qarşısma gəldi [8, s.336].
Belə bir şəraitdə Ali Məclisin Sədri Heydər Əliyev prezident
Əbülfəz Elçibəylə, Ali Sovetin sədri İsa Qəmbərovla dəfələrlə telefon
danışıqları aparır, Naxçıvan cəbhəçilərinin qeyri-qanuni hərəkətlə-
rinin qarşısmı almaq, yaranmış gərginliyi aradan qaldırm aq üçün
təcili tədbirlər görmələrini tələb edirdi. Ali Məclisin sədrinin tə-
şəbbüsü ilə sədr müavinləri və eyni zamanda Xalq Cəbhəsinin üzvləri
olan Q.Məmmədov və A.Kələntərli prezident Əbülfəz Elçibəylə te-
lefonla danışıb, lazımi ciddi tədbirlər görülməsini xahiş edirlər. Tə-
əssüf ki, bütün bu xahişlər, çağırışlar və tələblər nəticə vermədi,
prezident və digər rəhbər şəxslər tərəfındən heç bir qəti tədbir həyata
keçirilmədi. Çevriliş cəhdində iştirak edən cəbhəçilərə xəbərdarlıq
edildi ki, əgər onlar bir saat ərzində Daxili İşlər Nazirliyinin və döv-
lət televiziya və radio verlişləri komitəsinin binalarım azad etməsələr,
silahsız xalq kütləsi özünün təzyiqi ilə buna nail olacaqlar. Cam aat
Xalq Cəbhəsi silahlılarmı dövlət idarələrindən qovub çıxardı. Bakıda
hazırlanmış xüsusi cəza dəstəsi Naxçıvana gəlməyə cəsarət etmədi.
Oktyabrın 25-də Naxçıvan M R Ali Məclisinin fövqəladə sessi-
yası keçirildi. Sessiyada Heydər Əliyev haqlı olaraq dedi: «Açıq demək
lazımdır ki, bu çevriliş cəhdi M uxtar Respublikanm DİN-i və Televi-
ziyanı tutmaq deyil, Naxçıvan Muxtar Respublikasımn Ali Məclisinə
və onun rəhbərliyinə qarşı yönəldilmişdi» [29, 1992, 10 noyabr].
1.12.Naxçıvanın muxtariyyət statusunun
ləğv edilməsinə cəhd
Heydər Əliyevi muxtar respublikada hakimiyyətdən uzaqlaş-
dırmaq üçün iqtidar hətta Naxçıvanm muxtariyyət statusunu ləğv
etməyə və ya muxtar respublika Ali Məclisinin hüquqlarmı məhdud-
laşdırmağa cəhd göstərirdi. Respublikanm dövlət katibi 1992-ci il
noyabr ayınm 2-də Bakı Dövlət Universitetində çıxışmda və «Müxa-
lifət» qəzetinə verdiyi müsahibədə Naxçıvanın muxtariyyət statu-
suna qarşı çıxmışdı [27, 1993, 4 fevral]. R espublikanm bir qrup
ziyalıları dövlət katibinin bu məsuliyyətsiz çıxışından narahat olmuş
və mətbuatda ona cavab verilmişdi [29, 1993, 16 mart]. AXC-nin II
qurultayında da Naxçıvanm mövcud statusunun ləğvindən bəhs
56
edilmişdi [19, s.322].
AXC-M üsavat hakimiyyəti dövründə prezident aparatm m
hüquq şöbosinin müdiri Naxçıvanın muxtariyyotinin ləğv olunması
məsələsini Ali Sovetin gündəliyinə çıxarmağa cəhd etmişdi. Bütün
bunlar Naxçıvanm muxtariyyət statusunu müəyyən edən, qüvvədə
olan Moskva və Qars beynəlxalq müqavilələrinə, habelə 1969-cu il
Vyana konvensiyası tələblərinə zidd idi. Naxçıvanm ərazi baxımm-
dan Azərbaycandan ayrı düşməsi və ermənilərin Naxçıvanı ələ keçirə
bilməməsi üçün ona Azərbaycanm tərkibində muxtariyyət statusu
verilmişdi və bu 1921-ci ilin beynəlxalq müqavilələri ilə (Moskva və
Qars) rəsmiləşdirilmişdi. Muxtariyyətin ləğvi beynəlxalq müqavilə-
lərin avtomatik ləğvi deməkdir. Bu isə Naxçıvanm siyasi vəziyyətini
pisləşdirir və gələcəyini təhlükə altmda qoyur.
