İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı müdafiə edən və bunun tamamən sosializmdən fərqli olduğu‐ nu haqlı olaraq qeyd edən Karl Popper isə, holizmin başıboş toplumçuluqdan fərqli və liberal dəyərlərin daha təkmil bir versiyası olduğu görüşünü müdafiə edirdi. Popperə görə, ho‐ lizm tamamən müstəqil fərdlərin meydana gətirdiyi bir toplu‐ mu ifadə edir. Yəni fərdlər daha öncə liberal dəyərlər çərçivə‐ sində tam müstəqilləşir və daha sonra ortaq könül bağına söy‐ kənən birlikdəlik (konsensus) yaradırlar ‐ Azad İnsanlar Bir‐ liyi. Müasir elmin gəldiyi pik nöqtə olan Kvant fizikasının inki‐ şafı yuxarıdakı son iki görüşü (metodik fərdiyyətçilik və meto‐ dik holizm) də zəiflətmişdir. Əvvəlcə qeyd edək ki, yeni elm holistdir. Fəqət bu holizmin fərdiyyətçiliyə daha yaxın durdu‐ ğu söylənə bilər. Belə ki, yeni holizm əsas vurğunu fərdiyyət‐ çiliyin üzərinə gətirməklə birlikdə, fərdi, sosial münasibətlər, bu münasibətlər nəticəsində yaranan dəyər və normalar təmə‐ lində ələ alır. Dolayısilə müasir holizm fərdiyyətçiliyin yanın‐ da azad fərdlərin bir araya gələrək meydana gətirdiyi sosial institut və quruluşların da önəmini vurğulamaqdadır (məsə‐ lən, Peter Drucker ABŞ‐da çalışan əhalinin böyük bir hissəsi‐ nin iş xaricindəki zamanlarının ciddi bir qismini heç bir maddi mənfəət əldə etmədikləri qeyri‐hökumət təşkilatlarında keçir‐ diklərini qeyd etməkdədir). Bu baxımdan müasir iqtisad elmi‐ nin də, iqtisadi hadisələri açıqlarkən fərdi təşəbbüslərin yanın‐ da sosial qurumları, tarixi alt‐strukturu, dini dəyərləri və mə‐ dəni normaları və s. qəbul edən Heterodoks İqtisada getdikcə daha da yaxınlaşdığı söylənə bilər. Yəni liberal dəyərləri tama‐ mən rədd edən və kollektivist olan Marksist holizmdən fərqli olaraq, müasir holizm plüralist, fərdi haqlara tam sayğılı, libe‐ ral dəyərləri qucaqlayan və insanı ən müqəddəs hala gətirən bir xüsusiyyətə sahibdir. ‐ 278 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Kvant elmi sübut edir ki, ən mükəmməl varlıqlar xaosla düzən arasındakı sərhəddədir. Buna “kaodüzən sərhədi” de‐ yilir. Kristal və qazlar ən ucdakı iki nöqtəni ‐ düzən və xaosu ‐ təmsil edirlər. Ancaq ikisinin də quruluşu çox bəsitdir. Heç bi‐ rində xüsusi mesaj yoxdur (bunun üçün ya kristala mesaj yaz‐ malıyıq, ya da qaza səs dalğaları göndərməliyik). Politologiya elminə tətbiq etsək, krisal totalitar (sosializm, kommunizm kimi) və avtoritar (faşizm kimi) kimi basqıcı re‐ jimləri, qaz isə, ifrat düzənsiz və anarxist rejimləri doğurur. Bu İslam dinindəki “ifrat və tefritdən qorunmaq” anlayışına da tam uyğundur. Yenə müasir elmdəki yeni inkişaflar göstərir ki, bütün canlı və cansız varlıqlar həm parça (maddə, kütlə), həm də dalğa (enerji, qüvvət) funksiyalarına sahibdirlər (dal‐ ğa‐parça dualizmi). Bu da fəlsəfədə, gərəkli şərait yaradılarsa insanların içindəki cövhərlərin üzə çıxacağı düşüncəsini do‐ ğurmuşdur. Dolayısilə bacarıqsız kimi görünən insanların