Sabahısı gün, bir müddət əvvəl qrafinya Ferronun yardımı ilə ilk
məhkəmə sədrliyinə təyin edilmiş olan Delbek, Dervilə aşağıdakı
məktubu göndərmişdi. Bu məktubda təsəlli verəcək bir şey yox idi.
“Mərhəmətli cənab!
Qrafinya Ferronun ricasına görə, müştərinizin sizin
etimadınızdan son dərəcə sui-istifadə etdiyini və özünün qraf Şaber
olduğunu iddia edən adamın, başqasının adını qeyri-qanuni bir
şəkildə mənimsəməyini boynuna aldığını sizə xəbər verirəm.
Hörmətlər və sairə...
Delbek”.
-
Namusuma and olsun, - deyə Dervil bağırdı, - dünyada hələ də
axmaq adamlar var imiş! Heç bilmirəm nə üçün bizə bu qədər dərs
vermişlər? Alicənab bir insan olun, yaxşılıq edin və vəkilliklə məşğul
olun, heç bir fərqi yoxdur: yenə də sizi aldadacaqlar. Bu iş mənim
üçün iki min frankdan artığa tamam oldu.
Bu məktubu aldıqdan bir müddət sonra Dervil məhkəmədə bir
vəkili axtarırdı. O, bu vəkillə bir iş haqqında danışmalı idi. Vəkil islah
polisi idarəsində çalışırdı. Təsadüfən Dervil altıncı kameraya girdi. O,
içəriyə girdiyi zaman, sədr, Giasint adlı bir nəfərin sər- sərilik üstündə
iki ay həbsə məhkum edilməsi haqqında qərar oxuyurdu. İki aydan
sonra bu adam Sen-Denidəki yoxsullar evində qalmalı idi. Polis
prefektlərinin məhkəmə təcrübəsində bu qərar ömürlük həbsə düşmək
kimi bir şey idi. “Giasint” adını eşitdikdə Dervil iki jandarm arasında
müttəhimlər skamyasında oturan adama baxdı. Həbsə məhkum edilən
bu adam yalançı polkovnik Şaber idi.
Qoca əsgər sakit və hərəkətsiz bir halda oturmuşdu. O, dalğın
görünürdü. Cındır paltarına, üzündə əks olunmuş yoxsulluğa
baxmayaraq, yenə də simasında nəcib bir vüqar var idi. Baxışında
hakimin də diqqətini cəlb etmiş olan stoik bir ifadə var idi; lakin bir
insan məhkəmə əlinə düşər-düşməz, statistiklərin nöqteyi-nəzərincə,
rəqəm olduğu kimi, məhkəmə nəzərində də artıq müttəhim olur,
insanlıqdan çıxaraq hüquq, yaxud cinayət məsələsinə çevrilir.
Mühakimə edilən bir yığın sərsəri ilə bərabər
645
downloaded from KitabYurdu.org
DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
lazımi yerə göndərmək üçün qoca əsgəri dəftərxanaya apardılar.
Dervil məhkəmənin bütün şöbələrinə girmək üçün vəkillərə verilmiş
olan ixtiyardan istifadə edərək, onu dəftərxanaya qədər ötürdü və bir
müddət onu nəzərdən keçirdi. Qocanın yanında bir neçə maraqlı
dilənçi var idi. O zaman dəftərxananın dəhlizi qəribə bir mənzərə
təşkil edirdi. Bədbəxtlikdən, bunun tədqiqi ilə nə qanunvericilər, nə
filantroplar, nə rəssamlar, nə də yazıçılar məşğul olmuşlar.
Bütün böhtan və iftira laboratoriyaları kimi, bu dəhliz də qaranlıq
və üfunətli bir otaq idi. Divarların dibində bədbəxt müttəhimlərin
oturmasından sürtülüb qapqara qaralmış taxta skamyalar var idi. Bu
zavallılar bütün ictimai cinayətlərin toplanış yeri olan bu otağa gələr
və heç birisi buradan yaxasını qurtara bilməzlər. Şair buranı görüb
dilə gəlsəydi, bu qədər bədbəxt adamların keçdiyi bu dəhşətli xəndəyi
işıqlandırmaq üçün gün işığının belə həya etdiyini söylərdi. Burada
niyyət edilmiş, yaxud yerinə yetirilmiş bir cinayətin sığınmamış
olduğu bir yer, asanlıqla çıxarılmış və ilk cinayətə damğa basmış olan
məhkəmə qərarının təsiri altında dərin bir yasa düşmüş və gilyotina,
yaxud intihar ilə bitən bir həyatı başlamış olan insanların addım
basmadığı bir arşın yer belə tapılmaz. Paris küçələrindən yığılan
bütün səfillər bu sarımtraq divarların yanına atılır. Mücərrəd
mütəfəkkir olmayan bütün insanpərvər, riyakar yazıçıların şikayət
etdiyi və qabağını almaqda aciz olduqları bir çox intiharlara burada
bəraət qazandırıla bilərdi. Bu bəraət isə meyitxana, yaxud Qrev
meydanı dramlarına, bir növ, müqəddimə olaraq bu otaqda
yazılmışdır.
