57
ölk
ələrinə səfərləri də qarşılıqlı münasibətlərin xeyli inkişaf
etm
əsinə səbəb oldu.
Prezident Con Kennedinin dövründ
ə ABŞ-ın xarici siyasəti
Dünyada baş verən qlobal dəyişikliklər, Asiya, Afrika və
Latın Amerikası ölkələrində güclənən milli-azadlıq hərəkatı ABŞ-
ın xarici siyasətinə də ciddi təsir etdi. ABŞ-ın xarici siyasətində
dövlətin xarici ölkələrdə iqtisadi maraqlarının etibarlı mühafizə
edilməsi aktuallaşdı. Çünki, İkinci dünya müharibəsindən sonra
ABŞ-ın xarici ölkələrə birbaşa kapital qoyuluşu 4 dəfədən çox
artaraq 1946-
cı ildəki 7,2 milyard dollardan 1960-cı ildə 31,9
milyard dollara çatmışdı. Con Kennedinin ən məşhur doktrina-
larından biri də «Məhvedici təsir etmə» doktrinası idi. Bu
doktrinaya görə ABŞ dünyanın istənilən yerində gedən müharibəyə
müdaxilə edə bilərdi. Bu ABŞ-da atom və digər silahların geniş
istehsalına şərait yaradırdı. Onun dövründə «Sülh korpusları»
adlanan qrupl
ar yaradıldı ki, bu qruplar geridə qalmış ölkələrdə
iqtisadiyyat, təhsil, səhiyyə sahəsində fəaliyyət göstərməli idilər.
Bundan məqsəd əslində həmin ölkələrdə ABŞ-ın mövqeyini
gücləndirmək idi.
60-
cı illərin əvvəllərində SSRİ ilə ABŞ arasında bir sıra
g
örüşlər keçirildi. 1961-ci il mayın 19-da ilkin danışıqlar
n
əticəsində SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri N.S.Xruşşovla ABŞ
prezidenti C.Ken
nedinin görüşünün bitərəf ölkə olan
Avstriyanın paytaxtında keçiriləcəyi elan edildi. Rəsmi məlumatda
bu görüşün danışıqlar aparmaq və başqa ölkələrin marağına
toxunan
ən vacib beynəlxalq problemlər üzrə ilkin razılığa nail
olmaq m
əqsədilə təyin olunduğu bildirildi. Görüş iki ölkə arasında
münasib
ətlərə aid əsas problemlər üzrə fikir mübadiləsinin
keçirilm
əsi və ABŞ prezidenti ilə sovet rəhbəri arasında ilk şəxsi
əlaqənin yaradılmasına yönəlmişdi.
Fikir mübadil
əsində mərkəzi yeri tərksilah problemi və Qərbi
Berlin m
əsələsi tuturdu. İyunun 4-də ABŞ prezidentinə Almaniya
m
əsələsinin dinc yolla nizamlanması və Qərbi Berlin məsələsi
haqqında yaddaş qeydi təqdim olundu. Açıq xarakter daşıyan
58
söhb
ət nəzərdə tutulan müddətdən çox vaxt aparsa da, ortaq fikrə
g
əlmək mümkün olmadı.
T
ərksilah probleminin müzakirəsi məsələsində də fikir
ayırdığı yarandı.
Laosun müst
əqilliyini dəstəkləmək və onun bitərəfliyinə
hörm
ət etmək məsələsində tərəflər müəyyən razılığa gələ bildilər.
Onlar h
əmçinin bütün dünya üçün maraq kəsb edən hər bir məsələ
üzr
ə əlaqələr saxlamağa və bu məsələlərin dinc yolla həll
edilm
əsinə razılıq verdilər.
Bütün bunlara baxmayaraq, Avropada hadis
ələr gözlənilən
n
əticələri vermədi. Çünki qitədə gərginlik hökm sürürdü.
Kennedi hökum
ətinin xarici siyasətində Latın Amerikası
ölk
ələrinə xüsusi diqqət yetirilirdi. 1961-ci il martın 13-db ABŞ
Latın Amerikası ölkələrinə münasibətdə yeni doktrina; irəli sürdü.
Bu, «T
ərəqqi naminə ittifaq» adlandırıldı. Doktrinanın məqsədi
ABŞ-ın fəal maliyyə yardımı ilə Latın Amerikası ölkələrinin iqtisa-
diy
yatını dirçəltmək idi. Latın Amerikası üçün Kennedinin «Tərəq-
qi naminə ittifaq» siyasətindən həm də məqsəd bu ölkələrdəki xalq
inqilablarının inkişafına mane olmaq və Latın Amerikası burjua-
ziyasını ABŞ-ın tərəfinə çəkmək idi.
