223
Ümumiyy
ətlə, 2003–cü ilin martın 27–də təşkil edilmiş
koalisiyada 49 ölk
ə iştirak etmişdir.
2010–
cu ilin dekabrın 6–na qədər İraq müharibəsində
ABŞ–dan 4432 nəfər ölmüş, 32 min nəfər yaralanmışdı. O
cüml
ədən ABŞ 2003–cü ildə 486, 2004–cü ildə 849, 2005–ci ildə
846, 2006–
cı ildə 822; 2007–ci ildə 804, 2008–ci ildə 314, 2009–
cu ild
ə 149, 2010–cu ildə 52 nəfər hərbi qulluqçu itirmişdi.
Koalisiyada iştirak edən 21 ölkənin hərbi kontingentindən
1s
ə 137 hərbi qulluqçu həlak olmuşdu ki, onlardan 179–u İngiltərə-
d
ən idi.
Hesablamalara gör
ə bu müharibə nəticəsində İraqda həlak
olmuş 733 158 nəfərdən 1446 063- ə qədəri dinc sakin idi. Ailə-
l
ərin 20,21 % - I həlak olmuşdur. İraqda isə o zaman 405 milyon
ail
ə var idi. Digər bir hesablamaya görə isə İraqdan 89 612–dən
97 840–a q
ədər dinc sakin həlak olmuşdu. Ümumdünya səhiyyə
t
əşkilatının hesablamasına görə isə 2006–cıı ilə qədər İraqdan
10400–d
ən, 223000 - ə qədər dinc əhali həlak olmuşdur. ABŞ–ın
İraqdakı əməliyyatına dair sənədlərdə isə göstərilir ki, 2010–cu ilə
q
ədər İraqdan 66000 dinc sakin həlak olmuşdur.
İraq müharibəsi zamanı fosforlu aşılayıcı bombalardan və
dig
ər kimyəvi silahlardan istifadə edilmişdir. Bu silahlar 150 metr
radiusda bütün canlıları məhv etmək gücünə malik idi. Təkcə Əf–
F
əlludca əməliyyatı zamanı 1200 partizan öldürüldü.Halbuki
BMT–nin q
əbul etdiyi konvensiyaya əsasən bu silahlardan istifadə
qadağan edilmişdi.
2004–cü ilin
əvvələrindən 2005–ci ilin ortalarına qədər 12
min iraklı terror aktı nəticəsində öldürülmüşdür. İraqda BMT–nin
ştab–mənzilindəki partlayış nəticəsində 2 Əlcazair və Misir
v
ətəndaşı, beş Rusiya diplomatı həlak olmuşdur.
Bu müharib
ə nəticəsində İraq regional dövlət kimi öz
əhəmiyyətini itirsə də, ABŞ–ın da qələbəsi o qədər də ürək açan
deyildi. Bu q
ələbə ABŞ–a böyük hərbi xərclər və xeyli insan itkisi
hesabına başa gəldi. ABŞ İraqda Səddam Hüseyn rejimini devirsə
d
ə, sülhə nail olmağı bacarmadı.
224
III.
ABŞ-ın Qafqaz siyasəti
Dünyadüz
əninin geosiyasi strukturundakı dərin keyfiyyət
d
əyişikliklərinə ən güclü stimul olan dünya sisteminin dağılması
kimi geosiyasi d
əyişikliyi müasir dövrdə geosiyasi iqnilab da
adlandırırlar.
SSRİ-nin dağılması, dünyanın ikiqütblükdən çoxqütblülüyə
keçm
əsi; yeni dünya quruculuğunda ABŞ-ın vahid mərkəzi qüvvə
o
lmağa can atması; dünyanın siyasi arenasında transformasiya
(yerd
əyişmə) proseslərinin sonrakı inkişafı; ölkədaxili etnik və
dig
ər münaqişələrin qlobal və milli təhlükəsizliyə qorxu törətməsi
müasir geosiyasi inqilabın əsas parametrləri hesab edilir.
M
əhz bu baxımdan müasir dövrdə Qafqaz regionu bey-
n
əlxalq münasibətlərin əsas subyektlərindən birinə çevrilmişdir. Bu
regiona Rusiyanın imperiya nəzarətindən çıxıb müstəqililk qazan-
mış Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və hələ də Rusiyanın
hakimiyy
əti altında olan Şimali Qafqazın çoxlu xırda etnik an-
klavları daxildir. Regionda müxtəlif mədəniyyətlərin, dil qrup-
larının, konfessiaların (dini məzhəblərin), mədəni-tarixi cəmiy-
y
ətlərin çoxluğu və s. kimi Qafqazın spesifik xüsusiyyətləri onu ən
narahat, ziddiyy
ətli qarşüdarmalar və münaqişələr bölgəsinə çe-
virir.
