İstanbul üNİversitesi

_________________________________________________________ART-SANAT 2014/1___________________________________________________________ 
 
89 
 
Önfikirlerden  sonra  anıtlar  komitesi  6  uzmandan  oluşan  bir  bilim  heyeti 
toplanmasına karar verir. Türk devrim tarihi (Prof. Afet İnan),  Türk Bilim tarihi (Prof. 
Aydın  Sayılı),  Genel  Türk  Tarihi  (Prof.  Dr.  Çoşkun  Üçok),  Sanat  Tarihi  (Prof.  Dr.  Oluş 
Arık),  Süsleme  ve  İç  Mimarlık  (Prof.  Mimar  Sadun  Ersin),  Türk  Savaş  Tarihi  (Sadık 
Atak)’tan oluşan bilim heyeti alanlarına ve önfikirlerden gelen düşüncelere göre Meclis 
yerleşkesi  içinde  yer  alacak  anıt  özneleri  önerdiler.  Anıtlar  komitesi  başkanlığı 
raporunda  belirtildiği  üzere  Bilim  Komitesinin  tespit  ve  teklif  ettiği  anıt  ve  sanat 
yapıtları ile bunlar için öngörülen mahaller aşağıdaki gibidir. 
1. Anayasa ve Laiklik Anıtı (Anıt-Heykel-Yazı): Devrimlerin temelini oluşturan ve 
çağdaşlaşma  anlamına  gelen  laiklik  ilkesinin  temel  olarak  benimsendiği  1876 
Anayasasından itibaren anayasal konu olarak ele alınması, 
2.  Türkiye  Cumhuriyetinin  Kuruluşu  (Anıt-Heykel-Yazı):  Atatürk  bulvarından 
girişte (Doğu girişi) Kurtuluş savaşı ve Cumhuriyetin kuruluşu temasının işlenmesi, 
3.  Atatürk  Devrimleri  (Rölyef-Heykel-Yazı):  Şeref  avlusunda  bayrak  direkleri 
arasında  kürsü,  çeşme,  kitabeler  ve  masif  yan  duvarlar  üzerinde  bir  kompozisyon 
içerisinde Atatürk Devrimlerinin işlenmesi, 
4. Bilim, Sanat ve Kültür (Rölyef-Heykel-Yazı): Dikmen yolu girişinde Bilim, Sanat 
ve Kültür kavramlarının alegorik kompozisyonlarla canlandırılması, 
5.  Atatürk  (Heykel)  :  Şeref  Avlusunda  Şeref  kapısı  ile  bayrak  direkleri  arasında 
uygun bir yerde kolossal bir Atatürk anıtı dikilmesi, 
6. T.B.M.Meclisinin İlk Başkanı ve Devlet Kurucusu Atatürk (Yazı-Heykel-Rölyef): 
Şeref  holünde  Atatürk’ün  Devlet  adamlığının  belirleyici  olduğu  bir  kompozisyon 
yapılması, 
7. Türk Büyükleri (Rölyef-Heykel): Şeref galerisinde altın mozaik nişleri arasında 
mask  ve  büstler  halinde  ortada  Atatürk  olmak  üzere  kendilerine  özgü  kıyafet  ve 
çehreleriyle  14-15  Türk  büyüğünün  resmedilmesi  istenmiştir.  Meclis  binasının 
müzeleşmesi çekincesinden dolayı 5 oy mekanın boş kalması, 5 oy herhangi bir şekilde 
değerlendirilmesine verilmiştir. Jüri incelemesine bırakılmıştır.  
8.  Türklerin  Uygarlığa  Katkısı  ve  Atatürk’ün  Bilime  verdiği  Değer  (Resim-
Seramik): Şeref holünün duvarlarında yazıt ve figür olarak işlenmesi jüri incelemesine 
bırakılmıştır.   
9.  Türk  Tarihinde  Ulusal  Kültür  ve  Uygarlığın  Temel  Gelişim  Değerleri  (Heykel-
Rölyef-Yazı): Güney halk girişi ekseninde M.Ö. 3.binden bu yana Sümer, Hitit kanunları, 
Mısır  Andlaşması,  ilk  yazı,  ilk  hukuk  devleti,  ilk  okul  gibi  değerlerle  Orhun  yazıtları 
öncesi ve sonrası yazıtların, mülajların kopyalarından oluşan kompozisyonlar, 
10.  Türk  Minyatür  ve  Resim  Sanatı  (Resim):  Tören  salonunda  giriş  kapısının 
sağında  ve  solunda  iki  pano  halinde  Osmanlı-Türk  Minyatür  sanatı  ile  Türk  yaşantısı, 
ağırlama,  tören  temalarının  işlenmesi,  boş  yerlerde  çağdaş  Türk  ressamlarının 
eserlerinden yararlanılması, 

---

_________________________________________________________ART-SANAT 2014/1___________________________________________________________ 
 