Plana uyğun olaraq 1961-1968-ci illərdə Latın Amerikası
ölk
ələrinə 4,5 milyard dollar yardım edildi. Bu yardımların köməyi
il
ə Latın Amerikası ölkələrində iqtisadi islahatlar aparıldı.
Amerikan yardımları Latın Amerikası ölkələrində sosial-iqtisadi
inki
şafa təkan verməklə yanaşı onları ABŞ-la daha da yaxınlaşdır-
dı. Bundan sonra Latın Amerikası ölkələri ilə Avropa dövlət-
l
ərinin ticarət-iqtisadi əlaqələri xeyli zəiflədi.
Kennedi hökumətinin xarici siyasətində 60-cı illərin əvvəl-
lərində ziddiyyətli meyllər də müşahidə edilirdi. Əvvəlki illərdə
olduğu kimi ABŞ-ın əsas səyləri Sovet İttifaqı ilə qarşıdurmaya
yön
əlmişdi. Kuba inqilabından sonra, 1960-cı il iyulun 9-da Xruş-
şov bildirdi ki, SSRİ indi ABŞ-a əvvəlkindən çox yaxındır. 1961-
1962-ci ill
ərdə bu qarşıdurmanın əsas arenası Kuba oldu. 1961-ci
ilin aprel ayında amerikan gəmilərində Kuba ərazisinə ku-
ba
lı mühacirlərin hərbi desantı çıxarıldı. Lakin Kubaya qarşı
silahlı müdaxilə cəhdi boşa çıxdı. Buna baxmayaraq, Kuba ətra-
59
fında vəziyyət ağır olaraq qalırdı. Belə şəraitdə SSRİ çox təhlükəli
addım atdı. 1962-ci ilin iyun ayında Moskvada Kubada sovet
atom silahının yerləşdirilməsinə dair gizli müqavilə imzalandı.
İyul-sentyabr aylarında Kuba ərazisində 62 ədəd orta mənzilli raket
yerl
əşdirildi. Bu raketlər ABŞ-ın böyük şəhərlərinə qarşı yönəl-
dilmişdi. Bu isə ABŞ-ın dövlət və milli mənafelərinə zidd olub
nüv
ə müharibəsi təhlükəsi yaradırdı. Cavab olaraq Kennedi hö-
kum
əti 1962-ci il oktyabrın 22-də Kubanı hərbi-dəniz blokadasına
aldı. Bir neçə gün ərzində dünya nüvə müharibəsi təhlükəsi
qarşısında qaldı. Böhran zamanı Kennedi bütün məsuliyyəti öz
üz
ərinə götürdü. Hər iki tərəfin qarşılıqlı güzəştə getməsi nəticə-
sind
ə Karib böhranı dinc yolla aradan qaldırıldı. Sovet İttifaqı öz
nüv
ə raketlərini Kubadan çıxardı. Con Kennedi Kubaya müda-
xil
əyə cəhd etməyəcəyi və rejimi devirmək üçün səylər göstər-
m
əyəcəyi öhdəliyini götürdü.
Kennedi xarakter etibaril
ə ziddiyyətli adam idi. O, bir
t
ərəfdən ölkə əhalisinin vəziyyətinin qayğısına qalsa da, digər
t
ərəfdən onun dövründə Karib böhranı baş verdi və «soyuq
müharib
ə» özünün ən yüksək zirvəsinə çatdı. Bu hadisədən sonra
böyük dövl
ətlər arasında nüvə tərksilah problemli daha da
aktuallaşdı. Kennedi hökuməti 1963-cü ilin avqustunda Moskvada
İngiltərə və SSRİ ilə birlikdə nüvə silahlarının sınaqdan keçiril-
m
əməsi haqqında sazişi imzaladı. Kennedi göstərirdi ki, müharibə
irad
ələrin mübarizəsinin nəticəsidir. Düz yolla gedənlər heç vaxt
toqquşmurlar. Kennedinin 1962-ci ilin yanvarında konqresə təqdim
etdiyi xarici ticar
ət proqramında ABŞ-ın AİB və NATO ölkələri ilə
əlaqələrinin yaxşılaşdırılması nəzərdə tutulurdu. Onun xarici
siyas
ətdə başlıca məqsədi beynəlxalq aləmdə ABŞ-ın nüfuzunu
daha da gücl
əndirmək idi.
Qloballaşma amillərini nəzərə alan C. Kennedi xarici siya-
s
ətdə “Yeni üfüqlər” doktrinasının müddəalarını əsas götürürdü. O,
1960-
cı ildə general M. Teylor tərəfindən irəli sürülmüş «Çevik
münasib
ət» doktrinasını müdafiə etdi.
1963-
cü ilin payızında ABŞ-da vəziyyət kəskinləşdi.
Ultrasağ qüvvələr hökumətdən daxili və xarici siyasətdə kəskin
Dostları ilə paylaş: |