İstanbul üNİversitesi

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
 
111
 
 
puzzolonik  maddeler,  kıtık  ve  hububat  kabuğu  gibi  organik  katkılar  stereo 
mikroskop altında incelenmiştir. 
Kimyasal İçerik ve Mikro Yapı Analizi 
Kimyasal  içerik  ve  mikro  yapı  analizi  için  XRF  ve  EDXRF  kullanılmıştır. 
Örneklerden  sadece  dış  narthexte  yer  alan  Bizans  sıvaları  deneme  amacıyla 
gönderilmiş ve kapsamlı sonuçlar alınmış ve sonuçlar 
 yılında yayımlanmıştır. 
(
Aky“z, v.d.) 
Enez  Ayasofya  Kilisesi  Fatih  Cami   Duvar  Resmi  Sıvalarının  Analiz 
Bulguları 
Bu  çalışmada  Enez  Ayasofya  Kilisesi  Fatih  Cami   duvar  resmi  sıvalarından 
alınan  örneklerin  değerlendirmeleri  birçok  ayrı  döneme  ait  sıva  bulundurması  ve 
örnek miktarının fazla olması açısından böl“mler halinde değerlendirilecektir. Sıva 
analizlerden  elde  edilen  bulgular  tablolar  ile  gösterilmiştir  Tablo  V)))–XVII)  (Fig. 
46-52)- 
İç ve Dış Narthex 
İç narthexte bulunan sıvalar ince ve kaba sıvadan oluşan iki sıva katmanlı ve 
tek sıva katmanlı olarak gruplandırılabilir. Dış narthex dış cepheden alınan örnekler 
ise tek katmanlıdır. Kaba sıvalar renk ve doku olarak birbiriyle aynıdır ve %CaCO
3 
miktarları ortalama %81- dır. Kalsiyum karbonat miktarının bu denli fazla olması 
katkı olarak kalsit  karbonat kökenli-içerikli agrega  kullanıldığını akla getirmiş ve 
yapılan petrografik incelemelerde % –  oranında kalsit parçalarına rastlanmıştır. 
Bu  kalsit  parçaları  katkı  olarak  b“y“k  ihtimalle  kireç  taşı  ya  da  mermer  tozu 
kullanıldığını  d“ş“nd“rmektedir  kireç  taşı  dışında  kullanılan  agregalar  ortalama 
mm elek altı kara kumu ve az miktarda t“fik özellikli volkanik kayaç parçalarıdır. 
Organik  katkı  olarak  kum  miktarından  biraz  fazla  kısa  kesilmiş  keten  kıtık 
kullanılmıştır.  Kısaca  kaba  sıvada  kullanılan  ortalama  % –82  CaCO
3
  (kalsiyum 
karbonat in % - i kalsit geri kalan % - i kireçtir. Agrega olarak kullanılan 
inorganik  katkı  maddeleri  % –   oranında  mm  elek  altı  kara  kumu  ve  %1 
oranında t“fik özeklikli volkanik kayaç parçalarıdır. Kaba sıva kalınlığı ortalama  . -
cm dir.  Organik  katkı  olarak  ise  %   oranında  kısa  kesilmiş  keten  kıtık 
kullanılmıştır.  İnce  sıvalar  ise  ortalama  mm  kalınlığında  ve  kalsiyum  karbonat 
oranı ortalama % - t“r, bu oranın % - i çok ince öğ“t“lm“ş kalsit parçaları, 
geriye  kalan  %40-
i  ise  kireçtir.  Agrega  olarak  kullanılan  inorganik  katkı 
maddeleri  %5
–   mm elek altı kara kumu,% ,  t“fik volkanik kayaç parçalarıdır. 
Organik  katkı  maddesi  olarak  kısa  kesilmiş  % –   kısa  kesilmiş  keten  kıtık 
kullanılmıştır. NR-3A,3B ve NR- A, B sıvaları karşılaştırılarak varılan bu sonuç dış 
narthex  iç  kuzey  duvarı  ve  iç  narthex  kuzey  dış  duvarında  kullanılan  sıvanın 
birbirine benzer özellikte olduğunu ortaya koymuştur. 
Tek katmandan oluşan sıvalarda ise iki ayrı grup gör“nmektedir. – . cm den 
3
– . cm kalınlığa kadar değişen ve CaCO
3
 
