İQTİsadiyyatin təNZİMLƏNMƏSİ SİstemiNDƏ HÜquqi TƏNZİMLƏMƏ aləTİ KİMİ DÖVLƏt proqramlarinin əHƏMİYYƏTİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
53
münasibətləri və mexanizminin əsash dəyiĢidirilməsi və hərbi-siyasi çaxnaĢmalar Ģəraitində, aparılmasınm məcburiliyi olmuĢdur. Ötən dövrdə aparılmıĢ iqtisadi proqramların xarakterini qiymətləndirmək üçün onun çərçivə Ģərtlərini və iqtisadi sistemin ümumi dinamikasına və inkiĢaf mərhələlərinə adekvat aktual vəzifələrini müəyyənləĢdirmək zəruridir. Xalqımızın Ümummilli lideri Heydər Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi ilə formalaĢdırılan və reallaĢdırılan iqtisadi sisteminin transformasiyası strategiyası ötən dövrdə aĢağıdakı iki ən mühüm məqsədə istiqamətləndirilmiĢdir: müstəqil ölkəyə məxsus bütöv iqtisadi sistemin yaradılması; təsərrüfat mexanizminin bazar prinsipləri üzrə transformasiya olunması. Bütün digər vəzifə və məqsədləri özündə birləĢdirən bu iki qlobal hədəfın realizasiyasımn iki sistemdənkənar istiqamətləndiricisi olmuĢdur. Bunların birincisi mahiyyət etibarı ilə heç də obyektiv xarakterli olmayan cəlb olduğumuz müharibə, ikincisi isə əsasən obyektiv mahiyyətli dünya təsərrüfat sisteminin inkiĢaf tendensiyasıdır. Ġslahatların bütöv iqtisadi sistem yaratmaq məqsədi mahiyyət və ardıcıllıq baxımından ilkin hesab olunur. Həm də bu daha çox institutsional struktur xarakterli məsələdir. Onun əsas vəzifələri sırasına milli valyutanın və milli bank- kredit sisteminin, vergi-gömrük sisteminin yaradılması; keçmiĢ Ġttifaq tabeli müəssisələr də daxil olmaqla ölkədə fəaliyyət göstərən bütün iqtisadi agentlər üçün hüquqi və idarəetmə baxımından vahid məkanın formalaĢdırılması; özünü inkiĢaf və dayanıqlığın təminedici potensialının bərpası üçün iqtisadiyyatm strukturunun təkmilləĢdirilməsi; zəruri proporsiyaların yaradılması və s. aiddir. Ötən dövrdə iqtisadi sistemin tnasformasiyası yönümündə görülmüĢ iĢlərə əsaslanaraq, iqtisadi proqramların analitik xüsusiyyətlərini formalaĢdırmaq olar. Dinamik inkiĢaf məntiqinə malik olan iqtisadi transformasiya modelinin ötən dövrdəki realizasiyasının ən mühüm xüsusiyyəti kimi onun inkiĢafınm aĢağıdakı üç istiqamətdə cəmlənməsi hesab oluna bilər. 1.
Ölkənin əsas təbii-iqtisadi ehtiyatlarının aktiv təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb 54
olunması: - belə ehtiyatlara Xəzərin karbohidrogen yataqlan; geosiyası mövqeyin yaratdığı tranzit potensialı; Ģəxsi mülkiyyətə verilmiĢ torpaq və nəhayət yüksək əməksevərliyə malik əhali potensialı aid olunur; 2.
mexanizminin yaradılması. Bu istiqamətdə ən vacib vəzifələrə xüsusi mülkiyyətə əsaslanan sahibkarhq mühitinin yaradılması; ölkənin maliyyə-bank sisteminin liberallaĢdırma yönümündə proqramı; dövlət iqtisadi idarəetmə sisteminin istehsalın idarəedicisindən əsas ictimai xidmətlərin təminatçısına çevrilməsi; iqitsadiyyatın dövlətsizləĢdirilməsi, o cümlədən torpaq proqramı və özələĢdirmənin həyata keçirilməsi aiddir; 3.
