Inkubatsiya to‘g‘risida tushuncha

Inkubatoriyani tanlash va tashkil etish
Inkubatoriya har bir xo‘jalikni o‘zida tashkil etilgan bo‘lib, jonlantiriladigan urug‘ning miqdoriga (quti soniga) qarab xo‘jalikda bitta yoki bir necha inkubatoriya bo‘lishi mumkin. Agrotexnika qoidasiga va ko‘pgina ilg‘or pillakor xo‘jaliklarning tajribalariga ko‘ra har bir inkubatoriyada o‘rtacha 100-150 quti qurt urug‘i jonlantirilishi lozim. Bitta inkubatoriyada 50-60 qutidan kam miqdordagi urug‘ jonlantirilsa, xo‘jalikka iqtisodiy zarar keltiradi. Yuqorida ko‘rsatilgan miqdordan ko‘proq (150 qutidan ortiq) jonlantirilsa, bir qator qiyinchiliklar tug‘diradi, jumladan, urug‘larni kontrol tortish o‘tkazish, jonlangan qurtlarni ko‘tarib olish va ularni zvenolarga tarqatish va hokazo.
Inkubatoriya barcha agrotexnika va zoogigiena qoidalariga javob beradigan joyda va xo‘jalikni o‘rtasida, ya’ni qurt boquvchi zvenolarni qurt olishiga qulay va yaqin joyda bo‘lishi kerak. Inkubatoriya xizmat qiladigan joy doirasining radiusi 4-5 km dan oshmasligi, ya’ni inkubatoriya bilan qurtxona orasidagi masofa uchun 1 soatdan ortiq vaqt sarflanmasligi kerak.
Jonlangan qurtlarni zvenolarga tarqatgunga qadar boqib turish uchun inkubatoriya yonida (yaqinida) tutzor bo‘lishi lozim. Bundan tashqari, inkubatoriya yaqinida ifloslangan va axlat tashlanadigan maydon bo‘lmasligi kerak. Shuningdek, inkubatoriya uchun zaxarli kimyoviy moddalar, dorilar va o‘g‘itlar saqlangan binolardan ham foydalanib bo‘lmaydi.
Inkubatoriya uchun pechkasi bo‘lgan quruq yorug‘, g‘isht yoki paxsadan qilingan, ya’ni issiqlikni yaxshi saqlaydigan binolar ajratiladi. Bunday kapital binolarda harorat va havoning nisbiy namligi bir me’yorda, ya’ni urug‘ni yaxshi jonlantirish uchun kerakli darajada saqlab turish mumkin bo‘ladi.
Inkubatoriya ikki yoki uchta alohida-alohida xonalardan iborat bo‘lib, bittasida qurt urug‘i jonlantiriladi, ikkinchisida urug‘dan ochib chiqqan qurtlar zvenolarga tarqatilgunga qadar boqib turiladi, uchinchi xonadan esa zvenolar bilan suhbatlashish va ularga qurt tarqatish uchun foydalaniladi.
Urug‘ jonlantirilayotgan xonaga begona odamlar kirib-chiqmasligi kerak, chunki ularning poyafzallari va kiyim-boshida chang bilan birga ipak qurti kasalliklarini qo‘zg‘atuvchi va yuqtiruvchi turli zaharli mikroblar ham bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, inkubatoriya ichkarisiga kiradigan eshik tashqarisiga 4-5%li formalin eritmasi bilan ho‘llangan latta tashlab qo‘yilishi lozim.
Pillachilik sohasida o‘tkazilgan ko‘p yillik kuzatishlar va ilg‘or pillakorlarning tajribalari shuni ko‘rsatdiki, 50 quti urug‘ jonlantiriladigan xonaning umumiy maydoni 8-9m², hajmi esa 25-28m³ ga teng bo‘lishi kerak.
Inkubatoriyada urug‘ jonlantiriladigan xonaning yonida jonlangan qurtlarni venolarga (qurt boquvchilarga) tarqatgunga qadar saqla va ularni (zarurat tug‘ilsa) vaqtincha boqib turish uchun ikkinchi xona ham bo‘ladi. Bu xonaning kattaligi jonlangan qurtlarni inkubatoriyada qancha vaqt turishiga bog‘liq bo‘ladi. Odatda qurtlar zvenolarga jonlangan kuniyoq tarqatilishi kerak. Agar jonlangan qurtlar shu kunni o‘zida tarqatiladigan bo‘lsa, xona bir oz kichikroq bo‘lishi mumkin. Mabodo jonlangan qurtlar inkubatoriyada 1-2 kun saqlanadigan bo‘lsa, ikkinchi xona birmuncha kattaroq bo‘ladi.
Inkubatoriya xonalaridagi derazalar qo‘sh romli va fortochkali bo‘lishi kerak. Agarda derazalarning fortochkasi bo‘lmasa, xonaga toza havo kirib turishi uchun devordan teshik ochiladi. Bu muammoni bartaraf etish uchun va xonalarga toza havo bir me’yorda kirib turishi uchun derazaning bironta ko‘ziga muallif tomonidan ishlab chiqarishga tavsiya etilgan maxsus moslama VK-3 markali elektroventilatordan bir dona o‘rnatilsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Inkubatoriya xonalarini isitish uchun g‘ishtdan qilingan har qanday pechkadan foydalanish mumkin, biroq pechka juda tez qizib ketadigan va, aksincha, birpasda sovib qoladigan bo‘lmasligi kerak, chunki bunday hollarda xonaning harorati tez-tez o‘zgarib, urug‘ yoki jonlangan qurtlarga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Inkubatoriya uchun mo‘ljallangan va g‘ishtdan qilinadigan maxsus pechkalar bo‘lishi kerak. Bunday pechkaning balandligi 160 sm, uzunligi 125 sm va eni 50 sm bo‘ladi. G‘ishtdan yasaladigan bu pechkaning dud (tutun) chiqadigan yo‘li bir necha burilishli bo‘ladi. Pechkani qurganda uning isitadigan yuzasi (devorchasi) qurt urug‘i ochiriladigan xonaga, og‘zi esa dahliz, qo‘shni xona yoki ayvonga qaratilishi lozim.
Inkubatoriyaga elektr pechka o‘rnatsa ham bo‘ladi. Elektr pechka o‘tin yoqiladigan pechkadan shu jihatdan yaxshiki, unda avtotermoregulyatordan foydalanish mumkin. Avtotermoregulyator xonadagi harorat keragidan pasayganda elektr pechkani avtomatik ravishda tok tarmog‘iga ulaydigan (ishga tushiriladigan) va harorat zarur darajadan oshib ketganda pechkani tarmoqdan uzadigan kichkina moslamadir. Xona elektr pechka yordamida isitilganda havoning haroratigina emas, balki namlik darajasini ham avtomatik ravishda tartibga solib turish mumkin bo‘ladi.
Inkubatoriyani tashkil qilishda urug‘ni jonlantirish uchun va jonlangan qurtlarni tarqatish uchun zarur bo‘ladigan anjom, asbobuskunalar, xonani ozoda tutishga yordam beradigan mayda inventarlar va kerakli jihozlar bilan ta’minlash lozim. Respublikamiz xo‘jaliklarida inkubatoriyalar ko‘pincha 100-150 quti urug‘ni jonlantirishga mo‘ljallanishi uchun bitta shunday inkubatoriyaga qanday va qancha asbobuskuna va inventarlar kerak bo‘lishi 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval 100-150 quti urug‘ jonlantiriladigan inkubatoriyaga zarur bo‘ladigan asbobuskunalar, kerakli materiallar va inventarlarni ro‘yxati

