Sinf rahbarining tarbiyalanuvchilar bilan muomala va muloqoti

Toshkent davlat pedagogika universiteti
Pedagogika psixologiya sirtqi yo’nalishi 303-guruh talabasi
To’laganova Xurshida Dilshod qizi
SINF RAHBARINING TARBIYALANUVCHILAR BILAN MUOMALA VA MULOQOTI
Reja:
1.Sinf rahbarini pedagogik faoliyati
2. Sinf rahbarining o‘quvchilar bilan muomalasi
3.Sinf rahbarining o‘quvchilar bilan muloqoti
Sinf rahbari maktab o‘qituvchilar jamoasi va pedagogika kengashining a’zosidir. Sinf rahbarining burchi juda keng va ko‘p tomonlamadir. Sinf rahbari ishining asosiy qismi o‘quvchilarni o‘rganish. O‘quvchilar bilim sifatini oshirish hamda ularning tartib intizomini mustahkamlash. Darsdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va ularni o‘tkazish. O‘quvchilarning ota-onalari bilan olib boriladigan ishlar ham sinf rahbarining asosiy vazifalaridan biridir.O‘quvchilar jamoasi – sinf rahbarining tayanchi. O‘quvchilarni tarbiyalashda sinf jamoasidagi barcha o‘quvchilarning bir-birlariga ta’sirlari katta ahamiyatga ega. Ularni bir-biriga ko‘rsatadigan o‘rnaklari intizomni yaxshilash va mustahkamlashga, ularni xulq madaniyatini, odatini, ko‘nikmasini hosil qiladi.
Sinf rahbari bolalarni odobli qilib tarbiyalashni, ularga andisha bilan gapirishni, maqbul hrakat qilishni o‘rgatishi lozim.
Alisher Navoiy «Mahbub-ul-qulub» asarida ta’lim- tarbiya jarayonlarini, vositalarini, ahloq-odob talablarini ko‘rsatadi. O‘z davridagi musulmon maktablarining yutuq va kamchiliklarini tahlil etadi. O‘qituvchi odobi va muallimlik kasbi, mudarrislar, maktabdorlar va ta’lim berayotgan fanini va tarbiya jaaryonini sevishi kerak deydi. O‘ziga xos o‘quvchi jamiyatda obro‘li va hurmatga loyiq insondir, deb hisoblaydi. SHogirdlar muallimni hurmat qilishlari, e’zozlashlari zarurligini uqtiradi. Navoiyning fikricha, ba’zan bir kishi bitta bolaga tarbiya berishga ojizlik qiladi, muallim esa bir nechta bola-sinf jamoasini tashkil etadi va ilmu-adab o‘rgatadi. Bu jarayonda sinf rahbari ko‘p mashaqqatlarga duch keladi. SHuning uchun shogirdlar ustoz oldida umrbod qarzdor ekanliklarini his etishlari lozim. SHogird podsholik martabasiga erishsa ham muallimga qulluq qilsa arziydi.
Haq yo’lida senga bir harf o‘qitmish ranj ila,
Aylamaq bo‘lmas ado oning haqin yuz ganj ila.
Sinf rahbari o‘quvchilarni ma’naviy-ahloqiy tarbiyalar ekan, u o‘z faoliyatida quyidagi talablarga rioya qilishi kerak:

• sinf rahbari o‘quvchi ota-onasining mansabi, boyligiga qarab bolaga muomala qilmasligi lozim.
• sinf rahbari bolalarga ahloqiy normalarni o‘rgatishi kerak.
• gerdayishi, manmanlik, ta’magirlik, nodonlik kabi illatlar o‘qituvchi ahloqiga yod sifatlardir.
• xalq nazarida olim hisoblanadigan o‘qituvchilar yomon ishlardan, fisqu-fasoddan o‘zlarini tiya bilishlari zarur.

Sinf rahbarining ota-onalar bilan to‘g‘ri muomila qila olishi murakkab, nozik ish. CHunki hozirgi otaonalarning ko‘pchiligi o‘rta yoki oliy ma’lumotli kishilar, ular vaqtli matbuot, televidinie, radio orqali ko‘pgina pedagogik axborotlarni bilib oladilar. SHunday vaziyatlar ham bo‘ladiki, o‘g‘il yoki qiz bola maktabda o‘zboshimchalik qiladi, lekin oilada xushyor va gapga quloq soladi, yoki aksincha. Oilada muomalasi qo‘pol, o‘zboshimcha, maktabda esa o‘zini xushmuamola, intizomli tutadi. Buning sababi nimada?
