|
Isajon sultonning "ozod"romanidagi ramziylikisajon-sultonning-ozod-romanidagi-ramziylik
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL OF BIRUNI
ISSN (E) 2181-2993
Vol. 1, Issue 2. Oct. (2022)
244
www.birunijournal.uz
ettiruvchi oynaga o‘xshab ketsa ham, oynadan keskin ravishda farq qiladi. Oyna
hayotni befarqlik bilan aks ettiradi, kishi ongi esa faol ravishda aks ettiradi, ya’ni aks
ettiruvchi narsani kishi moddiy va ma’naviy ehtiyojlari jihatidan baholaydi ham”
[4;122-b]. Isajon Sulton ijodkor sifatida so‘zni ruhning aksi ekanini tushuntirsa, Izzat
Sulton ilmiy nuqtai nazardan ongni hayotni aks ettirishi to‘g‘risidagi nazariyaga
qisman qo‘shiladi. N.Ahmedova esa “Nutqiy voqealanish va obraz” nomli
maqolasida bunga yanada o‘zgacha ta’rif beradi: “Demak, inson hissiy bilish faoliyati
orqali narsa-hodisalarning dastlab tashqi ko‘rinishini, suratini ongida aks ettiradi,
keyinroq esa ularning xossalarini ajrata boshlaydi. Bu xuddi ko‘zguga o‘xshab ketadi.
Ya’ni narsa-hodisalar ham ko‘zguda akslanadi” [5;107].
Voqelikni akslarni ifodalash asardagi yetakchi omillardan biri. Aslida butun
olam katta bir ko‘zgudir va har narsaning aksi unda namoyon bo‘ladi. Borliqdagi
yaratiqlar shu oynaning parchalari kabidir. Muallif buni arslon va ko‘zgu haqidagi
kichik rivoyat orqali o‘quvchiga yetkazishga urinadi. Arslonni har tomoni faqat
oynadan qurilgan xonaga qamab qo‘yilganda, har tarafda o‘z aksini ko‘rgan arslon
g‘azab bilan akslariga tashlanadi va ular bilan olishib halok bo‘ladi. Ya’ni dunyo
hech kimga o‘zicha yomonlik ham, yaxshilik ham qilmaydi. Bu ko‘zguda faqat
amallarimiz va harakatlarimiz natijalari aks etadi. Inson unda ko‘rishni xohlagan
narsalarnigina ko‘radi. Bu tushuncha tasavvufdagi “vahdat ul-vujud” haqidagi
qarashlar bilan ham chambarchas bog‘liq. Tasavvufshunos olim N.Komilov shunday
ta’rifni keltirgan: “ Vahdat ul-vujud nazariyasiga ko‘ra, olam mutlaq zoti mukarram
Haq taoloning o‘z husni jamoli, qudrat va sifatlarini namoyon etish istagidan paydo
bo‘lgan. Ya’ni, Haq taolo o‘z-o‘zini tanish uchun borliqni yaratdi. Borliq go‘yo
ko‘zgu bo‘lib, Haq jamoli, ilmi-hikmati unda aks etadi, jilolanadi” [6;47-b].
Shuningdek, ijodkor so‘zlar, ularning qudrati haqida bir qancha falsafiy fikrlarni
bayon etadi.
So‘zlar inson ichki olamini, uning tuchuncha va tuyg‘ularini namoyon etuvchi
tilsimdir. So‘zlash ne’matining faqatgina insonga xosligi ham uning sharaf egasi
ekanini anglatadi. Yozuvchi jism va ruhni ko‘za va mayga qiyoslaydi. Ko‘zaga
loydan yasalgan qo‘pol bir jism, mayga esa latif bir narsa sifatini beradi. Xuddi shu
kabi bir qancha ta’riflarni keltiradi. Masalan, tana ham g‘ilof kabi, ruh ma’vosida esa
ummonlar , daryolar to‘lqinlanishi, ba’zan qushlar sayrasa, ba’zan yong‘inlar
chaqnashini e’tirof etadi. Bunday ruhiy holatlarni anglatishning bir yo‘li so‘zlash,
faqat so‘zgina buni ifodalashga qodir ekanini uqtiradi. So‘zning qudrati haqida
mulohaza yuritgan yana bir ijodkor Polsha yozuvchisi Yan Parandovskiydir. U
o‘zining “So‘z kimyosi” nomli kitobida ijodkorlik haqida fikr bildirib shunday
yozadi: “So‘zda qancha yashirin qudrat bor ekanini his qila olish va bu qudratni
|
|
|