90 
 
Komite 1, 4, 5, 7, 9 numaralı anıtların Cumhuriyet Senatosu ödülüne, 2, 3, 6, 8, 10 
numaralı  anıtların  ise  Millet  Meclisi  ödülüne  konu  olmasını  karar  vermiştir.  Jüri 
üyelerinin  seçimi  için  tüm  sanat  ve  bilim  kurumlarına  jüri  aday  listelerini  isteyen 
mektuplar  gönderilmiştir.  Gönderilen  38  mektuptan  18  tanesi  geri  dönüş  yapmış  ve 
komite  asil  jüri  üyelerini  belirleyip  bu  kurumlara  göndermiştir.  Komite  başkanı  Tarık 
Remzi  Baltan  tarafından  4  Ağustos  1976’ta  gönderilen  mektuba  istinaden  Mimarlar 
Odası  Başkanlığı  jüri  seçim  metodunu  eleştiren  bir  cevap  metni  hazırlamıştır.  Kırçak 
jüri seçiminde sanat jürisinin (asil üyeler) Bakanlık kararı ile yapılmış olup olmadığını 
sorgulamıştır.  Zira  asil  jüri  üyeleri  Kültür,  Gelişme  ve  Konut  bakanlığı  temsilcileri,  4 
güzel  sanatlar  alan  üyesi,  bir  ilgili  üniversite  temsilcisi  (İTÜ),    bir  içeriden  idari  ofis 
temsilcisi,  bir  dışarıdan  idari  ofis  temsilcisi  ve  bir  Mimarlar  Odası  temsilcisinden 
oluşmaktadır.
6
    
Tüm  bu  önfikir  araştırmaları,  anıtlar  komitesi  ortak  toplantıları,  bilim  heyeti 
önerilerine  rağmen  20  Ocak  1977’de  gerçekleşen  Senato  ve  Millet  Meclisi  Başkanlık 
Divanları  ortak  toplantısında  TBMM  Anıtlar  ve  Sanat  Yapıtları  komitesinin  önerdiği 
rapordaki  anıtlardan  vazgeçilmek  suretiyle  Atatürk  için  tek  bir  heykel  yarışması 
açılmasına  karar  verilmiştir.  Toplantı  kararından  anlaşılacağı  üzere  bu  anıta  Taksim 
Cumhuriyet Anıtı’nda olduğu gibi  tek  bir parça söz eklenmesine Cumhuriyet  Senatosu 
Başkanvekili  Mehmet  Ünaldı’nın  önerisiyle  karar  verilmiştir.  Sonuç  olarak  Mayıs 
1978’de Büyük Millet Meclisi’nin kurucusu, Devlet  Adamı ve Devlet kurucusu, Atatürk 
için  jürinin  belirtiği  gibi  Şeref  Avlusunun  ortasında  olmak  üzere  bir  heykel  dikilmesi 
üzerine  ulusal  bir  yarışma  ilan  edilmesine  karar  verilmiştir.  Alınan  kararlardaki 
sürekliliğin kırılmasında 5 Haziran 1977’de gerçekleştirilen genel seçimler öncesi yoğun 
atmosfer sırasında hızlı kararların alınması etkili olmuş olabilir. Bu hızlı karardan belki 
de  bir  dönüş  olarak  yorumlanabilecek  bir  gelişme  yaşanmıştır.  Büyük  Millet  Meclisi 
tarihine Şubat 1978’de giren  yeni bir kurumsal  aktör olan Meclis Vakfı, Cahit Karakaş 
başkanlığında  ve  Behruz  Çinici’nin  yönetim  kurulu  üyeliğinde  Atatürk  heykeli  için 
Kasım 1978’te iki aşamalı bir yarışma ilan etmiştir. Bu yarışmanın danışman jüri üyeleri 
Cahit  Karakaş  ve  Behruz  Çinici  olmuştur.  Asil  jüri  üyeleri  ise  Zerrin  Bölükbaşı 
(heykeltraş), Vedat Dalokay (Mimar, İTÜ), Turan Erol (Ressam, DGSA), Sadun Ersin (İç 
Mimar,  DGSA),  Orhan  Özgüner  (Mimar,  DGSA)  ve  İsmail  Tunalı  (Sanat  Eleştirmeni) 
olarak belirlenmiştir. Yedek üyeler ise Süha Özkan (Mimar, ODTÜ) ve Muzaffer Ertoran 
(Heykeltraş, DGSA) olarak belirlenmiştir.  
1980  darbesinden  bir  yıl  öncesinde  devlet  kurumları  ve  sivil  toplum  örgütleri 
arasında  pek  çok  fikir  ayrılığı  gözlemlenmekteydi.  Mimarlar  Odası  yarışmanın  jüri 
seçme  metodunu  ve  yürütülmesini  keskin  bir  dille  eleştiriyordu  ki  Cansen  Sönmez  ve 
                                                           
6
 Asil jüri üyeleri Gürdal Duyar (Heykel), Devrim Erbil (Resim), Sadi Diren (Seramik), Emin Barın 
(Yazı), Ziya Payzın (Mimar), Doğan Kuban (Mimar ve Fakülte Dekanı, ITU), Nezih Eldem (Mimar 
ve Profesör), Sadun Ersin (Mimar ve Profesör), Orhan Akyürek (İç Mimar) dan oluşmaktadır. 

---