Bunday holatlarning hammasi uchun bir xil sabab va to‘g‘ri javobni topish amri mahol. CHunki har bir holatda uning sabablari turlicha bo‘lishi mumkin. Demak, sinf rahbari va ota-onalarning maqsadlari bir hil bo‘lsa ham, ularning hamkorligi, bir-birini tushunishi, muomala munosabatlari qarama-qarshiliklarsiz bo‘lmaydi. Sinf rahbarining faoliyati kamol topayotgan kishi shaxsini tarkib toptirishga qaratilgandir.
Bu faoliyatning natijalari tarbiyalanuvchining qiyofasida, uning shaxsidagi xususiyatlarida, xarakter va xulqatvorida o‘z aksini topadi. Agar tarbiyachi pedagog nimaga intilayotganini ravshan va aniq tushunilmagan joyda tarbiyalanuvchilar shaxsini takomillashtirishga astoydil intilish bo‘lmaydi, balki tarbiyada o‘tkaziladigan ish tasodifiy tusga ega bo‘lib, buning uchun ajratilgan vaqtni to‘ldirish uchungina olib boriladi. Tarbiya faoliyatining maqsadlarini aniq bilmagan va bu maqsadlarni hisobga olmagan holda to‘la qimmatli tarbiya yo‘q va bo‘lishi ham mumkin emas. Ma’naviy-ahloqiy tarbiyaning maqsadi jamiyat talablariga bog‘liq bo‘lib, bu talablar o‘z navbatida ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasi va jamiyatda yoshlarni o‘qitish va tarbiyalash ishlarining hammasi yosh avlodda ma’naviy ahloq va e’tiqodni shakllantirishga, ularni Vatanga cheksiz sadoqat ruhida tarbiyalashga xizmat qilishi lozim. Yoshlarni ma’naviyahloqiy tarbiyalash tuzimini takomillashtirishda boshlang‘ich maktab muhim o‘rin egallaydi.
Ma’naviy ahloqiy tarbiya-ma’naviy ongni bir maqsadni ko‘zlab tarkib toptirish, ahloqiy tuyg‘ularni rivojlantirish hamda xulq-atvor ko‘nikmalari va odatlarini hosil qilishdan iborat. Sinf rahbari o‘quvchilarni ma’naviy-ahloqiy tarbiyalashning quyidagi vazifalarini hal etishi kerak.

• Tug‘ilib o‘sgan joyiga, O‘zbekiston Respublikasiga yuksak muhabbat tuyg‘ularini, uning tabiati va kishilar haqida, Vatanning himoyachilari va mehnat qahramonlari to‘g‘risida, ota-bobolarimiz, ularni dunyossivilizitsiyasiga qo‘shgan hissalari to‘g‘risida ko‘proq bilishga intilishni tarbiyalash.
• O‘quvchilarda Vatanimizning boy tarixi, shuningdek boshqa mamlakatlar to‘g‘risda, tinchlik uchun kurash haqida chet ellardagi bolalar tashkilotlari haqida dastlabki tasavvurlarni hosil qilish.

3) Bolalarda o‘rtoqlik tuyg‘usini, boshqalarga yordam ko‘rsatish ishtiyoqini, umumiy foyda yo‘lida birgalikda faoliyat ko‘rsatishga intilishni tarkib toptirish. Bolalar o‘rtasida, o‘g‘il va qiz bolalar o‘rtasida do‘stona munosabatlarni rag‘batlantirish, sohta o‘rtoqlik ko‘rinishlariga qarshi kurash olib borish lozim.
4) O‘z so‘zi va va’dasi uchun, o‘qituvchi va kollektiv topshiriqlarining bajarilishi uchun ma’suliyat tuyg‘usini tarbiyalash.
5) Bolalarda kishilarga to‘g‘ri munosabatni, keksalar, bemorlar, invalidlarga nisbatan e’tibor va g‘amhurlikni, xushfe’l va betartib, kamtar va haqgo‘y bulishini tarbiyalash.
O‘quvchilarni barcha kishilarning yaxshi va yomon xatti-harakatlarini farqlay olishga, o‘z xatti- harakatlariga va o‘rtoqlarining xatti-harakatiga adolatli baho berishga o‘rgatishi hamda o‘z kuch g‘ayratini o‘quvchilarda nopoklik, adolatsizlik, kishilarga raxmshafqatsiz bo‘lishga nisbatan salbiy munosabatni tarkib topshtirishga qaratishi kerak.
O‘quvchilarni tarbiyalash o‘qitishga qaraganda ancha qiyin degan fikrni o‘qituvchilar orasida tez-tez eshitish mumkin. Ma’naviy-ahloqiy tarbiya ta’lim berish bilan mustahkam aloqada bo‘lgani holda, o‘zining xususiyatlariga ega. Ma’naviy-ahloqiy tarbiya o‘sib kelayotgan avlodni tarbiyalashni barcha protsesslarini bilim berish va o‘rgatish bilan birga qamrab oladi. Bunday ikkita o‘zaro bog‘langan tomon: hyotni bilish va unga bo‘lgan munosabatni tarkib toptirish protsesslari ajralib turadi. Hayotni bilish ma’lumot olishning asosiy funksiyasi, unga bo‘lgan munosabatni tarkib toptirish tarbiyaning asosi, vazifasini tashkil etadi. Sinf rahbari faqat ta’limtarbiyaning birligini emas, balki ularning xususiyatlarini ham ko‘ra bilishi muhimdir.
