Ишлаб чикариш дастури

5.1-rasm. Quyma ko‘rinishdagi cho‘yandan tayyorlangan vtulka xomashyosi. 0 т *г,в
5.2-rasm. Shtamplangan podshipniklarning ichki xalqasini xomashyosi. 5.2.Mexanik ishlov berishda qo‘yimlar Mashinasozlikda talab etilgan aniqlik va sifav ko‘rsatgichlariga javob beradigan detallami tayyorlash xomashyodan ma’lum bir kattalikdagi metall qatlami~qo‘ymii;i
kesuvchi asboblar yordamida kesib olib tashlash usullari yordamida amalga oshiriiadi.
Shunday qilib qo‘yim - bu xomashyoga mexanik ishlov berish jarvonida talab etilgan o’lchamlarini ulami chetlanishlai doirasida va yuza g‘adir-budirligini ta’minlash maqsadida ')]
tashlandigan metall qatlami. Detal chizmasida ko‘rsatilgan o‘lchamlarini chetlanishlariga va yuza g'adir-budirligiga qo‘yilgan talab qancha yuqori bo" La. shuncha ko‘p marta mexanik ishlov berish (texnologik oiishiar shart bo‘ladi. 0 ‘z navbatida har bir texnologik o‘tish uchun qo‘yimlar miqdori hisoblanadi. Detal yuzasining talab etilgar; tozaligin va aniqligini ta’minlash maqsadida har bir texnoi o‘tishda olib tashlangan qo‘yimlaming yig‘indisi umu qo‘yim miqdorini tashkil qiladi.
Qo‘yimlar miqdori ar; usulda va jadvallar yordamida aniqlanadi. Analitik usul bilan qo‘yimlar miqdori aniq hisoblan idi va bu usulda quyidagi formulalardan foydalaniladi. a) tekis yuzalarga ishlov berishda
Z m in — R z i-S H i . ] + + E u
bu yerda: Rz-yuzaning g‘adir-budirligi, mkm; nisilir nuqsonli qatlam kattaligi, mkm; r- detal shaklining fazo^jy chetlanishlar miqdori, mkm; eu- bajarilayotgan amalda
xomashyoning dastgoh moslamasiga o‘matish xatoligi, mkm; I - detal yuzasini ishlov berishdan avvalgi tartib raqami; i-1 — detal yuzasini ishlov berishdan awalgi tartib raqami.
b) bir-biriga qarama-qarshi joyla yuzalarni parallel ishlov berishda:
2Zmin = 2(RZi./ + i + phi + s j (5.2)
v) ichki va tashqi aylanish o ‘qiga ega bo‘lgan yuzalarga ishlov berishda:
2Z mm = 2(Rzt , + H i-\ + 'Jp fl + £l ) (5.3)
g) silindrsimon detallarning yuzalarga markazlarga o'matilgan holda ishlov berishda: 2Zmin= 2("Rz,_ i + Д_/ + ры) (5.4)
Yuqorida keltirilgan formulalardan ko‘rinib turibdiki, qo‘yim miqdori quyidagi asosiy omillar ta’sir ko‘rsatadi:
a) xomashyo materiali;
b) xomashyoning shakli va o‘lchamlari;
v) xomashyo turi va uni olish usullari;
g) mexanik ishlov berishni amlga oshirish bo‘yicha qo‘yilgan talablar;
d) detallar o‘lchamlarining aniqligi qo‘yiladigan talablar.
1.Xomashyoning materiali. Yuqorda xomashyo turlarini ko‘rib chiqilganda eslatib o‘tilganday xomashyo materiali bevosita uni turini belgilaydi. Shuning uchun quyma
xomashyoda qo‘yim miqdori boshqa tur xomashyo iarga nisbatan yuqori boiadi. 2.Xomashyoning shakli va o‘lchamlari. Xomashyoni shakli muiakkab boisa u holda ular bolg‘alab tayyorlanadi, natijada qo‘yim mj^dori ortib boradi. Xuddi shuningdek, murakkab shaklli xom ashyolarni shtamplashda ham bir konstruktiv elementdan ikkinchisiga o‘tishda qiyaliklar, qabariqlar hosi’
qilishga to‘g‘ri keladi bu o‘z navbatida qo‘yimni ortib ketishiga olib keladi. 3. Katta o‘lchamdagi xomashyolarni q metallarni cho‘kishini hisobga olib katta miqddrda qo‘yimqoldiriladi.
4.Xomashyoni turi va uni olish usuli. Ma’lumki xomashyolar quyma, bolg‘alangan, shatmplangan va prokatdan tayyorlanishi mumkin. Masalan, yerdagi qoliplarga yoki metal qoliplarga quyish mumkin (bu o‘z navbatida ishlab chiqarish tuiriga bog‘liq bo‘ladi). Ko‘rinib turibdiki yerdagi qolipga quyilganda albatta qo‘yim miqdori yuqori bo‘ladi. Xuddi shu kabi markazdan qochuvchi kuch ta’sirida quyish bilan eruvchi modellar bo‘yicha quyishni taqqoslash mumkin. Bu holda
ikkinchi usulda qo‘yim miqdori kam bo‘ladi va h.k