təsərrüfat sisteminə rasional inteqrasiyanın təmin olunması. Bu istiqamətdə fəaliyyət qlobal və regional, funksional və sahə iqtisadi birliklərində fəali siyasətin təmin olunmasını nəzərdə tutur. Ġqtisadi sistemin yenidən qurulması baxımından proqramlarm ilk vacib addımı milli valyutanın ölkə ərazisində yeganə ödəniĢ vasitəsi elan olunması hesab edilir. Əslində bu addımla ilk dəfə ölkənin bütöv iqtisadi fəzasmın yaradılması baĢlandı. Azərbaycan daxili siyasi sabitliyin təsdiqi kimi 1994-cü ildə "Əsrin müqaviləsf'nin imzalanması ilə ölkənin dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası istiqamətində sıçrayıĢ baĢ verdi. Həmin dövrün üçüncü ən mühüm hadisəsi ictimai-siyasi həyatmızda, o cümlədən iqtisadi sistemdə yeni eranın baĢlancığını qoyan müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyasının qəbulu oldu. Məhz yeni Kostitusiya demokratik dəyərlərə əsaslanan liberal bazar iqtisadiyyatınm qurulmasının legitimliyini təsdiq etdi. Xüsusi mülkiyyətin, azad sahibkarhğın, yeni torpaq münasibətlərinin, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyanın hüquqi əsasları təsbit edildi və dövlətin idarə olunmasında müstəsna əhəmiyyəti olan hakimiyyətin bölgüsü baĢ verdi. Bu səbəblərdən Azərbaycanda geniĢ miqyaslı iqtisadi proqramlara 1995-ci 55
ildən baĢlamaq mümkün oldu. Məhz bu dövrdən bütövlükdə iqtisadi proqramlarda hüquqi bazanın yaradılmas, prioritetlərin seçilməsi, taktiki forma və üsulların müəyyənləĢdirilməsi sahəsində sistemlilik və məntiqi ardıcıllıq, icra məsuliyyəti və tələbkarlıq, yaranmıĢ vəziyyətin operativ qiymətləndirilməsi və
prespektivin proqnozlaĢdırılması imkanları özünü göstərmiĢdir. Bazar iqtisadiyyatına, liberal və demokratik dəyərlərə əsaslanan iqtisadiyyata keçid dövrünü yaĢayan ölkəmizin ötən dövrdəki sosial-iqtisadi inkiĢaf yolu də kifayət qədər hamar olmamıĢdır. Ġqtisadi proqramların son illərdə fərqləndirici cəhətləri onların eyni zamanda müxtəlif istiqamətlər üzrə aparılması, strateji əhəmiyyətli, real və bir sıra cəhətlərdən qeyri-populyar, laikn iqtisadi effektli qərarların qəbulu, onun sosial yönümlüyü və qabaqcıl dünya təcrübəsinə və köməyinə arxalanmasından ibarətdir. Ġstehsal və təsərrüfat mexanizminin mahiyyəti baxımından isə Azərbaycanda proqramlann özünəməxsus cəhəti iqtisadi sistemi yenidən qurulmasında yanacaq-enerji ehtiyatlarından səmərəli istifadənin strateji meyar olmasıdır. Bu iqtiisadi siyasətin doğruluğunun ən yaxĢı sübutu əldə olunmuĢ nəticələrdir. Azərbaycan Respublikasında Ġqtisadi quruculuğun elan edilmiĢ strateji məqsədini, mövcud təcrübə və reallıqları nəzərə alaraq hesab edirik ki, indiki mərhələdə ölkənin keçid dövrünün Ġqtisadi Siyasət modelinin, formalaĢdırıması vacibdir. Fikrimizcə həmin modelin məntiqi paradiqması aĢağıdakı prinsipləri özündə etiva etməlidir. -
olunması; -
iqtisadi siyasətin sistemliliyinin, məqsəd və hədəflər ardıcılığının təmin olunması, ancaq bu halda ayrı-ayrı tədbirlərin qarĢılıqlı gücləndirici multiplikativ effektinə nail olmaq olar;
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|