Maktabdagi tarbiya inson shaxsini tarkib toptirish yuzasidan olib boriladigan ulkan ishining bir qismi xolos, u bolaning ilgarigi tajribalarini hisobga olgan holda tashkil etiladi, undagi barcha yaxshi sifatlarni o‘stirib, noto‘g‘ri tasavvurlar, odatlarni tuzatib borishi va bo‘lajak sifatga zamin tayyorlashi kerak. Ma’naviy-ahloqiy tarbiya o‘quvchi maktabni tamomlagandan keyin ham tugallanmaydi, u butun umr bo‘yi davom etadi.
Ma’naviy-ahloqiy tarbiya-ta’lim berish bilan bog‘liq bo‘lgani holda, o‘z xususiyatlariga, o‘ziga xos vazifalari, uni tashkil etishning forma va metodlariga ega bo‘lib, maxsus ravishda o‘rganilishi lozim. O‘quvchilarni ma’naviy-ahloqiy tarbiyalashning muhim sharti sifatida ularning o‘quv va o‘qishdan tashqi xilmaxil faoliyatlarining birligi to‘g‘risidagi tushunchalar bilan bog‘liqdir. O‘quv va ma’naviy-ahloqiy tarbiya faoliyati bir-birlarini to‘ldirish lozim: Sinf rahbari tomonidan tarbiyaviy bosqichga rahbarlik qilingan taqdirdagina tarbiyada biror maqsadga qaratilganlik, ma’lum bir sistemaning bo‘lishi mumkin. Ma’naviyahloqiy tarbiyalash avvalo tarbiyalanuvchi shaxsining tarkib topish protsessiga rahbarlik qilishni takozo etadi. Biror maqsadga qaratilgan tarbiya protsessida tarbiyalanuvchilarning jismoniy hamda ma’naviyahloqiy etukligi o‘sib borishiga qarab ularning mustaqilligi va ijodiy aktivligi ortib boradi. O‘quvchilar kollektivining ongliligi ortib borishi bilan tarbiyachining vazifalari o‘zgaradi. Tarbiya davomida tarbiyalanuvchining qarashlari, hayotiy nuqtai nazari asta-sekin tarkib topadi.
Tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va o‘tkazishda maktab jamoat tashkilotlarining roli tobora oshirildi. Sinf rahbarining vazifasi hozirgi vaqtda mamlakatda uzluksiz ta’limning yagona tizimini yaratish borasidagi ish uslublarini har tomonlama keng joriy qilish va metodik yordam ko‘rsatishdan iboratdir. Shuning uchun maktab direktorlari sinf rahbari vazifasiga tajribali, tashkilotchi, mehnatsevar, mahoratli, yosh avlodni sevadigan o‘qituvchilarni tayinlab, ular bilan muntazam ish olib boradilar.Sinf rahbarining muhim vazifalaridan biri-bu o‘quvchining o‘qishga bo‘lgan havasi, e’tiqodi va bilim, qobilyatini rivojlantirish, kasb-hunarga bo‘lgan layoqatini, yosh va ruhiy xususiyatlar asosida rivojlantirish, har bir o‘quvchining bo‘lg‘usi hayoti rejalarini amalga oshirish, o‘quvchilarning salomatligini muhofaza qilishdan iborat. Sinf faollarga ishonish, ularning sinf jamoasi orasida obro‘sini ko‘tarish, o‘z vaqtida ularga tegishli yordam ko‘rsatish sinf rahbarining bevosita asosiy vazifasidir.
Sinf rahbari o‘quv jarayonini samarasini oshirish uchun quyidagi vazifalarni bajaradi:
-O‘ziga yuklatilgan sinfdagi tarbiyaviy ishlarni amalgaoshiradi. Bu vazifani bajarayotgan u yolg‘iz emas, shu sinfda dars berayotgan turli fan o‘qituvchilari bilan yaqin hamkorlikda va ularga suyangan holda o‘quvchilarda milliy dunyoqarash asoslarini shakllantiradi, axloqiy tarbiyasini rivojlantiradi. O‘quvchilarning darsdan tashqari tadbirlarini tashkil etadi va sinf jamoasini mustahkamlaydi.
-O‘quvchilarning bilimga bo‘lgan qiziqishi va qobilyatinio‘stirish, har bir o‘quvchining indivudial ruhiy xususiyatlarini hisobga olgan holda kasbga yo‘naltirish va hayotiy maqsadlarini shakllantirish sinf rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda u har bir o‘quvchining sog‘ligini mustahkamlashga ham katta e’tibor beradi.