Amaliy mashg’ulot-6

Bazalar va bazalash tamoyillari.
Ishlov berilayotgan detaining yuzalari va bazalari Detallami dastgohlarda o‘rnatib ishlov berishda quyidagi yuzalar va bazalar mavjud:
a) ishlov berilayotgan yuza, bu yuzadan ishlov berish natijasida ma’lum qatlamdagi metall olib tashlanadi;
b) bazaviy yuzalar, bu yuzalar ishlov berish jarayonida detaining holatini belgilaydi;
v) ishlov berishda ta’minlanadigan o‘lcham uchun o ‘lchov boshi yuzasi',
g) mahkamlashda qisish kuchini qabul qiluvchi yuza
d) ishlov berilmaydigan yuza-,
Baza vazifasini chiziqlar, nuqtalar va ulaming yig'indisi bajarishi mumkin.
Bazalaming nimaga mo‘ljallanganligiga ko‘ra quyidagicha bo‘lishi mumkin.
Texnologik bazalar o‘matish va o‘lchov bazalariga bo‘linadi. 0 ‘rnatish bazasi deb detaining ishlov berish uchun dastgohga yoki kesuvi asbobga nisbatan. o‘matishda foydalanilgan yuzaga aytiladi. 0 ‘matish bazasi sifatida ishlov berilgan va ishlov berilmagan yuzalar qosllaniladi. Mexanik ishlov berilmagan yuza qora, ishlov berilgani esa toza baza deb yuritiladi. o‘matish bazalari asosiy va yordamchi bo‘ladi. Asosiy o‘rnatish bazasi deb detaining ishlov berish jarayonida o‘rnatilmaydigan va boshqa yuzalar bilan tutash hamda tutash yuzalar bilan yig‘ilgan masbinada birgalikda xizmat bajaruvchi detallar yuzasiga aytiladi. Masalan, tishli g‘ildirakni markaziy teshigi.
Yordamchi o‘rnatish bazasi deb faqatgina detalga ishlov berish jarayonida o‘matish yuzasi bo‘lib xizmat qiladigan va uni boshqa yuzalari bilan birgalikda yig‘ilgan m^shffla^jsh
bajarmaydigan yuzasiga aytiladi. Bunday o'matish bazasi ham deb yuritiladi. Mexanik ishioy berishda o’z vazifasini bajargandan so‘ng bu yuzalar qirqib yuboriladi. o‘lchov bazasi deb
Detaining boshqa yuzasini joylashishini ifodalovchi oicham uchun oichov boshi bo‘lib xizmat qiluvchi yuzaga aytiladi. Yig‘ish bazasi deb - detaining yig‘ilgan mashinada boshqa detallarga nisbatan holatini belgilovchi yuzasiga (yuzalar, chiziqlar, nuqtalaryig‘indisi) aytiladi.

2.1-rasm. Bazalar va ulami ko'rinishlari.
a - shesternyalaming asosiy bazalari I, II, HI; b - shponkali valning yordamchi bazalari 1, II, III, 1-qo‘shiladigan detal; v – detalningng o ‘lchov bazasi A; g — juft yo‘na!tiruvchi baza I; d - jult tayanch baza I; 1- detal: ye — o‘rnatish aniq (ayon) baza I, yo‘naltiruvchi ko‘rinmas baza II, zagotovkaning tayanch ko‘rinmas bazasi 111, 1...6 – tayanch nuqtalar, 7 - zagotovka, 8 - o ‘zi markazlovchi iskanja qisqichlari.