384
Əsrin şairi IX
d
ərk etməkdə çətinlik çəkirdilər.
1904-1905-ci ill
ərdən başlayaraq, mətbuatda onun imzası daha
ardıcıl və tez-tez görünməyə başlayır. O, qəzet və jurnallarda
yalnız şeirlərini deyil, dramatik əsərlərini də çap etdirir. Onun adı
oxucular ara
sında getdikcə daha yaxşı tanınır, şöhrəti artır. Mən
dövrü m
ətbuatda XX əsrdə yaşayıb-yaratmış şairlərdən heç birinin
adının qabağında Cavid qədər “şöhrətli şairimiz” epitetinə rast
g
əlməmişəm. Bu cəhətdən birincilik Cavidə məxsusdur. Görkəmli
teatr xadimi, bir zamanlar Cavidin t
ələbəsi olmuş Mehdi
M
əmmədov təsadüfən yazmamışdı ki, 1920-1930-cu illərdə oxucu
v
ə tamaşaçılar Cavidin böyük sənətinə və böyük şəxsiyyətinə
p
ərəstiş edirdilər.
1970-ci ill
ər idi. Qulam Məmmədli ilə Cavid haqqında söhbət
edirdik. Söhb
ət əsnasında o dedi ki, orta boylu Cavidin ləng yerişi
var idi. Uzaqdan onun yerişi ilə duruşunu çətin ayırd etmək olurdu.
Onu küç
ədə görərkən biz ayaq saxlayır, yerişinə nəzər yetirir, uzun
müdd
ət arxasınca baxır, ona pərəstiş edərdik.
Hüseyn Cavid
ə böyük el sevgisi yalnız həyatda deyil, bədii
yaradıcılıqda da öz ifadəsini tapırdı. Şairlər onun şəxsiyyətinə və
b
ədii yaradıcılığına böyük maraq göstərirdilər. Görkəmli sənətkar
haqqında fikir, hiss, duyğu və düşüncələrini kağız üzərinə köçürür-
dül
ər. Belə şairlər arasında Abdulla Sur, Əli Nəzmi, M.Tofiq və b.
var idi. H
əmin şeirlər barəsində Q.Məmmədli “Cavid – ömrü
boyu” salnam
əsində ilk dəfə məlumat vermişdir. Sonralar həmin
şeirləri kitabxana və arxivlərdən mən araşdırıb üzə çıxardım.
Ə.Nəzmi, M.Tofiq və Ə.İ.-nin şeirlərinin ərəb əlifbasından latın
qrafikasına çevrilməsində mənə Möhsün Nağısoylu və Arif
Ramazanov köm
ək etdilər.
“M.Tofiq” v
ə “Ə.İ”nin kim olduğunu müəyyənləşdirə bil-
m
ədim. Q.Məmmədlinin “İmzalar” (Bakı, 1977) kitabında həmin
adlara t
əsadüf etmədim. Mətbuatda Əli Nəzminin “Bir xəndə” şeiri
q
əzetin “Ədəbiyyat” səhifəsində “Məhzun çehrələrdən qardaşım
Hüseyn Cavid
ə” qeydi ilə, M.Tofiqinki “Operada locada.
Qardaşım Hüseyn Cavidə”, Ə.İ.-nin “Getmə” şeiri “Qardaşım H.C.
b
əyə” qeydilə çap edilmişdir.
385
İsgəndər Atilla
Əli Nəzmi
M
əhzun çehrələrdən
Qardaşım Hüseyn Cavidə
Bir x
əndə
- 1 -
Bir çehr
ə durur pişi-xəyalımda digərgun
Ərz eyliyor alamı o simada təbiət
Bir qayğulu sima öylə bir çehrə ki məhzun
T
əsvir edüb onda qəmü-xürrəmiyi-bəqüdrət.
Guya ki: deyilmiş kimi o – xəndəyə mazun?
Göst
ərmiyor üşşaqinə asari-məsərrət.
Bir xariqeyi-xilq
ətü heyrəti-əcəbəfsun
Bir s
əfheyi-nadideyi-lövhi-əzəliyyət.
Bir çehr
ə ki: sinəmdə həvəs sevgisi mədfun
Bir çehr
ə ki: vardır ürəgimdə ona hörmət.
- 2 -
Seyr
ək görünür ruyi-həzinində təbəssüm.
Yoq oldığı, solğun ləbi kimi xəndan
Şərm etdirilüb sanki üzarında təcəssüm
Ya kim bürünübdur buluta mehri-dir
əxşan.
İsmətü ülviyyət edərlərsə təqəddüm
Bu yüzd
ə olurlar yenə bazigəri-meydan.
Nad
ərd açaraq ləblərin,
etdikdə tərənnüm
Yer s
əbz bahara bürünür, kuhi-biyaban.
Sübh n
əfəsindən edir üşşaq təbəssüm,
Ölmüşlərə nitqi yenidən bəxş ediyor can.
- 3 -
Etdikc
ə tərənnüm, dökülür şeri-müsəlsəl
Bir x
əndeyi-ümid edər alnında təcəlla
H
ər güfteyi-həzzavəri bir şeri-mükəmməl
H
ər şeri-dilaramı birər düxtəri-ziba.
386
Əsrin şairi IX
Ol şeiri öpərgil yügürür pişinə məşəl.
P
ərvanə-vü bülbül, kələbək aşiqi-rusva
Hüriyy
ət içün düşkün o simayı-müqcəl
Pab
ənd edəməz qeydinə gisuyi-müətərra.
T
əqdis edər alqışlayaram mən, ovaraq əl.
Çünki d
əgər alqışlara, ol hüznlü sima.
- 4 -
Gülm
əz o – fəqət güldüriyor cani-cəhani
Açdıqda dodaq, həp açılur laləvü güllər
Ya şeyda olur, gülşəni-irfanə məani
Şairləri heyran qoyıcı tazə çiçəklər
H
ər bir vərəqi göstərici rahi-nihani
Bir d
əftəri-şeri-ədəbamuzi-müsəvvər.
X
əndan edəməz hər baxış ol ruyi-rəvani
Binl
ərlə gülər çehrəli baş bakirə düxtər.
Bin şiveyi-nisviyyət bin nazi-cəvani
Bin-bin ala gözl
ər, qara qaşlar, sarı tellər.
- 5 -
Ol çehr
əyi seyr eylədigim xayli zamandır
Hala o – ögümd
ə görünür misli-xəyalət
Xülyamı, həqiqətmi?!. Bahar içrə xəzandır
Olmazmı o simayı tamaşa yenə qismət?!
H
ər qəlbdə var bir əməl, əfsus nihandır
Müşkildürər ifşayi-əməl, kəşfi-həqiqət.
H
ər yan bir işıqsız gecə həp qırmızı qandır.
Susamış, mütəvəhişşdir – o gündə bəşəriyyət.
Bir böyl
ə mühit iştə o simayə məkandır.
Bir xatir
ə ol çehrədə bu hüzn, bu möhnət
M
əndən ona: alqış, ona təzim, ona hörmət.