İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
229 
fazasına  çatmışdır.  Bu  mübarizə  iri hərbi  münaqişələrə  də gətirib 
çıxara bilər. 
 
ABŞ-ın Cənubi Qafqaz siyasəti 
Beyn
əlxalq münasibətlər sistemində  Cənubi  Qafqazın 
oynadığı rol müasir dünyanın siyasi və iqtisadi sferalarında Qafqaz 
amilinin mühüm 
əhəmiyyətini önə çıxardır. Ayrıca bir region kimi 
C
ənubi Qafqaz dünyanın siyasi xəritəsinə SSRİ dağıldıqdan sonra 
daxil olmu
şdur.  Belə  ki, regionu təmsil edən Azərbaycan, 
Gürcüstan v
ə  Ermənistan müstəqililk qazanaraq beynəlxalq 
c
əmiyyətin tam hüquqlu üzvünə  çevrilmişdir.  o  dövrdən etibarən 
çox da böyük 
əraziyə  malik  olmayan  bu  region  aparıcı  dünya  və 
regional dövl
ətlərin diqqət mərkəzindədir. 
C
ənubi Qafqaz mühüm geosiyasi və  geoiqtisadi  əhəmiyyət 
daşıyan bir regiondur. o öz coğrafi vəziyyətinə görə regionl siyasi 
əhəmiyyət kəsb etməklə yanaşı, həm də Rusiya ilə ABŞ və Qərbi 
Avropa ittifaqları arasında siyasi mübarizə meydanlarından biridir. 
C
ənubi  Qafqaz  ABŞ  başda  olmaqla  NATO-nun Rusiya ətrafında 
yaratdığı hərbi-siyasi “təhlükəsizlik qurşağı” ərazisinin əsas zona-
larından  biridir.  Rusiyanın  ABŞ  və  Böyük  Britaniyadan da əsas 
qorxdu
ğu  coğrafi  istiqamət məkanları  mövcuddur ki, bunlardan 
birincisi 
Şərqi Avropa, ikincisi Cənubi Qafqazdır. Cənubi Qafqaza 
Qara d
əniz bölgəsini də əlavə etmək olar. 
Rusiya 
əgər  Sərqi  Avropa istiqamətindən daha çox iqitsadi 
t
əzyiqlərə görə ehtiyat edirsə, Cənubi Qafqaz Rusiyanın parçalan-
masına dəstək vermək baxımından ABŞ və Avropa dövlətləri üçün 
ən əhəmiyyətli coğrafi məkandıır. 
Qafqaz bölg
əsi öz etnik tərkibinə  və  siyasi fəallığına  görə 
Rusiya üçün 
ən təhlükəli bir bölgədir. Rusiya Şərqi Avropa üçün 
keçirm
ədiyi narahatçılığı burada keçirir. Buna bazmayaraq, Rusiya 
özünü Qafqaz dövl
əti sayır və hesab edir ki, onun iştirakı olmadan 
bu bölg
ədə təhlükəsizliyin təmin edilməsi mümkün deyildir. 
ABŞ-ın  Qafqazdakı  maraq  dairəsi ildən-ilə  genişlənir və  bu 
regionun dövl
ətləri amerikan siyasətinin daimi obyektinə çevrilir-
l
ər.  SSRİ  dağıldıqdan  sonra  Vaşinqtonun  Qafqaz  siyasəti region-
dan Rusiya v
ə İranı uzaqlaşdırmağa istiqamətləndirilmişdir. 

---

 
230 
Son inililkl
ərdə Cənubi Qafqazda siyasi vəziyyət gərgin ola-
raq  qalır.  Bu  regiona  daxil  olan  qeyri-stabilliyin üç əsas amili 
xarakterikdir: qlobal  (müxt
əlif xarici qüvvələrin təzyiqi) region-
lararası (ərazi münaqişələri və milli azlıqların vəziyyəti) və daxili 
(siyasi inkişafın neqativ dinamikası). 
Qloballıq  əsasən bu bölgədə  regiondankənar  “oyunçuların” 
h
ər  şeydən  əvvəl Rusiya,  ABŞ,  Aİ,  NATO,  İran  və  s. güclərin 
bilavasit
ə təsiri ilə ölçülür. 
ABŞ-ın  Qafqazda  hərbi təsirinin  artması  rus  siyasətçilərini 
ciddi narahat edir. bunun qarşısını almaq üçün o bir sıra tədbirlər 
planı hazırlayır. Bu, bölgədə Rusiya hətta özünün “parçala, hökm 
sür!” prinsipl
ərindən də əl çəkməyə razıdır. 
Bunun 
əvəzində isə Cənubi Qafqazda uzunmüddətli kollektiv 
t
əhlükəsizlik sistemini qurmaq niyyətindədir. Çünki, Rusiya anla-
yır  ki,  ABŞ  bu  bölgədəki  regional  münaqişələrin həllinə  kömək 
göst
ərə  bilər və  keçmiş  Rusi  imperiyasının  sərhədlərində  öz 
sabitliyini v
ə təhlükəsizliyini bərpa edə bilər. 
ABŞ-ın Cənubi Qafqazla bağlı siyasətini bu regionun siyasi-
iqtisadi inkişafına görə üç mərhələyə bölmək olar: 
Birinci m
ərhələ 1990-cı ildən 1994-cü ilədək olan dövrü əha-
t
ə edir. Bu mərhələdə ABŞ-ın Cənubi Qafqazın ölkələrinə müna-
sib
əti bir qədər ləng xarakter daşıyırdı. Onu bu bölgədəki fəaliyyəti 
Rusiyanın “qarşısını almaq” üçün Türkiyənin imkanlarından istifa-
d
ə etməklə məhdudlaşırdı. 
Bu dövrd
ə ABŞ-ın qarşısında duran əsas məsələ regiona daxil 
olan bu üç respublikanı Avroatlantik məkana inteqrasiya etməkdən 
“Rusiya rudimentl
ərini” bu ərazidə  tamamilə  yerləşdirməkdən 
ibar
ət idi. Belə  ki, 1990-cı  ildə  Cənubi  Qafqaz  respublikalarının 
NATO il
ə əlaqələrinin əsas qoyuldu. 1991-ci ilin dekabrında Şima-
liat
lantika    Əməkdaşlıq  Şurası  yaradıldı.  NATO-nun daxilindəki 
t
əşkilati  dəyişiklik  VMT-nin  üzvü  olmuş  ölkələrlə  və  Cənubi 
Qafqazın müstəqililk qazanmış respubilkaları ilə sıx siyasi əlaqələr 
yaradılmasına gətirib çıxartdı. 1992-ci ildə Azərbaycan, Gürcüstan 
v
ə Ermənistan NATO Əməkdaşlıq Şurasının üzvü oldular. 1994-cü 
ild
ə  Cənubi Qafqaz ölkələri NATO-nun  « Sülh Naminə 
T
ərəfdaşlıq» layihəsinə qoşuldular. 1994-2001-ci illəri əhatə edən 