Lakin Heydər Əliyev diplom atik uzaqgörənliyi sayəsində
Naxçıvanm statusunu qoruyub saxladı. 1992-ci ilin m artm da
Türkiyə Respublikasmm rəhbərliyi ilə görüşərək Moskva və Qars
müqavilələrinin prinsipial müddəalarmm qüvvədə olduğunu bütün
dünyaya bəyan etdi. M uxtar Respublikanm Ali Məclisi 1992-ci il
25 oktyabr tarixli qərarı ilə mövcud şəraitdə AXC-M üsavat iqti-
darmın M uxtar Respublikanm statusu ilə bağlı əsassız, zərərli id-
dialarını qəti rədd etdi. Qeyd olundu ki, «...xüsusi coğrafi və
geosiyasi şəraitdə yerləşən Naxçıvanm 70 il bundan əvvəl m uxtar
respublika statusu əldə etməsi tarixi nailiyyətdir və ona edilən hər
hansı bir qəsdi müstoqil Azərbaycanm milli dövlətçiliyinə, Naxçı-
van M R-in hər bir vətəndaşmm hüquq və mənafeyinə edilən qəsd
kimi qiymətləndirmək lazımdır» [19, s.414].
AXC iqtidarınm Heydər Əliyevə görə Naxçıvan M uxtar Res-
publikasmm beynəlxalq müqavilələrlə təsbit olunmuş muxtariyyət
statusunu ləğv etmək cəhdi də boşa çıxdı. AXC iqtidarı Heydər Əliyev -
Xalq lideri qarşısmda məğlub oldu.
Heydər Əliyev o hadisələrdən bir neçə ay əvvəl deyirdi: «Nax-
çıvanın statusunun dəyişdirilməsinə yönəldilən hər hansı cəhdin,
onun ərazisinə edilən hər cür qəsdin qarşısı qətiyyətlə almacaqdır»
[19, s.830].
57
1.13.Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Yeni Azərbaycan
Partiyasının yaranması
Heydər Əliyevin Naxçıvan M R-da tarazlı, cəsarətli və uğurlu
siyasəti bütün Azorbaycanm diqqot mərkəzində idi. Xalq ona böyük
ümidlər bəsləyirdi. Ölkənin mütərəqqi şəxsiyyətləri, ziyalıları, qa-
baqcıl, sadə əmək adamları dəfələrlə Naxçıvana, Heydər Əliyevin
yanına gedib Vətənin xilası naminə ondan yenidən böyük siyasətə
qayıtmasmı xahiş etdilər [18, 1997, 2 dekabr].
Respublika əhalisinin böyük bir hissəsi ölkəni düşdüyü və-
ziyyətdən çıxarmaq üçün yeni bir partiyanm yaradılmasmı zəruri
hesab edirdi. Mövcud partiya və təşkilatlara xalqın inamı qalma-
mışdı. Respublikamn müxtəlif bölgələrində «Heydər Əliyev parti-
yası» adlı təşkilatlar yaradılırdı. 1992-ci ilin aprel-may aylarında
Bakıda Heydər Əliyevdən xəbərsiz onun tərəfdarları mitinqlər keçi-
rir, yaş senzi ilə bağlı Konstitusiyaya edilmiş ədalətsiz əlavənin ləğ-
vini istəyirdilər. Heydər Əliyevin yüz minlərlə tərəfdarlarmm vahid,
mütəşəkkil, güclü bir təşkilatda birləşməsi tarixi zərurətə çevrilmişdi.
1992-ci ilin avqustunda «Səs» qəzetində çap olunmuş «Heydər
bəyi biz çağırmalıyıq!» adlı müraciət qısa müddət ərzində cəmiyyətdə
böyük rezonans doğurdu. Həmin il oktyabr aymda ictimaiyyətin
mütləq əksəriyyətinin göstərdiyi inadlı və qətiyyətli təsiri altm da öl-
kənin tanınmış ziyalılarmm Naxçıvan M R Ali Məclisinin Sədri Heydər
Əliyevə ünvanladıqları «Azərbaycan Sizin sözünüzü gözləyir» müra-
ciəti [38, 1992, 16 oktyabr] bu kompaniyaya rəsmən start verdi. Bu
tarixi sənəddə ölkədə yaranmış ağır siyasi, iqtisadi, mənəvi durumun
mövcud iqtidarın səriştəsiz, kobud, zora arxalanan siyasəti nəticə-
sində gündən-günə dərinləşməsi, belə vəziyyətdən dem okratik yolla
xilas olmaq üçün xalqın bu işə rəhbərlik etməyə qadir yeganə şəxsin -
Heydər Əliyevin başçılığı altmda Yeni Azərbaycan Partiyasmda təş-
kilatlanmaq arzusu öz əksini tapmışdı. 91 ziyalımn timsalm da mil -
yonların arzusunun, siyasi seçiminin əks olunduğu m əktuba Heydər
Əliyev «Yeni, müstəqil Azərbaycan uğrunda» cavabı ilə[19, s.442-
446] Əliyevçilərin, yəni xalqın öz milli maraqları istiqamətində mütə-
şəkkil mübarizəsinə xeyir-dua verdi.
Yeni Azərbaycan Partiyasmm təsis konfransmı Bakıda keçır-
58
Dostları ilə paylaş: |