İstiqlal və Suverenlik Tofiq Köçərli
Yüklə 226,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
Bir erməni (R.Şahnazarov) Şuşadan 1920-ci ilin aprelində Bakıya erməni yepiskopu Baqrata yazmışdı: “Qarabağın səadəti Araratın agentlərinin əməlləri ilə məhv edilmişdir. Yuxarı Qarabağ ermənilərinin bədbəxtliyi üçün bütün məs’uliyyət daşnak hökumətinin üzərinə düşür... Qarabağ qanlı hadisələr dairəsindən kənarda qalmalıydı, qala bilərdi və əgər daşnakların avantürası olmasaydı, şübhəsiz qalardı... Erməni xalqının düşmənlərinə - gözəl və dinc Qarabağı məhv edən daşnaklara lə’nət olsun”. Ermənistanla qarşıdurmada Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti öz ərazi bütövlüyünü şərəflə qorudu, Ermənistanın işğalçılıq planlarını puç etdi. Bu gün Azərbaycan yenidən Ermənistanın işğalına mə’ruz qalıb. Bu dəfə müxtəlif səbəblərə görə hərbi məğlubiyyətə uğramışıq. Şuşa, Laçın, Ağdam... erməni tapdağı altında inildəyir. Ermənistanın Azərbaycan ərazilərinə sahib olmaq cəhdi strateji baxımdan tamamilə perspektivsizdir. Həm də Azərbaycanla əbədi düşmənçilik şəraitində Ermənistanın bir dövlət kimi mövcudluğu, Ermənistanın istiqlalı və istiqbalı strateji baxımdan ümumiyyətlə müşküldür. Bu həqiqətlər Ermənistanda başa düşülməlidir. Başa düşülməlidir ki, müvəqqəti hərbi qələbə ermənilərin kütləvi məstliyinə gətirib çıxartsa, onları hələ görmədikləri dəhşətli fəlakət gözləyir. Ermənistan ərazilərimizi xoşluqla azad etməzsə Azərbaycan xalqı gec-tez ayağa qalxıb öz son və qəti sözünü deyəcəkdir. Buna Azərbaycan xalqının haqqı və iqtidarı vardır. Rusiya və Qərb dövlətləri ilə münasibətlər haqqında. Sovet Rusiyası ölkənin xalqlarının ayrılmağa və müstəqil dövlət qurmağa qədər öz müqəddərat- larını tə’yin etmək hüququnu dəfələrlə təntənəli surətdə e’lan etsə də, Azərbaycanın, eləcə də ayrılmış digər dövlətlərin müstəqilliyini tanımırdı. Rusiyanın bütün siyasi qüvvələri - çar hökumətinin keçmiş naziri Sazonov, müvəqqəti hökumətin keçmiş naziri Milyukov, admiral Kolçak, general
Denikin, hakimiyyətdə olan bolşeviklər Azərbaycanın müstəqilliyini danışıqsız rədd edirdilər. RSFSR Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini beşikdə boğmağa cəhd edirdi. Hərbi yolla və diplomatik vasitələrlə. RSFSR ”Bakı kommunası” vasitəsilə Azərbaycan hökumətinin müvəqqəti yerləşdiyi Gəncə üzərinə qoşun yeritdi. Lakin iyunun axırlarında birləşmiş Türkiyə-Azərbaycan qoşun hissələri Göyçay ətrafında sovet (əslində erməni) qoşunlarının hücumunu dayandırmağa və onları məğlubiyyətə uğratmağa müvəffəq oldular. RSFSR rəhbərliyi Bakı haqqında cinayətkar planlar düşündü. Şaumyanın sözləri ilə deyək: “Lenin tələb etdi ki, almanlar Bakını tutsalar, onların burada nefti ələ keçirmələrinə imkan verməmək üçün hər cür tədbirlər görək”. Bu tələb əsasında Bakı Soveti müdhiş və cinayətkar bir qərar qəbul etdi. “Bütün neft sənayesini məhv etmək, ancaq onu almanlara verməmək”. Şaumyanın xüsusi sərəncamı ilə qərarın icrası başlandı: neftötürən kəmərlər söküldü, mühərriklər sökülüb gəmilərə yığıldı və i.a. Eyni zamanda RSFSR Bakını əldə saxlamaq məqsədilə Almaniya ilə gizli sövdələşməyə girdi. 1918-ci il iyunun axırlarında Almaniyanın xarici işlər üzrə dövlət katibi R.Kulman Almaniyada RSFSR-in səlahiyyətli elçisi A.Đoffeyə “türkləri Bakıya buraxmamağa” söz verdi, əvəzində isə Bakı nefti istədi. Đoffe tərəddüd etmədən razılaşdı, “almaq xatirinə vermək prinsipinə tamamilə ra- zıyıq”, dedi. Avqustun 27-də Rusiya ilə Almaniya arasında “Rus-Almaniya əlavə müqaviləsi” imzalandı. Müqavilədə Bakı haqqında Leninin bəyəndiyi Kulman- Đoffe sövdələşməsi təsdiq olundu: Almaniya boyun oldu ki, üçüncü dövləti, yə’ni Türkiyəni Bakıya buraxmayacaq. Əvəzində Rusiya Bakı neftinin dörddə birini Almaniyaya verməli və özünün tanımadığı Gürcüstanın müstəqilliyini Almaniyanın tanımasına e’tiraz etməməli idi. Bakı haqqında razılaşma RSFSR rəhbərliyində eyforiya doğurur. Xarici Đşlər komissarı Q.V.Çiçerin 1918-ci il sentyabrın 2-də ÜRMĐK-in iclasında “Bakı qəzasının həmişəlik olaraq Rusiyada qaldığını” e’lan edir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən xəlvət aparılmış bu biabırçı siyasi alış-veriş hər iki tərəfi tamamilə tə’min edirdi. Biri, RSFSR Bakını Azərbaycandan qoparıb öz əlində saxlayırdı. Almaniya isə çoxdan sinov getdiyi Bakı neftinə əzab-əziyyətsiz sahib olurdu. Bu sövdələşmə ilə Rusiya Zaqafqaziya respublikalarına münasibətdə ikili mövqe tutur: − Rusiya Bakıya iddiaları naminə Almaniyanı Gürcüstanın müstəqilliyini tanımasına e’tiraz etmir, bununla faktiki olaraq Gürcüstanın müstəqilliyini qəbul etmiş olur. − Ancaq Rusiya üçün elə bil Azərbaycan yox idi. Özü də elə bir vaxtda ki, Azərbaycan Cümhuriyyəti artıq üç aydır yaşayır, qurub-yaradır, Bakını azad etmək üçün Türkiyə qoşunları ilə birlikdə həlledici döyüşlər aparırdı. O Bakının ki, Azərbaycanın əzəli və şəriksiz şəhəri idi və artıq çoxdan Azərbaycanın siyasi, iqtisadi, mədəni və intellektual paytaxtına çevrilmişdi. Həm də Rusiya Azərbaycanın iştirakı olmadan və Azərbaycandan xəbərsiz Bakının taleyini həll edərkən öz addımına nə iləsə bəraət qazandırmaq, hansısa diplomatik maska taxmaq cəhdində belə olmamışdı. “Əlavə müqavilə” imzalanan zaman artıq Bakıda Sovet hakimiyyəti adlanan Şaumyan hakimiyyəti devrilmişdi. Burada hakimiyyət Azərbaycan xalqına tamamilə yabançı və açıq düşmən olan “Sentrokaspi diktaturası”nın əlinə keçmişdi. Bu “diktatura” Sovet Rusiyasına da açıq düşmən münasibəti bəsləyirdi. Deməli, RSFSR-in sovet Bakısını qorumaq bəhanəsi də qalmamışdı. Almaniyaya gəldikdə o, asanlıqla öz müttəfiqi Türkiyədən xəlvət və Türkiyənin Azərbaycana bəslədiyi qardaş münasibətin əksinə, türk qoşunlarının artıq Bakı həndəvərində döyüşməsini nəzərə almadan və müttəfiqliyinə dönük çıxaraq, dünənə qədər qanlı müharibə apardığı Rusiya ilə bu gün Bakı Yüklə 226,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|