İstanbul üNİversitesi

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
 
109
 
 
Semavi  Eyice nin  fotoğraflarında  apsis  “zerinde  devam  ettiği  ayrıca  kemerin  naos 
böl“m“ne bakan kısmında da bulunduğu gör“lmektedir  Fig. 43). 
Naostan iç narthexe geçilen orta kapının “zerinde, altta oldukça zarar görm“ş 
bir yazı kuşağı  bu yazı okunamamaktadır , bu yazının yukarısında ise ışınsal motif 
gör“lmektedir  Fig. 
. Kapının diğer tarafında ise diğerinden farklı bir ışınsal motif 
gör“lmektedir  Fig. 
. G“n“m“ze kadar bu motifler ulaşmamıştır. Ana apsis ve haç 
planlı  naosun  kuzey  koluna  bakan  prothesisin  batı  duvarında  kuvvetli  bir  ışık 
kaynağıyla bakıldığında yazı kuşaklarının izleri gör“lebilmektedir. 
Duvar Resmi Sıvalarının Analiz Sonuçları 
Duvar  resimlerinin  korunmasına  dair,  bir  konservasyon  projesinin 
oluşturulma  aşamasında  yapım  tekniklerinin  ve  kullanılan  malzemenin  içeriğinin, 
niteliğinin  miktarlarının  ve  oranlarının  bilinmesi,  konservasyon  uygulamasında 
kullanılabilecek malzemelerin belirlenmesinde, ana unsur olmasıyla beraber, duvar 
resmi sanatçısının kullandığı malzemeler ve uyguladığı tekniğin ortaya çıkarılması 
açısından son derece önemlidir.  
Enez 
Ayasofya sı duvar resimlerinin içeriklerinin belirlenmesi için kullanılan 
yöntemler:  Örneklerin  toplanması  ve  görsel  analizi,  kızdırma  kaybı  kalsinasyon , 
asitle  muamele,  asitle  reaksiyona  girmeyen  agregaların  stereo  mikroskop  altında 
incelenmesi  ve  mine
ralojik  analizleri  için  polarizan  mikroskop  ile  ince  kesit 
incelemesidir. Yapının duvar resmi sıvası bulunan kısımlarından   ayrı noktadan 
alınan örneklerle çeşitli sıva analizleri gerçekleştirilmiştir. Sıva ve boya içeriklerinin 
ayrıntılı  olarak  belirlenmesi  amacıyla    adet  y“zeylerinde  çeşitli  renklerde  boya 
bulunan sıva örneği analizleri ise FT)R ve EDXRF ile Prof.Dr. Sevim Aky“z tarafından 
gerçekleştirilmiştir.  Yapının  duvar  resmi  sıvası  bulunan  kısımlarından 
  ayrı 
nokta
dan  alınan  örnekler  ile  kızdırma  kaybı  kalsinasyon),  asitle  muamele, 
petrografik  analizleri  Taşınabilir  K“lt“r  Varlıklarını  Koruma  ve  Onarım  Böl“m“ 
Kimya  Laboratuarı nda  Doç  Dr.  Ahmet  G“leç  gözetiminde,  tarafımdan 
gerçekleştirilmiştir.  
Duvar Resmi Sıva Örnekleri Tanımlamaları 
Sıva  analizleri  için  alınan  örnekler  şunlardır.  Yapının  narthex  böl“m“nden 
alınan   adet dış narthex,  adet iç narthex sıva örneği. İç nartex kuzey birimden 
alınan  adet sıva örneği. G“ney batı h“creden alınan   adet sıva örneği. (açın kuzey 
kolundan  alınan    adet  sıva  örneği.  Mihraptan  alınan    adet  sıva  örneği.  Ana 
apsisten alınan   adet sıva örneği. G“ney h“creden  diakonikon  alınan   adet sıva 
örneği. Kuzey h“creden  prothesis  alınan   adet sıva örneği olmak “zere toplam   
adettir.(Tablo  I-VII)  (Plan  2).
Bu  örneklerden  miktarın  yetersiz  geldiği  ve  k“tle 
halinde  olmayanlar  işleme  alınmamıştır.  Örnek  ad  ve  numaraları,  yapıda  alındığı 
böl“m adının ilk iki sessiz harfi ve her böl“mde  den başlayan numaralar verilerek 
oluşturulmuştur. İnce sıvalara A, kaba sıvalara ise B- harfi verilmiştir. Boya örnekleri 
ise  b  harfiyle  adlandırılarak  ayırt  edilmesi  sağlanmıştır.  Bu  örnekler  öğ“t“lerek 
bozulma analizleri 
içinde kullanılmıştır.  