№	Zarur bo‘ladigan narsalarning nomi va miqdori
1.	Psixrometr	3 dona
2.	Termometr	3 dona
3.	Termograf	1 dona
4.	Gigrograf	1 dona
5.	Gigrometr	1 dona
6.	Psixrometrik jadval	3 dona
7.	Urug‘ to‘kilgan protveynlar (quticha) turadigan 3-4 qavatli etajerkalar	3 dona
8.	Jonlangan qurtlarni qo‘yish uchun ishlatiladigan 34 qavatli etajerkalar	4-5 dona
9.	Tarozi toshlari bilan	1 dona
10.	Milligramm va grammli toshchalari bo‘lgan maxsus to‘plam (nabor)	2 dona
11.	Tyuldan qilingan doimiy s’yomniklar	6-8 m^2
12.	Qog‘ozdan yasalgan s’yomniklar	300-350 dona
13.	Urug‘ni to‘kish va jonlantirish uchun ishlatiladigan protveyn (qog‘oz quticha)	60-110 dona
14.	Jonlangan qurtlarni solish uchun ishlatiladigan qog‘oz protveynlar (quticha)	150-300 dona
15.	Kontrol tortishda yoki jonlangan qurtlarni tortishda ishlatiladigan faner yoki kardon	1 dona
16.	Pinsetlar	2 dona
17.	Revundik yoki boshqa qalin material (namlikni saqlash uchun)	10 metr
18.	Chelak	3 dona
19.	Sevator (bog‘bon qaychisi)	2 dona
20.	Pichoq	2 dona
21.	Barg qirqishda foydalaniladigan taxtacha	2 dona
22.	Barg olib kelish uchun ishlatiladigan fartuk	1 dona
23.	Bolta	1 dona
24.	Stol	1-2 dona
25.	Stullar	3-4 dona
26.	Ruchka yoki qalam	4 dona
27.	Daftar	2 dona
28.	Soat	1 dona
29.	Lampochka	4 dona
30.	Supurgi	2 dona
31.	Umivalnik	1 dona
32.	Sochiq	2 dona
33.	Xalat	4 dona
34.	Sovun	2 dona
35.	Polni yuvish va artish uchun qalin mato	1 metr
36.	Doka	10 metr
37.	Kiyim ilgich (veshelka)	1 dona
38.	Hisoblash uchun cho‘t yoki elektromikrokalkulyator	1 dona
39.	Tovuq pari	4-6 dona
40.	Tut bargini solib qo‘yish uchun polietilen xalta	1 dona
41.	Ohak	10 kg
42.	Ip (kanop)	1,5-2 kg
43.	O‘tin	1m^3
44.	Ko‘mir	0,5 tonna
45.	Choynak	2 dona
46.	Piyola	4 dona