oranı ortalaması % –55 olan ve agrega 

---

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
 
112
 
 
oranı  diğerine  göre  daha  fazla  olan  grup.  Bu  grupta  örneklerin  alındığı  yerler  dış 
narthex g“ney dış duvarı NR– , iç narthex g“ney duvarı  NR–  iç narthex payanda 
(NR
–5– , İç narthex kuzey cephesi  NR–
 ve iç narthex doğu duvarlarından  NR–
, , , ,
  alınan  sıva  örnekleri  olduğu  gör“lmektedir.  Agregalarının  doku  ve 
renk,  içerik  ve  miktarlarının  aynı  olması  bu  duvarların  tamamında  aynı  sıvanın 
kullanıldığını  ortaya  koymaktadır.  Analiz  sonuçlarına  göre  agrega  ve  CaCO
3
 
miktarları  şu  şekildedir.  Ortalama  % –55  CaCO
3
 
bu  miktarın  ortalama  % –15 
kadarı  kalsit  parçalarıdır,  geri  kalan  %40–   kadarı  kireçtir.  Agrega  olarak  %  
Volkanik  kayaç  parçaları,  ortalama  % –   oranında  mm  elek  altı  kara  kumu 
kullanılmıştır.  Organik  katkı  maddesi olarak ortalama %   kısa  ve ince  keten  kıtık 
kullanılmıştır. 
Tek katmandan oluşan diğer dört sıva ise birbirine benzer ve farklı özellikler 
göstermektedir.  NR– ,   numaralı  örnekler  iç  narthex  doğu  duvarının  “st 
kısımlarından  alınan  örneklerdir.  Bu  iki  örnek  birbirine  benzer  özellikler 
göstermektedir. Bu örneklerde ortalama CaCO
3
 
miktarı % dır. Bu miktarın % –
 kadarı kalsit kalan % - si kireçtir. Agrega oranı NR- de biraz daha y“ksek 
olmak  “zere  ortalama  % - i  volkanik  kayaç  parçaları,  %   mm  elek  altı  kara 
kumudur. Organik katkı olarak % -  kadar kısa kesilmiş keten kıtık kullanılmıştır 
İç  narthex ten  naosa  açılan  kapı  “zerinde  yer  alan  Meryem  ve  Psikopos 
fiğ“r“n“n bulunduğu yerden alınan NR–  nolu  . cm kalınlığında olan örnek NR–
  ve    numaralı  örneğe  benzer  özelliktedir.  % .   CaCO
3
 
miktarı  bulunan 
örnekte bu oranın % –  kadarı kalsit geriye kalanı kireçtir. Agregaları diğer iki 
örnekten fazladır,  %  kadarı t“fik özellikli volkanik kayaç parçaları, % –  kadarı 
mm elek altı kara kumudur. Organik katkı olarak % –  kadar çok kısa kesilmiş ve 
ince kıtık kullanılmıştır. 
Yapıda narthex kısmından alınan örneklerden NR–  nolu örnek restorasyon 
amacıyla kullanılan harçlardan kopmuş bir parça olmalıdır bu sıva, çimento, tuğla 
kırığı ve  mm elek altı kara kumu kullanılarak oluşturulmuştur. 
İç narthex te yer alan kuzey birimden alınan KB–1 ve KB–  numaralı örnek tek 
katmandan oluşan birinci grup iç narthex sıvalarıyla aynı özellikte olduğundan sıva 
analizi yapmaya gerek gör“lmemiştir. 
Güney Batı (ücre 
G“ney batı h“creden alınan   adet örneğin sıva kalınlığı  . cm  dir. GB(–2,3,4 
numaralı  örnekler  birbirine  yakın  özelliktedir.  GB(–   numaralı  örnekse 
diğerlerinden farklı içeriktedir. GB(–  numaralı örnekte CaCO
3
 
oranı % . dir. Bu 
oranın % –  kadarı kalsit geriye kalan % –  kadarı kireçtir. Agrega olarak %  
volkanik  kayaç  parçacığı  ve  % –15  kadar  2- mm  elek  altı  kara  kumu 
kullanılmıştır. GB(– , ,  örneklerinde ortalama CaCO
3
 
miktarı %  civarındadır. Bu 
oranın  % - i  kalsit  % - i  kireçtir.  Agrega  olarak  kullanılan  kıtık,  volkanik 
kayaç  parçaları  ve  kum  örneklerin  tamamında  aynı  özelliktedir  fakat  miktar 
değişmektedir.  GB(- te  bulunan  tuğla  kırığı  parçaları  tuğla  arasında  bulunan 

---