Investitsiyalar auditin shólkemlestiriw hám ótkeriw Kirisiw I bap. Investitsiyalar auditin rejelestiriw

1.2.Investitsiyalar auditiniń programmasın dúziw
Standartqa muwapıq, audittıń ulıwma jobası dúzilgeninen keyin audit programması dúzilip, onda barlıq auditorlik ámelleriniń tolıq dizimi bayan etiliwi zárúr. Programma auditorlar ushın tolıq jollama bolip, ol jaǵdayda tekseriliwi kerek bolģan buxgalteriyalıq esabınıń barlıq bólimlerini tekseriw, sonıń menen birge, ishki qadaǵalaw sistemasın analiz qılıw boyınsha olardıń barlıq minez-qulqları sáwlelendirilgen bolıwı kerek. Audit programmasın dúziw júzeki orınlanbawı kerek, sebebi ol auditorlar jumısındaǵı áhmiyetli qadaǵalaw dástegi bolıp xızmet etedi, dástúrdiń hár bir bólimi boyınsha auditor juwmaqları bolsa auditorlıq esabatı hám auditorlıq juwmaǵın dúziw ushın tiykar bolıp xizmet etiwi kerek. «Audittı rejelestiriw» atlı 3-sanlı AIMS «Auditorlıq tańlaw» atlı 14-sanlı, “Áhmiyetlilik hám auditorlıq riski” atlı 9-sanlı, “Auditti hújjetlestiriw” atlı 6 -sanlı hám auditorlıq tekseriwin ámelge asırıwdı tártipke salatuǵın basqa standartlar menen óz-ara bekkem baylanısqan. Sonday etip, basqa standartlardaǵı talaplardı úyrenmesten hám izbe-iz atqarmastán, bul standart talapların orınlaw múmkin emes. Auditor óz jumısın sonday rejelestiriw kerek, buxgalteriyalıq (finanslıq) esabatların finans-xojalıq mashqalalardıń isenimliligi hám nızamlılıģı hám de olar buxgalteriya esabı schyotlarında sáwleleniwiniń tuwrılıģı óz waqtında hám sapalı auditorlıq tekseriwinen ótkeriw múmkinshiligi boladı. Auditti rejelestiriwde tómendegilerdi támiyinlewi kerek: a) buxgalteriyalıq esabı hám esabatınıń jaǵdayı hám de ishki qadaǵalaw sistemasınıń natiyjeliligi tuwrısında zárúr informaciyalardı alıw ; b) orınlanıwı kerek bolģan tekseriw ámelleriniń mazmunı, ótkeriw waqtın hám kólemin anıqlaw. Auditor rejeni jaqsı hám sapalı dúziw hám de islerdiń kutilip atırģan kólemin anıq esapqa alıw ushın, eń dáslep : - auditorlıq tekseriw ótkeriw shártnaması shártlerin úyreniwi; - ótkeriletuǵın audittıń eń zárúrli máselelerin ajıratıp alıwı ; - arnawlı itibar talap etetuǵın shártlerdi anıqlawı ; - tekseriletuǵın kárxana iskerliginiń predmetin esapqa alǵan halda jańa nızamlar, qaǵıydalar, jollamalar hám basqa baylanıslı normativ hújjetlerdiń auditqa tásirin úyreniw; - tekseriletuǵın kárxananıń esap sisteması hám ishki audit sistemasınıń isenimlilik dárejesin anıqlawı ; - ishki auditorlardıń jumısları hám olardı auditqa tartıwdıń múmkinligin analiz etiwi; - kárxananıń bólek balansqa ajralıp shıǵarılǵan filialları, wákilxanaları, bólimleri hám arnawlı bólinmelerinde audit ótkeriw maqsetke muwapıqlıǵın úyreniw; - eksportlardı tartıw zárúrlin anıqlawı kerek. Auditorlıq tekseriw sıyaqlında audit rejesine ózgertiwler kiritiliwi múmkin. Auditor tekseriw waqtında olar tárepinen atqarılatuǵın jumıslarınıń kólemi hám sapasın tastıyıqlaytuǵın, tiykarǵı qárejetlerden bolıp esaplanǵan jumıs hújjetlerin dúziwi kerek. Bul hújjetler qálegen formada dúzilip, olarda klient tuwrısındaǵı zárúr maǵlıwmatlar, atqarılatuǵın islerdiń tolıq bayanı bolıwı kerek. Atap