lıları bu böyük uğurlar m ünasibətib təbrik etmək istəyirəm. Nax-
çıvan rəhbərliyinə və Naxçıvanm rəhbəri Vasif Talıbova öz
minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm” [1, 2009, 5 avqust].
1995-2010-cu illər sosial-iqtisadi inkişaf baxımından Naxçıvan
Muxtar Respublikasmm tarixində mühüm mərhələ təşkil edir. Bu
dövrdə Ermənistan tərəfmdən blokadada saxlanılmasma baxmaya-
raq, muxtar respublikanm daxili imkanlarmdan və ehtiyat mənbələ-
rindən səmərəli istifadə olunmuş, 1996-cı ildən başlanan sabitləşmə,
dönüş və inkişaf konsepsiyası iqtisadi və sosial müstəvidə yüksələn
xətlə davam etdirilmiş, iqtisadiyyatda müsbət meyllər daha da möh-
kəmləndirilmişdir. M uxtar respublikada iqtisadi islahatların həyata
keçirilməsi, dövlət büdcəsinin sabitləşməsi, vergi-bank sisteminin tək-
milləşdirilməsi, iqtisadiyyatm idarə olunması sahəsində islahatlarm
həyata keçirilməsi dövlət vəsaitinə xeyli qənaət olunmasına və dövlət
büdcəsinin mədaxil hissəsinin yerinə yetirilməsinə müsbət təsir gös-
tərmişdir. 1996-98-ci illərdə muxtar respublika büdcəsinin mədaxil
hissəsi plandan artıq, məxaric hissəsi isə qənaətlə yerinə yetirilmişdir.
Sonralar aparılan iqtisadi islahatlar büdcə daxilolmalarma müsbət
təsir göstərmişdir. M uxtar respublikanm dövlət büdcəsinə 2005-ci
ildə bütün mənbələr hesabma 21,0 milyon manat daxil olmuşdur ki,
bu da 2000-ci ildə olduğundan 16,8 milyon, yaxud 5 dəfə çoxdur.
2009-cu ildə isə dövlət büdcəsinə nəzərdə tutulan 28,5 milyon manat-
dan 2,3 dəfə çox, yəni 65,9 milyon manat vəsait daxil olmuşdur.
Ümumi daxili məhsul 1994-cü ildəki 37287,7 min manatdan 2009-cu
ildə 973649,3 min m anata yüksəlmişdir, yəni 26,1 dəfə artmışdır.
Ümumi daxili məhsulun həcmi 2010-cu ilin 6 aymda 2009-cu ilin
müvafıq dövrü ilə müqayisədə 20,8 faiz artaraq 512 milyon manatdan
çox olmuşdur. M uxtar respublikada ilk dəfə olaraq 2009-cu ildə
ümumi daxili məhsulun həcmi 1 milyard ABŞ dolları səviyyəsini
ötmüşdür. Həmin dövrdə adambaşma düşən ümumi daxili məhsulun
həcmi isə 21,5 dəfə çoxalaraq 113,4 manatdan 2434,7 manata çatmış-
dır. 2010-cu ildə də iqtisadiyyatm əsas sahələrinin inkişafı istiqamə-
tində həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər öz bəhrəsini vermiş,
əldə olunmuş uğurlu nəticələr sosial-iqtisadi inkişafı xarakterizə edən
və əsas makroiqtisadi göstərici olan ümumi daxili məhsulun həcminin
artmasma zəmin yaratmışdır. Özündə ciddi nəticələri əks etdirən bu
111
artımm səciyyovi xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, 2010-cu ildə muxtar
respublikanm tarixində ilk dəfə olaraq ümumi daxili məhsulun həcmi
1 milyard manat səviyyəsini keçmişdir. Ümumilikdə ötən il bu göstə-
rici əvvəlki illə müqayisədə 17 faiz artaraq 1 milyard 171 milyon ma-
nata, onun hər bir nəfərə düşən həcmi isə 18 faiz artaraq 2883 manata
çatmışdır [28, s. 5]. 1995-ci ildən başlayaraq muxtar respublika iqti-
sadiyyatımn əsas sahələrinin, o cümlədən sənayenin, tikintinin, kənd
təsərrüfatınm, nəqliyyat və rabitənin inkişafı istiqamətində aparılan
məqsədyönlü siyasət məhsul istehsalınm artımında, əhalinin həyat
səviyyəsinin yüksəldilməsində öz təsirini göstərməkdədir.
2.2. Sənayenin inkişafı. Yeni sonave
sahələrinin yaradılması
1990-95-ci illərdə muxtar respublikada sənaye müəssisələrinin
əksoriyyəti öz fəaliyyətini dayandırmış, 1996-97-ci illərdən başlaya-
raq bu müəssisələrin istehsal fəaliyyəti tədricən bərpa olunmuşdur.
