Işmaqdansa

İctimai hadisə dedikdə isə təbiətdə, cəmiyyətdə, fərdlərin 
davranışında və özündə müəyyən dəyişiklikləri şərtlən-
dirən, qarşılıqlı əlaqə daşıyan davranış fəaliyyəti başa 
düşülür.
Dilin təbiətinə bu cür yığcam münasibət onunla əsas-
landırılır ki, dil cəmiyyətə xidmət edir. Çünki insan fəaliyyətinin 
el
ə bir sferası yoxdur ki, orada dildən istifadə olunmasın Təbii 
ki, cəmiyyətə xidmət edən hadisələr də çoxdur. Onlar da ictimai 
hadisələr sırasında baxılmalıdır. Lakin ictimai hadisə kimi dil 
digər ictimai hadisələrdən fərqlidir. Çünki insanların ümumi 
ünsiyyəti ictimai hadisə kimi dərk olunan səsli dil vasitəsi ilə 
təmin olunur. Bu fikirləri hansısa bir unikal (qeyri-adi) təsadüf 
kimi q
əbul etməməliyik. Prof. 
M. Adilov
göstərir ki, 
«…dil vasi-
təsi ilə ünsiyyət xüsusi şəkildə nizamlanmış səs komp-
leksini tələffüz etməkdən ibarətdir»
2
. 
Səs kompleksləri 
dedikdə isə dil vahidləri, yəni sözlər nəzərdə tutulur. Təbii ki, 
ünsiyyət məqsədi ilə sözlər nitqə öz mənalarına görə seçilib 
2
Adilov M. Az
ə
rbaycan dilinin semasiologiyas
ı
. B., 1992. s. 5 

---

20 
daxil edilir və yalnız bundan sonra kommunikativ tələb ödənmiĢ 
olur. Ġnsan düĢünəndə də, danıĢanda da dil vahidlərinə 
müraciət edir və eyni zamanda ətraf varlığın sirlərini, hadisə və 
proseslərini dərk edir, informasiya mübadiləsi aparır. 
Odur ki, dil ən baĢlıca kommunikativ vasitə olaraq qalır. 
Digər hansısa vasitələr onunla rəqabət aparmaq iqtidarında 
olmadığından, yalnız köməkçi vasitələr kimi nitqin zənginləĢ-
məsinə xidmət edirlər. Alimlər müəyyənləĢdirmiĢlər ki, insanın 
vaxtının 
70
faizini kommunikasiya (ünsiyyət) təĢkil edir. 
Yuxarıdakı deyilənlərdən belə bir məntiqi nəticə çıxarmaq 
mümkündür ki, ünsiyyət yalnız dil vasitəsi ilə deyil, qeyri-verbal 
vasitələrlə də gerçəkləĢə bilər. Bu zaman isə insanlar məna 
problemi ilə üzləĢir və onu həll etməyə çalıĢırlar. 
Adətən elmdə məna problemi o zaman qarĢıya çıxır ki, 
insanların ünsiyyətində dil öz funksiyalarını icra edə bilmir. Əgər 
sözlərin bu və ya digər kontekstdə mənasını açıqlamaq 
mümkündürsə, qeyri-verbal ünsiyyətdə bu olduqca çətindir. 
Yalnız müəyyən jestlər hamılıqla qəbul olunmuĢ mənalarda 
ünsiyyətə xidmət göstərmək iqtidarındadır. 
Nitq isə üç terminoloji mənada baxıla bilər: 
1. Nitq eyni bir dil kollektivinin üzvləri ilə əlaqə üçün 
danıĢanların dildən istifadə etməsidir. 
2. Nitq dil vasitəsi ilə ünsiyyət növüdür. 
3. Nitq sırf qrammatik və sintaktik kateqoriyadır. 
Nitq hadisəsini akademik 
L.V. Şerba
danıĢıq və anlaĢma 
mexanizmi kimi baĢa düĢürdü və bunu psixo-fizioloji hadisə kimi 
qiymətləndirirdi. Bu sırada professor