---

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
 
110
 
 
Kızdırma Kaybı Tayini Kalsinasyon 
Nem  Tayini  için  Örnekler  çok  ince  öğ“t“lerek  porselen  krozelere  alınarak 
tartımları  yapılmış 
C°  et“vde    saat  bekletilmiş  ve  ardından  desikatörde 
soğutularak  tekrar  tartılmıştır.  %Nem  miktarını  saptamak  için  aşağıdaki  form“l 
kullanılmıştır  G“leç 1992: 30–34). 
      
      
        
 
W
=Alınan örneğin gram miktarı 
W1
=Kuru örneğin gram miktarı 
Kızdırma  kaybı  tayini  için,  nem  tayini  yapılmış  örneklerin  bileşim  suyu  ve 
organik  madde  içeriklerinin  tayini  için 
C° lik  fırında  saat  bekletilen  örnekler 
desikat
öre  alınarak  soğutulmuş  ve  tartılmıştır.  %  Kızdırma  Kaybı  şu  aşağıdaki 
form“lle hesaplanmıştır. 
                 
       
  
     
 
W2
: Fırından sonraki örnek gram miktarı 
Örneklerin içirdiği karbonat miktarını saptamak için nem ve kızdırma tayini 
yapılan örnekler, 
C° lik fırında sabit tartıma kadar kızdırılmıştır. Bu sıcaklıkta 
kalsiyum  karbonat  (CaCO
3
)  bozul
arak  sönmemiş  kirece  CaO+CO
2
  dön“ş“r.  % 
Karbonat miktarı şu şekilde hesaplanmıştır. 
                   
       
  
 
   
        
 
W3
=
C° kızdırmadan sonra alınan tartım. 
Petrografik Analiz 
Petrografik analiz için kohezyon kaybına uğrayarak dağılmış ve birbiriyle aynı 
olan örnekler “zerinde çalışılmamıştır. 
Sıva  örnekleri 
  C°  et“vde    saat  kurutulduktan  sonra,  kalıplara 
yerleştirilmiş ve vakumlu desikatörde AY
-
(Y
 epoksi reçinesi emdirilmiştir. 
Reçine  polimerizasyonunu  tamamladıktan  sonra  örnekler  elmas  kesme  diskiyle 
kesilerek  ince  lam  “zerine  AY
-
(Y
  epoksi  reçinesi  ile  yapıştırılmış  ve  ince 
kesit  aletinde  inceltilmiştir.  İnceltilen  örnekler  stereo  mikroskop  ve  polarizan 
mikroskop altında incelenmiştir. 
Asitle Reaksiyona Girmeyen Agregaların Analizi 
Bu  işlemde  yaklaşık 
g  örnek  et“vde 
C° de    saat  kurutulmuş  ve 
ardından  % luk  (Cl  hidroklorik  asit   ile  muamele  edilmiştir.  Asitli  çözeltide 
reaksiyon  tamamlanana  dek  bekletilen  örnekler,  çökeltileri  klor-iyon  reaksiyonu 
vermeyene  dek  destile  edilmiş  ve  ardından 
C°  et“vde    saat  kurutulmuştur. 
Asitle  reaksiyona  girmeyen  agregalar  1000,  500,  250  ve  125  mikronluk  eleklerde 
elenmiştir. (er aşamada örnekler tartılmıştır. Örneklerin içerdiği silikatlı agregalar, 

---