Işmaqdansa

7. 
Nitq statusu (kommunikativ səlahiyyət); 
8. 
Hadisə; 
9. Yer; 
10. Vaxt; 
11. 3-
cü subyektin iştirakı; 
12. 
Obyektin əlamətləri (cins, yaş); 
13. 
Xarici görünüş (geyim tərzi); 

---

47 
14. 
Dünyagörüşü; 
15. 
Mənəvi keyfiyyətlər; 
16. 
Maraq dairəsi; 
17. 
Tərəflərin şəxsi münasibətləri; 
18. 
Hiss və duyğular; 
19. 
Tərəf haqqında əlavə məlumatlar; 
20. 
Ünsiyyətin məqsədi. 
Məqam daxilində nitq prosesi hər bir subyekt üçün sosial 
varlıq kimi bir növ normadır. Məqamlar isə normaların pozul-
masına səbəb olur. Biz Ģüurlu varlıq kimi öz nitqimizlə müxtəlif 
məqamları normalaĢdırmağa səy göstəririk. Hər bir məqam öz 
növbəsində motivləĢmiĢ olduğundan norma pozğunluğu həm də 
yeni-
yeni motivlərin meydana gəlməsinə Ģərait yaradır. 
Misal üçün, süjetli dialoqlar hər hansı problem ətrafında 
tərəflərin müzakirə aparması, sonucda mübahisə, bu zəmində 
yaranır. Bütün hallarda tərəflərin qarĢılıqlı münasibətində fəaliy-
yətin növü, forması, Ģəxsi münasibətlər və s. aktuallaĢır. Ġki 
yaxın Ģəxs bir-birilə rastlaĢdıqda norma kimi həmin məqamda 
bu motivlər ünsiyyətə sövq edir: kef-əhval tutmaq, ev-ailədə 
yeniliklər, iĢdə vəziyyət və s. ĠĢgüzar kommunikasiyada iki vacib 
Ģərti yadda saxlamaq zəruridir: 
1. 
Məqamların qarşılıqlı münasibətlər sistemində tezliyi. 
2. 
Həmin məqamlarda tərəflərin ünsiyyəti üçün 
xarakterik və ehtimal olunan düşüncə tərzi.
 
Məhz düĢüncə tərzi dil vahidlərinin seçilib iĢlədilməsi 
faktıdır. Bunu müəyyənləĢdirmək üçün tərəflərin təbii Ģəraitdə 
nitqini izləmək lazımdır. Yaxud nitq məqamları modelləĢdirilməli 
və buna uyğun müĢahidə aparılmalıdır. Birinci halda məqamı 
izləmək və qarĢı tərəfin hansı motivlərdən bəhrələndiyini 
müəyyənləĢdirmək lazımdır. Ġkinci halda isə bu prosesin digər 
gözlənilə bilən məqamlarda inkiĢaf tendensiyasını model-
ləĢdirmək lazımdır. 
Hər bir məqamı səciyyələndirən elementlər sırasında 
məqamın hüdudları mühüm əhəmiyyətlidir. Məqamın hüdudları 
nə qədər geniĢdirsə, bir o qədər çox söz iĢlədilməsi müm-
kündür, və yaxud əksinə. Real həyatda isə bəzən bu incəlik 

---

48 
nəzərdən qaçır. 
Birmənalı Ģəkildə yadda saxlamaq lazımdır ki,