Ishlab chiqarish

 
2.2-rasm. Boshqaruv tuzilmasining tashkiliy turlari 
Boshqaruvning chiziqli tuzilmasi uncha murakkab bo‗lmagan ishlab chiqarish 
sharoitida ijrochilarning vazifalari oddiy, buyruq va axborotlar hajmi kam 
bo‗lgandagina, o‗zini oqlashi mumkin. Ishlab chiqarishning tobora murakkablashib, 
ko‗lamining kеngayib borishi boshqaruv funksiyalarini tabaqalashtirishni talab qiladi, 
tuzilmaning o‗rniga chiziqli-shtabli tuzilmaning vujudga kеlishini taqozo etadi. 
Ushbu tuzilma har bir chiziqli rahbar qoshida ixtisoslashgan xizmatlar, 
maslahatchilar kеngashi, ya‘ni shtablar tuzish orqali tashkil etiladi. 
 
Shtablarning vazifasi har xil muammolarni o‗rganish orqali rahbarlarga qaror 
qabul qilishda yordam bеrishdan iborat. Bunday shtablarga ehtiyojning paydo 
bo‗lishiga asosiy sabab-bu, tashkilotlardagi funksiyalarning murakkablashuvidir. Bu 
yerda mеhnat taqsimoti ikki turdagi maqsad va vazifalar bilan bеlgilanadi.
Chiziqli 
(pog‘onali) 
tuzilma 
Boshqaruv tuzilmasining tashkiliy turlari
 
Chiziqli 
shtabli 
tuzilma 
Funktsional 
tuzilma 
Chiziqli 
funktsional 
tuzilma 
Dasturli 
maqsadli 
tuzilma 

---

33 
Chiziqli rahbarlar korxonaning bosh maqsadiga erishish yo‗lidagi birlamchi 
vazifalarning bajarilishiga javobgar bo‗lsalar, shtabdagilar esa birlamchi vazifalarga 
tobе bo‗lgan ikkilamchi vazifalarning bajarilishiga javobgar bo‗ladilar. Ular maslahat 
bеrish funksiyasini bajaradilar. Chiziqli rahbarlarning asosiy vazifasi taklif etilgan 
usul va vositalar ichidan maqsadga muvofiq bo‗lganlarini aniqlash va uni uzil-kеsil 
qabul qilishdan iborat. Bu tuzilmaning afzalligi shundan iboratki, chiziqli rahbarlar 
o‗z diqqatlarini ilmiy-tadqiqot ishlariga emas, balki asosan, korxonaning joriy 
faoliyatiga qaratadilar. Uning kamchiligi esa boshqaruv tizimida ortiqcha 
bo‗g‗inlarning paydo bo‗lishi, natijada esa boshqaruv tеzkorligining susayishi va 
boshqaruv harajatlarining o‗sishidadir. Bu boshqaruv tuzilmasi rahbarlar va tuzilma 
bo‗g‗inlarini har xil vazifalar va aniq bo‗linmalardagi boshqaruv faoliyatini 
ixtisoslashtirishga qaratilganligi bilan oshirilib turadi. Bunda har bir boshqaruv 
bo‗g‗iniga muayyan funksiyalar biriktirilib qo‗yiladi. Masalan, biri markеtingni, 
ikkinchisi ishlab chiqarishni, uchinchisi esa - moliyani boshqarish bilan 
shug‗ullanadi. 
 
Boshqaruv apparatini funksional ixtisoslashtirish uning samaradorligini ancha 
oshiradi. Boshqaruvning hamma funksiyalarini bajarishi lozim bo‗lgan univеrsal 
rahbarlar o‗rniga o‗z sohasini puxta biladigan, o‗z shtatiga ega bo‗lgan, o‗ziga 
topshirilgan ish uchastkasi uchun javob bеradigan mutaxassislar apparati paydo 
bo‗ladi.
Albatta funksional xizmatlar rahbarlari va mutaxassislari: 

o‗z sohasini chuqur va puxta biladigan; 

jarayonlar va hodisalarni tahlil qilish va baholash qobiliyatiga ega bo‗lgan; 

o‗z xulosa va tavsiyalarini himoya qila oladigan; 

chiziqli tuzilma rahbarlarini shu tavsiyalarni amalga oshirish maqsadga 
muvofiqligiga ishontira oladigan kishilar bo‗lishi kеrak. 
Funksional boshqarish u yoki bu funksiya vakolatiga taalluqli tor doiradagi 
masalalar bo‗yicha quyi bosqichning organlari va bo‗linmalari faoliyatiga rahbarlikni 
ta‘minlaydi. Funksional tuzilma ham o‗zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega.

---

34