-Sinf rahbarining diqqat markazida o‘quvchilarning darsniyuqori o‘zlashtirishlarini ta’minlash masalasi turadi. Buning uchun u har bir o‘quvchining kundalik o‘zlashtirishidan voqif bo‘lib turadi. Orqada qolayotganlarga o‘z vaqtida, kechiktirmay yordam uyushtiradi.
-Sinfdagi o‘quvchilarning o‘z-o‘zini boshqarish ishlarini yo‘naltiradi, ular ishtirokida sinf jamoasining ijtimoiy foydali ishlaridagi ishtirokini ta’min etadi, maktab miqyosida uyushtirilayotgan muhim tadbirlarda o‘z sinfining faol qatnashishini ta’minlaydi.
-Sinf o‘quvchilarining ota-onalari, o‘quv kuni o‘zlashtirilgan guruhlarning tarbiyachilari, korxonalar va muassasalardagi, turar joylardagi otaliqqa oluvchilar bilan yaqin aloqa o‘rnatadi.
Sinf rahbari shu sinfda dars berayotgan barcha fano‘qituvchilari o‘rtasida o‘quvchilarga nisbatan yagona talablar o‘rnatilishiga erishadi, ota-onalarga pedagogik bilim tarqatib, oila bilan maktab o‘rtasidagi aloqani mustahkamlaydi.
O‘quvchilar bilan muomalada kishi o‘zini boshqara bilishi nihoyatda zarurdir. Sinf rahbarining darsdagi yomon, noijodiy kayfiyati darhol umuman sinfning ijodiy kayfiyatiga ta’sir qiladi, faoliyatining samaradorligini pasaytiradi. Sinf rahbarining ijodiy kayfiyatini boshqarish tizimi individual o‘zlashtirishni, o‘z ustida muntazam ish olib borishni talab qiladi.O‘quv faoliyati samaradorligini oshirishdao‘quvchilar bilan muomala jarayonida va bevosita undan oldin ijodiy kayfiyatni boshqarish – pedagog mehnatining eng muhim kasbkorlik talabi bo‘lib, u pedagogning sinfda, tarbiyalanuvchilar bilan muomalada va shu kabilarda erkin bo‘lishni, xulq – atvorning samarli bo‘lishni ta’minlaydi.
Sinf rahbarining muomala jarayoni o‘zida kechadigan bir qancha shart – sharoitlar bilan murakkablashadi. Muomalaning shart–sharoitlari muomala harakteriga ancha ta’sir qiladi, aslida ular muomalaning kasbiy yo‘nalishini ko‘p jihatidan belgilab beradi. Muomalaning oshkoraligiturli vaziyatlarda ko‘pgina qiyinchiliklar to‘g‘diradi. Tadqiqotchilar qayd etib o‘tganlaridek, kishilar oldida, katta auditoriya oldida muomala qilish auditoriyaning ma‘ruzachiga diqqat qilishga muljallangan bo‘lib boshlovchilar uchun nihoyatda murakkabdir va maxsus tayyorgarlik ko‘rmasdan o‘tkazilishi mumkin emas.
O‘quv faoliyatidagi samaradorlikni oshirishda muomalada ijodiy kayfiyatni shakllantirish murakkab jarayondir. Sinfrahbari o‘quvchilar bilan hamkorlikda ishlar ekan o‘qituvchining eteketiga qat’iy rioya qilishi kerak. Sinf rahbarlarda biz albatta opedagoglik hissini tarbiyalashimiz shart.. Bu sinfrahbarida sokinlik, hurmat, mehr, g‘urur hislarining qo‘shilishidan hosil bo‘ladi. Pedagogning o‘quvchilarga bo‘lgan munosabati mehr, xayri-hohlik va yordamida iborat bo‘lishi kerak. Ma’lumki rivojlanish uchun yordam berish murakkab jarayon bo‘lib, o‘quvchilar olidagaturlivazifalar qo‘yib o‘zi chetda qarab turishi va faqat shu talablar qanday bajarilayotganligini kuzatib borishi yetarli degan xulosaga kelgan pedagoglar katta xatoga yo‘l qo‘yadilar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

• F.Qurbonova. Ommaviy bayramlarda xalq o‘yinlari. Toshkent, O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati‖. 2009 yil.
• M.Sattor. O‘zbek udumlari‖. Toshkent, Cho‘lpon. 2007 yil.
• М.Kalonxonov. Qadriyatnoma‖.Toshkent, Nihol‖. 2006 yil.
• J. Yo‘ldoshev. O‘quvchi ma‘naviyatini shakllantirish. Toshkent, Cho‘lpon. 2000 yil.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!