Işmaqdansa

1.
Məişət ünsiyyət üslubu; 
2.
Bədii üslub; 
3.
Elmi üslub; 
4.
Rəsmi-əməli üslub; 
5.
Publisistik üslub. 
Ədəbi dilin funksional üslublarını bir birindən fərqləndirən 
baĢlıca əlamətlərdən biri də nitq üslubudur. Ümumiyyətlə, üslub 
anlayıĢı dilçilikdə nitqlə bağlıdır. «Nitq üslubu» deyərkən 
funksional üslubun özünəməxsus sistemi nəzərdə tutulur. 
Konkret tarixi Ģəraitlə bağlı funksional üslubun fəaliyyət dairəsi 
geniĢlənir və «üslubi qollar» yaranmağa baĢlayır. Daha sonra 
isə müstəqilləĢməyə doğru inkiĢaf edir. Bu proses funksional 
üslubların geniĢlənmsinin ilkin mərhələsidir. Ġkinci mərhələdə isə 
funksional üslubun daxilində differensasiya baĢlanır. Həyatın ən 
müxtəlif sahələrində onlarca, hətta yüzlərcə iĢçi kağızdan 
istifadə olunur. Hansısa nazirliyi, idarə və müəssisəni bu səpkili 
sənədlərsiz təsəvvürə gətirməyin özü də ağlasığmazdır. Elmin 
və texnikanın sürətli inkiĢafı ilə bağlı güclü informasiya axınını 
da bu sıraya əlavə etsək iĢçi kağızların öyrənilməsinin nə 
dərəcədə zəruri olduğunu izah etməyə əlavə heç bir ehtiyac 
yoxdur 
Bəzən belə təsəvvür yaranır ki, müasir kompüter texnolo-

---

68 
giyası, faks və internet sistemləri insanı «kağız yükündən» xilas 
etməyə qadirdir. Əslində isə bunlar yalnız müasir texniki 
vasitələr kimi informasiya mübadiləsinin tezləĢdirilməsinə 
xidmət edir. Sənədlər, onların tərtibatına verilən tələblər, siyasi 
və hüquqi mahiyyəti dəyiĢməz olaraq qalır. Bir vaxtlar Frans 
Kafkanın «…ƏzabkeĢ insanlığın qandalları dəftərxana kağı-
zındandır» deməsində gizli bir həqiqət vardır. 
Rəsmi-əməli funksional üslub bilavasitə dövlətlərarası 
münasibətlər, diplomatiya, sosial-ictimai və hüquqi, dövlətçilik 
və ictimai fəaliyyət sferalarında yazıĢmaların aparılması, 
müvafiq sənədlərin, məktub və iĢçi kağızların, qərar və layihə-
lərin yazılması və tərtibinə xidmət edir. Təbii ki, rəsmi iĢgüzar 
danıĢıqların aparılması və Ģifahi nitqin qurulması rəsmi-əməli 
funksional üslubun kanonlarından kənar deyildir. Bu təkcə 
istəklə bağlı deyildir, əslində zərurətdir. Digər üslublardan fərqli 
olaraq rəsmi-əməli üslub daha çox qapalı və sabit səciyyəlidir. 
Bu onunla izah olunma
lıdır ki, yuxarıda sadaladığımız fəaliyyət 
sferalarının demək olar ki, hamısında tarixi təcrübədə sınanmıĢ 
formaların və sintaktik konstruksiyaların istifadə olunmasına 
üstünlük verilir. 
Ünsiyyət elementlərinin daimi elementlərinə çevrilən dil 
iĢarələrinin yeniləĢməsi xüsusilə diplomatik fəaliyyət üçün 
xarakterik sayıla bilməz. Çox nadir hallarda diplomatlar 
yazıĢmalarda ənənəvi sərhədləri aĢırlar. Rəsmi-əməli funksional 
üslubun konservativ olması, özünəməxsus leksika, morfologiya 
Az