Bu dövrdə muxtar respublikada 163 sənaye müəssisəsi fəaliyyət gös-
tərirdi [11, s. 111]. Halbuki 90-cı illərin ortalarm da muxtar respub-
likada 56 sənaye müəssisəsi mövcud idi. M uxtar respublika
rəhbərliyinin bu sahəyə ciddi diqqət yetirməsi sayəsində 1999-cu ildə
diyarm sənaye müəssisələrində 2883,9 min manatlıq sənaye məhsulu
istehsal edilmiş, 15 adda məhsul istehsalı təmin olunmuşdur. 2000-
2005-ci illər ərzində muxtar respublika sənayesində 229 yeni təsərr-
üfat subyektinin fəaliyyətə başlaması öz növbəsində bu dövr ərzində
sənaye məhsulu həcminin üç dəfə artmasına zəmin yaratmışdır [23,
s. 10]. Nəticədə 2005-ci ildə muxtar respublikada sənaye məhsulunun
həcmi 41,2 milyon manat olmuşdur. Bu da 2000-ci illə müqayisədə
üç dofə çoxdur. Sənaye məhsulu həcminin artması mövcud istehsal
müəssisələrinin öz fəaliyyətini bərpa etməsi ilə yanaşı, həm də yeni
istehsal müəssisələrinin istifadəyə verilməsi nəticəsində mümkün ol-
muşdur. Belə ki, təkcə 2005-2006-cı illərdə 44 istehsal müəssisəsi fəa-
liyyətə başlamışdır. 2007-ci ildə 32, 2008-ci ildə isə 37 sənaye
müəssisəsi məhsul istehsal etməyə başlamışdır. 2008-ci ildə muxtar
respublikada 164452 min manatlıq sənaye məhsulu istehsal olun-
muşdur ki, bu da 2007-ci ildə istehsal olunan 122680 min manatlıq
112
məhsuldan müqayisəli qiymətlə 26,7 faiz çoxdur [26, s. 5-6]. Həyata
keçirilən məqsədyönlü islahatlarm nəticəsində sənaye muxtar res-
publikada dinamik inkişaf edən sahələrdən birinə çevrilmişdir. Sə-
naye müəssisələrinin işinin bərpası, istehsal olunan məhsulun
həcminin və çeşidinin artırılması istiqamətində aparılan tədbirlərin
uğurlu nəticəsi kimi 2009-cu ildə 212,5 milyon manatlıq məhsul is-
tehsal edilmişdir ki, bu da 2008-ci ildəki göstəricini 24,5 faiz üstələ-
mişdi.
Sənaye sahəsində həyata keçirilən irimiqyaslı islahatlarm
uğurlu yekunudur ki, 1995-2010-cu illərdə muxtar respublikada 364
yeni sənaye müəssisəsi işə başlamışdır. Əgər 1996-cı ilin əvvəlində
muxtar respublikada 56 sənaye müəssisəsi mövcud idisə, 2010-cu ilin
sonunadək bu müəssisələrin sayı 423-ə (11 dəfə çox) çatmışdır Ha-
zırda sənayə sektorunda 24 istehsal sahəsinin yaradılması işi davam
etdirilir.
M uxtar respublikada 239 adda sənaye məhsulu istehsal edilir.
2009-cu ildə istehsal edilmiş sənaye məhsulunun ümumi dəyəri
212469,1 min m anat olmuşdur [27, s.7]. 62220 min ABŞ dolları də-
yərində sənaye məhsulları xarici ölkələrə və respublikamızm digər
bölgələrinə ixrac olunmuşdur ki, bu da 2008-ci illə müqayisədə 2,9
dəfə çoxdur. 2010-cu ildə muxtar respublikada 318565 min manatlıq
sənaye məhsulu istehsal edilmişdir ki, bu da 2009-cu illə müqayisədə
44 faiz çoxdur [15, 2011, 29 yanvar]. Sənaye məhsulu həcminin 91
faizini istehsal, 9 faizini isə xidmət sahələri təşkil etmişdir. Sahibkar-
lığm inkişafına, qeyri-dövlət sektorunun davamlı yüksəlişinə yönəl-
dilmiş komleks tədbirlərin nəticəsidir ki, istehsal olunan sənaye
məhsulunun 88 faizi, yaxud 279460 min manat özəl sektorun payına
düşmüşdür [28, s. 7]. Bu, 2009-cu illə müqayisədə 50 faiz çoxdur.
Yeni sənaye müəssisələrinin yaradılması həm istehsal olun-
muş yeni məhsul növlərinin, həm də bu sektorda işləyən işçilərin say
tərkibinin artm asm a ciddi təsir göstərmişdir. Belə ki, əgər 1988-ci
ildə muxtar respublikanm sənaye müəssisələrində 1620 nəfər işçi ça-
lışırdısa, 2010-cu ildə bu göstərici 8 dəfə artaraq 12855-ə çatmışdır
[15,2011, 29 yanvar].
Naxçıvan M uxtar Respublikasmda sənayeləşmənin həyata
keçirilməsi ilə əlaqədar sənaye müəssisələrinin yaradılmasına və in-
113
Dostları ilə paylaş: |