---

 
231 
ikinci m
ərhələ daha əlamətdardır. 1994-cü ilin sentyabrında “Əsrin 
Müqavil
əsi”  adını  almış  neıt  müqaviləsinin  imzalanması  ABŞ-ın 
bu bölg
ədəki siyasətini fəallaşdırdı.  Bununla  belə, Cənubi 
Qafqazın  ayrı-ayrı  dövlətlərinə  münasibətdə  ABŞ-ın  siyasəti bir-
biri il
ə uzlaşmayan, ziddiyyətli xarakter daşıyırdı. Bu isə ABŞ-da 
müxt
əlif qrupların bir-birinə zidd maraqları, Azərbaycan və erməni 
lobbisinin  ABŞ  Konqresinin  qətnamələrinin qəbuluna göstərdiyi 
müxt
əlif təziyiqlərlə izah olunurdu. 
2001-ci ild
ən müasir günümüzədək davam edən üçüncü 
m
ərhələdə  2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən sonra Cənubi 
Qafqazdaa ABŞ-ın strateji məqsədləri dəyişikliyə uğradı. İndi ABŞ 
bu bölg
əyə Yaxın və Orta Şərqdə yeritdiyi siyasətin tərkib hissəsi 
kimi baxmağa başladı. Bu siyasətin əsasını Yaxın və Orta Şərqdə 
ABŞ-ın nüfuzunun möhkəmlənməsi və terrorizmə qarşı mübarizə-
d
ə ümumi məsələlərin birgə həlli təşkil edir. 
Artıq bu mərhələdə Xəzər hövzəsinin enerji ehtiyatları əlavə 
xammal m
ənbəyi kimi deyil, dünyada neft qiymətlərinin minimum 
h
əddini tənzimləyən bir vasitə kimi böyük əhəmiyyət daşıyır. 
2001-
ci  ilin  oktyabrında  konqresin  dinləmə  materiallarına 
əsasən müəyyən etmək olar ki, ABŞ-ın strateji  maraqalrı, onların 
Fars körf
əzinə  alternativ  olaraq  NİDB-nin üzvü olmayan Xəzər 
regionunun enerji t
ədarükü ilə  məşğul  olan  ölkələrinin fəaliyyət 
dair
əsini  genişləndirmək, Cənubi Qafqaz dövlətlərinin müstəqilli-
yin
ə  dəstək verərək  onların  demokratiya  yolunda  irəliləyişini 
genişləndirmək proqramı ilə üst-üstə düşür. 
ABŞ hazırda Cənubi Qafqaz siyasətinə Balkanlardan Mərkəzi 
Asiyaya q
ədər  geniş  ərazini  əhatə  edəcək  sabitlik  zonasının 
yaradılması  və  NATO-nun Mərkəzi və  Şərqi  Avropaya  doğru 
genişlənməsinə göstərdiyi geniş strateji səyin bir hissəsi kimi baxır. 
Bunu Erm
ənistana və  Gürcüstana göstərilən maliyyə  dəstəyinin 
miqyası  bir  daha təsdiqləyir. Bu ölkələr  dünya üzrə  ən böyük 
maliyy
ə dəstəyi alan ölkələr sırasındadırlar. 
NATO-nun t
ədricən regiona müdaxiləsi həm də Bakı-Tbilisi-
Ceyhan neft k
əmərinin mühafizəsi məsələsi ilə əlaqəlidir. 2004-cü 
ild
ən başlayaraq Gürcüstanda həyata keçirilən “Təlim və təchizat” 
proqramının dəyəri  64 mln. dollar təşkil edir. 

---