mü‐ əyyən bir şəraitin nəticəsi olduğu və gərəkli və yetərli şərtlər təşkil olunduğunda bu insanlarda inanılmaz keyfiyyət dəyi‐ şikliyi və performans artışlarının görülə biləcəyi fikri doğmuş‐ dur. Müasir holizm paradiqmasının yaranmasında XX əsrdə yüksək kimyəvi reaksiyalar nəticəsində, atomların özlərinin də daha kiçik parçalardan (elektron, neytron və pozitron) təş‐ kil olunmasının böyük rolu olmuşdur. Bu düşüncə, eyni za‐ manda, bütünün meydana gəldiyi parçaların toplamasından daha çox olduğu (sıfırdan fərqli müsbət toplamalı) fəlsəfəsinə dayanır. Buna elmdə sinerji təsiri deyilir. Riyazi olaraq ifadə edərsək 1+1>2’dir. Yəni iki nəfər ayrı ayrılıqda istehsal etdik‐ lərindən daha çoxunu bir araya gəldikləri zaman istehsal et‐ məkdədirlər. Çox sevindirici haldır ki, yuxarıda qeyd edilən elmi həqi‐ qətlər Azərbaycanlı akademik Xudu Məmmədov tərəfindən çox öncədən anlaşılmış və “Quruluş Nəzəriyyəsi” adı altında ‐ 279 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı sistematik şəklə qovuşdurulmuşdur. Bu nəzəriyyə eyni tərkib‐ dən ibarət olan müxtəlif quruluşların müxtəlif varlıqlara müx‐ təlif mahiyyət verməsi ilə bağlı təməl bir prinsipə dayanır. Məsələn, qrafit və almaz eyni atomlardan təşkil olunmaqlarına rəğmən, xüsusiyyətləri olduqca fərqlidir. Dünyadakı ən sərt maddə olan almaz eyni zamanda çox parlaqdır. Qrafit isə, çox yumşaq və tutqundur. Eyni şəkildə, almaz əmsalsız və təmiz, qrafit isə, dəyərsiz və çirklidir. Əslində son illərdə inkişaf etmiş Qərb ölkələrində liberalla‐ rın yanına demokratiya sözcüyünü alaraq liberal‐demokrat və sabiq sosialistlərin də sosial‐demokrat olmaları, bu ölkələrin qeyd etdiyimiz elmi gerçəkləri görmüş olmalarından qaynaq‐ lanır. Bu baxımdan “Üçüncü Yol” axımını başladan və son se‐ çimləri də qazanan İngilis Leyborist Partiyası xüsusilə maraqlı bir misaldır. Bu görüş mülkiyyət bərabərliyi anlayışı yerinə fürsət (şans) bərabərliyini önə çıxarmaqda, çalışanların firma içi qərar mexanizminə qatılmasını tələb etməkdə və bazar iqti‐ sadiyyatının axsadığı nöqtələrdə bazar mexanizminin işləyişi‐ ni pozmayacaq şəkildə yeni axtarışlara yönəlmək gərəkliliyini müdafiə etməkdədir. Son olaraq qeyd edək ki, müasir liberalizm düşüncəsi icti‐ mai qurumları tamamən rədd etmir. Tam tərsinə bu qurumla‐ rın bazarı inkişaf etdirici rolunu qəbul edir. Sadəcə olaraq iqti‐ darın mütləq olaraq tək əldə (dövlət) toplandığı monocentric bir sistem yerinə bu iqtidarın dövlət içindəki lokal hökumətlər və qeyri‐hökumət təşkilatlarından qlobal təşkilatlara qədər ge‐ niş bir yelpazə tərəfindən paylaşıldığı polycentric bir sistemi müdafiə edir. Qısaca yeni liberalizm decentre (adəmi‐mərkə‐ ziyyətçi) qərar alma mexanizminə dayanır. Göründüyü kimi, artıq ideologiyalar çağı bitmişdir. Və bü‐ tün duyğu, düşüncə və davranışlarımız gedərək daha çox kvant paradiqmasına uyğun hala gəlməkdədir. Tarix isə da‐ ‐ 280 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|