aytqanda, tómendegiler kórsetiledi: tekseriw ótkeriw usılı yamasa tekseriletuǵın hújjetlerdiń kólemi; tekseriw nátiyjesinde anıqlanǵan kemshilikler; tekseriwge usınıs etilmegen dáslepki hám basqa hújjetler dizimi; ámeldegi nızamshılıqqa uyqas bolmaģanlar; anıqlanǵan kemshiliklerdi dúzetiw usılları tuwrısında auditordıń pikirleri; klientiniń finans-xojalıq iskerligin jaqsılawǵa qaratılǵan basqa usınıslar. Sonıń menen birge, is hújjetlerinde klient-kárxananıń ishki xójalıq qadaģalaw sistemasın (bul sistemanıń unamlı tárepleri hám unamsız táreplerin ajıratıp kórsetken halda ), ótken jıldaǵı audit programması hám onıń nátiyjelerin sáwlelendiriwi lazım. Is hújjetleri audittıń jaqsı rejelestirilgenligi, tóplanǵan maǵlıwmatlar isenimliligini, auditorlıq juwmaǵınıń ámelge asırılǵan audit nátiyjelerine muwapıqlıǵın tastıyıqlawı kerek. Zárúr jaǵdaylarda auditor rasında da áyne sonday auditorlıq juwmaǵı dúziw ushın jetkilikli gúwalıqlar toplanģanlıģını da bahalawı zárúr. Is hújjetlerindegi tolıq maǵlıwmatlar tastıyıqlanǵan finanslıq esabatdaǵı maģlıwmatlardan parq etpewligi oǵada zárúrli bolıp tabıladı. Auditorlıq juwmaqları anıq hám eki túrli mánis bildirmeytuǵın bolıwı kerek. Is hújjetlerinde sáwlelendirilgen jazıwlarǵa tiykarlanıp auditorlıq esabatı hám auditorlıq juwmaǵı dúziledi. Auditordıń is hújjetleri jasırın esaplanadı. Audit juwmaqlanǵannan keyin is hújjetlerin qorǵaw boyınsha barlıq zárúr sharalar kóriliwi kerek. Is hújjetleri biygana shaxslarǵa, eger basqa jaģdaylarda Ózbekistan Respublikası nızamshılıģında názerde tutılmaģan bolsa, tek klient-kárxananıń razılıǵı menen beriliwi múmkin. Auditorlıq shólkemleriniń jumıs iskerligin ulıwma rejelestiriw eki basqıshqa bólinedi. Birinshi basqıshda tekseriletuǵın kárxana úyrenilinip, bayan etiledi hám ótkeriletuǵın tekseriwdiń tiykarǵı ólshemleri anıqlanadı, ekinshi basqıshda bolsa tekseriw strategiyası islep shıǵıladı hám barlıq aldında turǵan islerdiń tolıq bayanı dúziledi. Audittıń ulıwma rejesin tayarlaw hám dúziw processinde auditor kárxanadan alınatuǵın maǵlıwmatlardi teksermeydi, lekin onıń reje dúziwge tiyisli jumısları hújjetlestiriliwi kerek. Sonıń ushın rejelestirishdiń birinshi basqıshında auditor tekseretuǵın kárxana boyınsha tómendegi maǵlıwmatlardi tayarlawı kerek: kárxana iskerliginiń bayannaması; buxgalteriya esabınıń forması hám shólkemlestirilgen dúzilisiniń bayannaması, basqarıw sistemasınıń bayannaması, tekserilip atırǵan kárxana finanslıq esabınıń qısqasha analizi. Bunda auditor kárxana tuwrısındaǵı baslanǵısh maǵlıwmatlardi toplaydı. Házirgi waqıtta kárxana iskerligini belgileytuǵın zárúrli maǵlıwmatlar hám hújjetler nusqalarınan ibarat turaqlı hújjetler kompleksin qáliplestiredi.Bul toplam házirshe usı kárxana auditorlıq shólkeminiń klienti eken, kelesindegi barlıq tekseriwlerde odan paydalanılmaydi. Hár bir auditorlıq tekseriwi ushın kárxananıń jumıs iskerligin yamasa esap sistemasın, eger olar sezilerli dárejede ózgermegen bolsa, qaytaldan úyrenip shıǵıwǵa mútajlik qalmaydı. Sonıń ushın auditor hár dayım keyinshelli audit ótkergeninde da bul toplamnan paydalanıp, zárúr bolģanda onı jańalap baradı.