Qafqazın sakinləri: gürcülər, Dağıstanın dağlı xalqları,
vayxanalar, adıgeylər – qafqaz-iber dil ailəsinə; azərbaycanlılar,
kumuklar, noqaylar, qaraçaylar v
ə balkarlar – türk dil ailəsinə; ese-
tinl
ər, talışlar, ermənilər – hind-avropa dil ailəsinə aid edilir. Gür-
cül
ərdə - provoslavlığa; ermənilərdə - xristianlığın monofizit qo-
luna; Dağıstan xalqlarında, vayxanalarda və adıgeylərdə islamın
sünni m
əzhəbinə, azərbaycanlılarda şiəliyə və sünniliyə, tatlarda
iudaizm
ə ibadət olunur. Bu rəngarənglik bölgənin siyasi ab-hava-
sının kənar qüvvələrin təsiri altında tez-tez dəyişilməsinə imkan
yaradır. Həmçinin bu müxtəliflik daim etnoslar arasında qarşıdur-
malarla, ziddiyy
ətlərlə xarakterizə olunaraq regionun bütövlüyünə
z
ərbə vurur.
“K
əskin etnik və dini qarşıdurmalar nəticəsində daxildən
parçalanmış bu region daim Rusiyanın, Türkiyənin və İranın təsir
dair
əsi uğrunda mübarizə mərkəzinə çevrilmiş hazırda bu köhnə
225
mübariz
əyə Xəzər dənizinin enerji resurslarının bölünməsi ətra-
fında intensiv rəqabət də əlavə olunmuşdur”.
Qafqaz m
əsələsində ABŞ Türkiyənin müdafiəçisi kimi
göst
ərilsə də, əslində Türkiyə ABŞ-ın Qafqaz siyasətinin ən fəal
oyunçusu kimi çıxış edir. Bu siyasət əslində Rusiya və İranı
regiondan uzaqlaşdırmağa istiqamətlənmişdir.
Hazırda bu regiona ididaçı olan dövlətlərin heç biri təklikdə
bu regionu öz irad
əsinə tabe etmək gücündə deyildir. Bu dövlət-
l
ərin ikisi (Rusiya və İran) digərinə qarşı birlikdə çıxış etmək
ist
əsələr də belə, bu mümkün deyildir. Çünki ABŞ dərhal
Türkiy
əni müdafiə edəcəkdir. Kənardan müdaxilə Qafqazda sosial,
siyasi, etnik v
ə dini münaqişələrin 1990-cı ildən bəri bir neçə dəfə
baş verməsinə gətirib çıxarmışdır. Bu vəziyyət Rusiyanı Qafqazı
daha sabit v
ə inkişaf etmiş bir regiona çevirmək istiqaməti
götürmüş avroatlantik qurumla birilkdə hərəkət etməyə məcbur
edir.
Qafqazın siyasi xəritəsinin konturları, tarixi keçmişdə onunla
qonşu olan müxtəlif imperiyaların arasındakı onun üstündə
mübariz
əsi nəticəsində Qafqaz anlayışı bütövlükdə heç bir zaman
siyasi m
əzmun daşımamışlar.
Qafqaz h
əmişə gah İran, gah Türkiyə, gah da Rusiyanın təsiri
altına düşmüşdü. Hər iki və ya hər üç dövlətin ərazi vahidinə çev-
rilirdi.
Qafqazda inzibati-
ərazi sərhədlərinin əsassız təyini bu region-
da çoxlu münaqişələrə yol açmışdır. Bu özünü indi də birüzə ver-
m
əkdə davam edir. XX əsrin sonlarından başlanmış erməni-
az
ərbaycan, gürcü-abxaz, gürcü-cənubi osetin ziddiyyətləri əvvəl
münaqişələrə, sonra isə qanlı müharibələrə çevrildi. İki çeçen-rus
müharib
əsi, osetin-inquş qarşıdurması çoxlu insan itkisinə və
dağıntılara gətirib çıxartdı.
Tarix göst
ərir ki, mərkəzi hakimiyyət zəifləyən zaman ölkədə
m
ərkəzdənqaçma meylləri sürələnir. Digər tərəfdən də ölkənin bu
v
ə ya başqa regionda milli münaqişələr gərginləşir. Məhz Sovet
imperiy
asının zəifləyib çökməsi də bu təzahürlərlə müşayiət
olundu.
Dostları ilə paylaş: |