Inkubatoriyadagi haroratni aniqlashda asosan quyidagi asboblardan foydalaniladi:

1. 
   Termometr
   
2. 
   Psixrometr (Avgust va Assimon psixrometrlari).
   
3. 
   Termograf.
   

Bu asboblardan termometr va psixrometr xonani devoriga yoki etajerkalarni (so‘kchaklarni) chetiga osib qo‘yiladi va xohlagan vaqtda kelib harorat necha daraja ekanligini bilib olishi mumkin bo‘ladi.
Termograf esa xonani kerakli joyiga tekis qilib qo‘yiladi. Bu o‘zi yozadigan asbob bo‘lib, ichida soat mayatnigiga o‘xshash qismi bor. Tashqarisida richagi va aylana shaklida silindri bo‘lib, richagining uchiga pero o‘rnatiladi, silindrga esa graduslarga bo‘lingan millimetrli qog‘oz o‘raladi. Silindr ichki mexanizm yordamida kecha-kunduzi yoki xaftasiga bir marta sekin aylanib turadi. Xonadagi haroratni ko‘tarilishi yoki pasayishi bilan richak perosi ham baland yoki rastni chizadi. Natijada graduslarga bo‘lingan millimetr qog‘oz ustida iz qoladi. Shu izning yo‘liga qarab harorat aniqlana beradi.
Xonadagi namlikni esa quyidagi asboblar yordamida aniqlanadi:

1.