Polkovnik Şaber, dəhşətli səfalət mundirləri geyinmiş, mənalı
üzlü, gah sakit oturan, gah da pıçıldaşan bu adamların arasında yenicə
oturmuşdu. Otaqda, qılınclarını döşəmənin üzərində taqqıldadaraq üç
jandarm gəzinirdi.
Dervil qoca əsgərin qarşısında dayanaraq:
-
Siz məni tanıyırsınızmı? - deyə soruşdu.
Şaber ayağa duraraq:
-
Bəli, cənab, - dedi.
Dervil yenə yavaşcadan sözünə davam edərək:
-
Əgər siz namuslu adamsınızsa, - dedi, - nə üçün mənə borclu
qaldınız?
646
downloaded from KitabYurdu.org
Qoca əsgər, anası tərəfindən yasaq edilmiş bir eşqdə günahlan-
dırılan bir gənc qız kimi qıpqırmızı qızardı.
Uca bir səslə:
-
Necə? - deyə soruşdu. - Madam Ferro sizin pulunuzu ver-
mədimi?
-
Vermədimi? - deyə Dervil səsləndi. - O, mənə yalnız sizin
fitnəkar olduğunuzu yazmışdır.
Polkovnik, sanki, bu yeni yalan üçün göylərə müraciət edərək,
dəhşət və hiddətlə başını yuxarı qaldırdı.
Utandığından yavaş bir səslə:
-
Cənab, - dedi, - jandarmlardan tələb ediniz, dəftərxanaya
getmək üçün mənə icazə versinlər. Mən sizin adınıza bir vəkalət-
namə yazaram. Pulunuzun veriləcəyinə əminəm.
Dervil kiçik zabitə bir neçə söz deyib, öz müştərisini dəftərxa-
naya aparmaq üçün icazə aldı. Dəftərxanada Giasint qrafinya Ferroya
bir neçə söz yazdı.
-
Bu məktubu ona göndərərsiniz, - dedi, - mənim üçün çəkdi-
yiniz xərcləri və mənə verdiyiniz borc pulu qaytararlar.
Sonra əlini ürəyinin üstünə qoyaraq:
-
İnanın ki, cənab, - dedi, - əgər mənim üçün çəkdiyiniz əziy-
yətlər qarşısında mən sizə təşəkkür etmədimsə, bu təşəkkür mənim
qəlbimdədir. Bəli, bu təşəkkür, bu böyük və sarsılmaz təşəkkür
burada - ürəyimdədir, lakin bədbəxt adamlar nə edə bilərlər? Onlar
yalnız sevə bilərlər.
Dervil ondan soruşdu:
-
Nə üçün siz özünüz üçün heç bir renta əldə etmədiniz?
-
Bu barədə danışmayın, - deyə qoca əsgər cavab verdi. - Bir
çoxlarının məftun olduğu bir zahiri həyata qarşı nə qədər böyük bir
nifrət bəslədiyimi bilsəydiniz! Mən bir xəstəliyə tutulmuşam:
bəşəriyyətə nifrət edirəm. Napoleonun müqəddəs Yele- na adasında
olduğunu xəyalıma gətirdikdə, mənim üçün bu dünyada heç bir şeyin
əhəmiyyəti yoxdur. Mən artıq əsgər olmaq iqtidarında deyiləm, bütün
bədbəxtliyim də bundan ibarətdir. Bundan başqa, - o, burada bir uşaq
kimi hərəkət etdi, - insan üçün şıq geyinməkdənsə, öz hisslərində
zəngin olmaq daha yaxşıdır. Mən heç kəsin nifrətindən qorxmuram.
Polkovnik yenə öz skamyasına qayıtdı.
647
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |