Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

1 – yo’nalish. O’qituvchi kasbiga oid faoliyat:
a) o’z ishiga, mutaxassisligiga oid bilimlarni mukammal egallash;
b) mamlakatimiz Qonunlari, ta’lim sohasiga taalluqli hujjatlarni
puxta bilishi;
v) pedagogika, psixologiya va o’z mutaxassisligiga oid eng so’nggi
yangiliklardan xabardor bo’lib borish;
g) o’quvchilar jamoasi va har bir shaxs haqida ma’lumotlarni o’rganish;
d) ilg’or va tajribali o’qituvchilar mehnat faoliyatini o’rganish va o’z
ishida tadbiq etish;
e) o’z ustida ishlash va o’z-o’zini tarbiyalash.
2-yo’nalish. O’z kasbiy mahorat elementlarini hosil qilish:
a) pedagogik faoliyatga oid, shaxsiy pedagogik mahoratni
takomillashtiruvchi ko’nikma va malakalarni egallash;
b) o’z mehnatini va qobiliyatini me’yorida to’g’ri ishlata olishi;
v) mutaxassislikka oid ma’lumotlardan to’g’ri foydalana olishi uchun
diqqatni jamlay bilish.
3-yo’nalish. O’quvchilar guruhi bilan ishlay olish:
a) pedagogik faoliyatning shart-sharoitlari va guruh jamoasidagi
ma’naviy holatni boshqara olish;
b) guruh jamoasidagi psixologik muhitni doimiy nazorat qilish;
v) ta’lim-tarbiyaviy jarayonlarga ijodiy yondashuv;
g) pedagogik faoliyatga insonparvarlik va demokratik printsiplar
asosida yondashish;
d) o’quvchilar xulqi va bilimini o’z vaqtida rag’batlantirib borish;
e) jamoada shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilishni to’g’ri tashkil
etish;
j) o’quvchilarning kundalik rejimga to’g’ri va doimiy rioya qilishini
tashkil etish.
Pedagogik mehnatni ilmiy asosda to’g’ri tashkil etishda o’qituvchining kun tartibi muhim rol o’ynaydi. O’qituvchi o’zi uchun eng optimal bo’lgan va yuqori samara beradigan kun tartibini tanlay olishi lozim. O’qituvchi mehnatini ilmiy asosda tashkil etishda qo’yiladigan talablar ilk bor I.P. Radchenko, R. Rasulova kabi olimlar tomonidan tadqiq qilingan. Ularning tavsiyasiga ko’ra o’qituvchi mehnatini ilmiy asosda to’g’ri tashkil etishda eng muhim talablar deb quyidagilarni e’tirof etadilar:

• 
  pedagogik faoliyatni aniq rejalashtirish;
  
• 
  faoliyatni qizg’in uyushtirish va unda ishtirok etayotgan ob’ekt va
  

sub’ektlarning imkoniyatlarini yagona maqsadga yo’naltirish;

• 
  tarbiyalanuvchilar yutuqlarini muntazam rag’batlantirib borish;
  
• 
  ta’lim-tarbiyaviy nazoratni bir maromda olib borish kabilardir.
  

Rejalashtirishdagi asosiy e’tibor uyushtiriladigan barcha pedagogik faoliyat turlarini va unda ishtirok etayotgan jamoa va uning a’zolarini umumiy pedagogik maqsadga birlashtirishni nazarda tutadi. Bunda ta’lim va tarbiyaning yaqin, o’rta, uzoq maqsadlarini inobatga olish e’tirof etilgan.
Ta’kidlash joizki, o’qituvchining kun tartibi uning faoliyati va hayotini tartibga soluvchi asosdir. U yo’q joyda mehnat unumi ham past bo’ladi, asablar tez charchaydi, sog’likka putur etadi. Natijada o’qituvchi sarf qilgan kuchini qayta tiklay olmaydi, mehnat unumdorligi pasayadi, ish qobiliyati susayadi, oqibatda ta’lim-tarbiyaning sifati yo’qoladi. Demak, ilmiy asoslangan kun tartibi o’qituvchilarning o’z mehnatini to’g’ri va mukammal tashkil etish vazifasini hal etishga qo’yilgan qadamdir desak mubolag’a bo’lmaydi. Pedagogik mehnatni ilmiy asosda tashkil etish shartlaridan yana biri ish o’rnini tartibga solish va mehnat sharoitini tashkil etishdir. O’qituvchining ish joyi ish jarayonining bir qismi bo’lib, mehnat unumdorligining yuqori bo’lishiga ta’sir etadi. O’qituvchining ish joyi, xususiyati, pedagogik mehnatning mazmuni va xususiyati bilan belgilanadi.
Mehnat sharoiti, kun tartibi kompleks tushuncha. Unda o’qituvchining mehnat qilayotgan joyi, aniq vaziyatlar e’tiborga olinib quyidagi tamoyillar asosida takomillashtirilib boriladi. Pedagogik mehnatning samaradorligi, maqsadi va faoliyat vazifasiga ko’ra aniq bir yo’nalishni belgilash o’qituvchi mehnatini ilmiy asosda tashkil etishning birinchi tamoyilidir. Ikkinchi tamoyil mutaxassislikka oid bilimlarni chuqur o’zlashtirib qizg’in pedagogik faoliyat uslubini belgilash.
Uchinchi tamoyil pedagogik mehnatni ilmiy asosda tashkil etishda axborot va kompyuter texnologiyalari vositalaridan samarali foydalanishni mukammal bilish tushuniladi. Bunda ko’nikma va malakalarni shakllantirishga xizmat qiladigan pedagogik texnologiyalar ham e’tiborga olinadi.
To’rtinchi tamoyil ta’lim-tarbiya birligini ta’minlagan holda rejalashtirish. Reja asosida ta’lim-tarbiyaviy faoliyatni tartibga solish, uning modelini yaratish, tayanch tizimlarni topish kabi masalalardan tashkil topgan.
Pedagogik faoliyatni aniq maqsadlar asosida rejalashtirmasdan turib shaxsni va jamoani tarbiyalash va ularni har tomonlama kamol toptirishning ustuvorligini ta’minlash mumkin emas, bu esa jamiyatga ham ijtimoiy, ham iqtisodiy zarar keltiradi. Pedagogik mehnatni nazorat qilish va hisobga olish o’qituvchi faoliyatini muntazam kuzatib borish yutuq va kamchiliklarini aniqlash, muhimlarini ajratib olishni nazarda tutadi. Hisobga olishni eng maqbul yo’li statistik hisobga olishdir. Pedagogik nazorat esa ob’ektivlik, omilkorlik, samaradorlik, muntazamlilik va oshkoralik talab qiladi.
O’qituvchi mehnatini nazorat qilish va hisobga olishning muntazamligi, izchilligi quyidagilardan tashkil topadi:

• 
  o’quv materiallari va tarbiyaviy tadbirlarga tayyorlanishni o’zi tomonidan nazorat qilinishi;
  
• 
  darsdan tashqari vaqtlarda ta’lim-tarbiyani nazorat qilish va o’zining
  

yutuq va kamchiliklarini kuzatish;

• 
  o’qituvchining darsdan tashqari vaqtini o’zi nazorat qilishi;
  
• 
  ota-onalar va jamoatchilik bilan bajariladigan ta’lim-tarbiyaviy faoliyatni nazorat qilish;
  
• 
  o’z ustida muntazam ishlash, ijod qilish.
  

O’qituvchi mehnatini ilmiy asosda har jihatdan mukammal tashkil qilish mamlakatimizning mustaqillik printsiplariga sadoqatli hamda jamiyat taraqqiyotiga munosib hissa qo’shishga qodir yosh avlodni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Bunda o’qituvchi o’zining qizg’in mehnatini pedagogik jamoa, ota-onalar, oila, mahalla qo’mitalari, turli jamoatchilik markazlari bilan o’zaro puxta hamkorlikda olib borgandagina ta’lim-tarbiyaning samaradorligi yanada oshadi.