217
iyun 2004–cü ild
ə qəbul etdiyi) qətnaməsi əsasında BMT–nin
mandatı ilə və yeni İraq hökumətinin xahişi ilə qaldılar.Yeni İraq
ordusu v
ə təşkili üzrə iş getməyə başladı. Danışıqlar tezliklə pozul-
du. İraq hökumətinin təkbaşına ölkəni idarə etməyi bacarmaması
n
əticəsində 2004–cü ilin noyabrın 8–də ABŞ İraq qüvvələrinin
birg
ə Falludcaya ikinci hücumu başlandı. ABŞ silahlı Qüvvələri
üçün bu Vyetnam müharib
əsindəki Hyue döyüşündən sonra ən
intensiv döyüş oldu. Falludca bu hücumun gedişində çox güclü
əzab çəkdi, lakin ayın axırına qədər onlar bütün koalisiya
qoşunlarına nəzarət edə bildilər. Lakin ayın sonunda süni partizan
h
ərəkatı özünün başlıca mərkəzindən məhrum oldu.
2005–
ci ilin yanvarın 30-da təhlükəsizlik tədbirlərinin güc-
l
ənməsi şəraitində İraqda yarım əsr ərzində birinci dəfə olaraq
çoxpartiyalı parlament seçkiləri keçirildi. Seçki baş tuta bildi.
Birl
əşmiş Şiə İraq Alyansı seçkilərdə qələbə qazandı və 48% səs
topladı. Apreldə keçid hökuməti təşkil edildi. Onun qarşısında
ölk
ənin konstitusiyasını hazırlamaq bir vəzifə kimi qoyuldu. Və-
ziyy
ət getdikcə pisləşməyə başladı. 2005–ci ilin payızında İraqa
g
ətirilmiş ABŞ–ın dəniz piyadaları sərhəd rayonlarında bir sıra
əməliyyatlar, o cümlədən “Matador”, “Polad pərdə” əməliyyatla-
rını keçirdilər. Bağdadda terror aktları həyata keçirildi. 700–dən
çox insan
terror aktının qurbanı oldu. Onların arasında yüksək
postlarda
əyləşən hərbi və dini İraq liderləri də var idi. Buna cavab
ola
raq ABŞ komandanlığı Bağdadda iri miqyaslı “İldırım” adlı
əməliyyat keçirdi. Bu əməliyyatda 40 min ABŞ və İraq hərbi
qulluqçusu iştirak edirdi.
Yeni konstitusiyanın hazırlanması prosesində şiə, kürd, digər
t
ərəfdən isə süni partiyaları içərisində ziddiyyətlər meydana çıxdı.
Sünnil
ər dövlətin federal quruluşu məsələsi ilə razılaşmırdılar.
H
əmçinin onlar BAAS partiyasının ləğvi və İraqın ərəb dünyasına
aid etm
əklə də razılaşmırdılar.Konstitusiya layihəsi əsasən şiə və
kürdl
ərin baxışlarını özündə əks etdirirdi.
İraq cəmiyyətində parçalanma konstitusiyanın qəbulu ilə
əlaqədar 2005–ci il oktyabrın 15–də keçirilən referendumda bir
d
aha özünü aydın çəkildə göstərdi.
218
Konstitusiyanın qəbulundan sonra dekabrın 15–də yeni
parlament seçkil
əri keçirildi. Ölkənin daimi hökuməti təşkil edildi.
Milli yığıncaqda ölkənin birləşmiş İraq Aliyansı yenidən qələbə
qazanaraq 128 yer tutdu. Bütün sünn
i partiyaları 58 yer, kürdlər
is
ə 53 yer aldılar. .
İraqda şiələrin hakimiyyətə gəlməsi islamın cərəyanlarına eti-
qad ed
ənlərlə şiələr arasındakı münasibətləri kəskinləşdirdi.
Sünnil
ər azlıq təşkil etsələr də, həmişə ölkənin siyasi elitasının
əksəriyyətini ənənəvi olaraq təşkil etmişlər. süniləri bürüyən əsas
t
əhlükə ondan ibarət idi ki, İraq ərazisində Şiələr və kürdlər öz
suveren dövl
ətlərini təşkil etsinlər. Belə olan təqdirdə ölkə özünün
əsas neft mənbələrindən məhrum ola bilərdi. 2006–cı ildə
beyn
əlxalq koalisiya qüvvələrinə qarşı mübarizə ikinci plana keçdi.
Dinl
ərarası münaqişə zəminində ölkədə həyəcanlar başladı.Şiə və
süni m
əscidləri dağıdıldı, çoxlu dinc iraqlıları oğurladılar və
öldürdül
ər. İraqda vətəndaş müharibəsi başlandı. C. Bu
administrasiyası bu formuldan qaçmağa çalışsa da, bu fakt idi.
Daxili münaqişələr nəticəsində 365 min iraqlı qaçqın vəziyyətinə
düşdü. Zorakılıq nəticəsində hər ay ölkənin 100–dən artıq
v
ətəndaşı həlak oldu.
2006–
cı ilin may ayının 20 də İraq birinci dəfə olaraq S.
Hüseyn rejimi devrildikd
ən sonra daimi milli hökumət təşkil etdi.
Baş nazir Nuri Məlik oldu. İyunun 7–də beynəlxalq koalisiya qüv-
v
ələri üsyançılarla mübarizədə böyük uğur qazandılar. Nəticədə
t
əyyarə zərbəsi nəticəsində həmin ilin iyulunda Mutanna əyaləti
üz
ərində ilk dəfə İraq ordusu onun təhlükəsizliyinin təmin edil-
m
əsinin öz üzərinə götürdü.
2006–
cı ilin sonunda ABŞ administrasiyası özünün İran siya-
s
ətində məcburi köklü dəyişiklər etdi. 2006–cı ilin yadda qalan
hadis
ələrindən biri də keçmiş İraq prezidenti Səddam Hüseynin
edamı idi.
2007–
ci illin yanvarın 10–da C. Buş İraqa qarşı ABŞ –ın yeni
strateg
iyasını elan etdi. Bunun qeyri–rəsmi adı “İrəliyə yeni yol”
adlandırdı.Lakin bu “Böyük dalğa” kimi məşhur idi.O, öz çıxışında
göst
əriridi ki, əvvəllər İraq məsələsində Böyük səhvlər buraxmış-
dır.İraqda daha çox müvvəfəqiyyətlər qazanmaq üçün çatışmayan
219
c
əhət həm qoşunun sayının, həm də ABŞ komandanlığının sərbəst
h
ərəkətinin lazımi səviyyədə olmamsaı idi. Sərhədləri qorumaq
t
ədbirləri gücləndirildi. Hərbi qulluqçuların sayı 21, 5 min nəfər
artırıldı. Bu tədbirlər uzunmüddətli xarakter daşımalı idi. C. Buş
qeyd edirdi ki, b
izi ağır və qanlı illər gözləyir. Bu həm İraq əhalisi,
h
əm də bizim hərbi qulluqçular içərisində yeni qurbanlara səbəb
olacaq.
İqtisadi böhranla yanaşı, ABŞ hökumətini ciddi narahat edən
probleml
ərdən biri İraqdakı vəziyyət idi. İraqdakı müharibəsinin
ABŞ üçün maliyyə, humanitar və beynəlxalq cəhətdən baha başa
g
əldiyi məlum oldu. 2008–ci ilin sonunda İraq müharibəsi ABŞ-a
1 trilyon dollara başa gəlirdi. ABŞ–ın İraqdakı əsgərlərinin sayı
126 min n
əfər idi. İraqda ABŞ–ın 4 min nəfər hərbi qulluqçusu hə-
lak olmuş, 30 min nəfəri yaralanmışdı. Müharibənin uzanması
ABŞ–ın beynəlxalq mövqelərinin zəifləməsinə, ona etimadın azal-
masına səbəb olmuşdu. Xüsusilə islam dünyasında ABŞ–a nifrət
artmışdı. 2008–ci ilin dekabrın 31-də 35 ölkədən olan əsgərlərin
İraqda qalmasının müddəti başa çatmışdı. Bu vaxta qədər xarici
qo
şunların İraqda olması BMT Təhlükəsizlik Şurasının qərarına
əsaslanırdı. 2008–ci ilin sonundan isə xarici qoşunların İraqda qal-
ması ikitərəfli sazişlə tənzimlənməli idi. ABŞ–la İraq arasında ora-
dakı Amerika əsgərlərinin statusu haqqında saziş 2008–ci ilin
payızında imzalanmışdı.Bu saziş ABŞ hərbiçilərinin İraq şəhərlə-
rind
ən 2009–cu ilin iyunun 31–dək çıxarılmasını nəzərdə tuturdu.
İraq hökuməti xahiş etməsə, 2011–ci ilin dekabrın 31–dək ABŞ
qoşunları İraq ərazisini tərk etməli idi. Sazişə görə, ABŞ qoşunları
İraq qanunlarına tabe deyildi, əgər qanun pozuntusu əsgərin yerləş-
diyi h
ərbi bazadan kənarda baş versə, istintaqda yerli hakimiyyət
orqanları iştirak edə bilərdi.
Əfqanıstandakı antiterror əməliyyatlarının da sonu görün-
mürdü. 2008–
ci ilin oktyabrında buradakı ABŞ əsgərlərinin sayı
t
əqribən 32 min nəfər idi. C. Buş hökuməti əsgərlərinin sayını 20–
30 min n
əfər artırmaq fikrində idi. İraqda və Əfqanıstanda aparılan
h
ərbi əməliyyatlar böyük xərc tələb edirdi.
ABŞ administrasiyasının yeni strategiyası kifayət qədər bir-
m
ənalı qarşılanmadı.Respublikaçı–senator Çorc Xahel onu “Vyet-
Dostları ilə paylaş: |