Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Normalashtirish ob‟ektlariga ko„ra
normativ asoslari mehnat, moddiy, texnik 
va moliyaviy resurslarga taqsimlanadi. 
Normativ asoslari ishlab chiqarishni rejalashtirish va bashorat qilish uchun 
boshlang‗ich nuqta bo‗lib xizmat qiladi. U ishlab chiqarish xarajatlarini va 
chiqarilayotgan har bir mahsulot tannarxini aniq va bexato belgilashga imkon beradi. 
Umuman olganda norma va normativlar 
birinchidan
, resurslarning ortiqcha 
sarflanishi oldini olish, 
ikkinchidan
, korxonaning belgilangan ish tartibini 
ta‘minlash, 
uchinchidan
chiqarilayotgan mahsulotning belgilangan tavsifnomalardan 
chetga chiqishining oldini olish, 
to„rtinchidan
atrof-muhitni muhofaza qilish va 
normal mehnat sharoitlariga rioya qilish, 
beshinchidan
esa korxona faoliyatini 
rejalashtirish va bashorat qilish uchun ma‘lumotlar to‗plamini yaratish maqsadida 
ishlab chiqiladi va belgilanadi. 
Normativ asoslarini yaratish bo‗yicha ishlar uni ishlab chiqish joyi va qaysi 
idora yoki bo‗lim tomonidan ishlab chiqilishidan qat‘iy nazar, ishlab chiqarish 
iqtisodiyoti, texnika va texnologiyalaridan yaxshi xabardor bo‗lgan mutaxassislar, 
professional (malakali) normativ guruhlari zimmasiga yuklatilishi lozim. Malakali va 
asoslangan tarzda ishlab chiqilgan norma va normativlar hayot davri uzoq bo‗lib, ular 
o‗zgarishlarga kamdan-kam uchraydi. SHunday bo‗lsada, yuqorida aytib 
o‗tilganidek, eng yaxshi norma va normativlar ham vaqt o‗tishi bilan fan-texnika 
taraqqiyoti va ilg‗or ishlab chiqarish tajribalari ta‘siri ostida qayta ko‗rib chiqiladi. 
Qisqa xulosalar 
Bozor iqtisodiyoti rejalashtirishni ham, bashorat qilishni ham inkor etmaydi 
va ulardan avvalgi buyruqbozlikni chiqarib tashlagan holda foydalanishni tavsiya 
qiladi. Rejalashtirish va bashorat qilish menejmentning funksiyalari bo‗lib, u yoki bu 
vaqt oralig‗ida biznes strategiyasini aniqlashga yo‗naltiriladi. Bashorat qilish 
rejalashtirishga nisbatan ko‗proq ehtimoliy xarakterga ega bo‗ladi. 
Rejalashtirish va bashorat qilish doimo kelajakka yo‗naltirilgan bo‗ladi. 
Ular rivojlanish istiqbollarini belgilashda bir-birini to‗ldirib turadi. Bashorat 
rejalashtirishning dastlabki bosqichidir.
Rejalashtirish korxonaga quyidagi vazifalarni bajarish imkonini beradi: 
birinchidan, nimani, qaerda va qancha miqdorda ishlab chiqarish kerak, ikkinchidan, 
ishlab chiqarish uchun qanday va qancha resurs va quvvatlar kerak bo‗ladi, 
uchinchidan xarajatlar qay darajada qoplanadi va foyda (daromad) hajmi qanday 
bo‗ladi. Rejalashtirishda xato va kamchiliklar qanchalik kam bo‗lsa, ishlab 
chiqilayotgan reja va bashoratlarning ishonchli va hayotiyligi shunchalik yuqori 
bo‗ladi. 
Norma va normativlar rejalashtirishning muhim elementlari bo‗lib, ular 
ishlab chiqarishning u yoki bu maqsadlariga sarflanuvchi resurslarning maksimal 
yoki minmial chegarasini belgilab beradi. Norma va normativlar progressiv bo‗lishi 
va vaqti-vaqti bilan qonunchilikda belgilangan tartibda qayta ko‗rib chiqilishi lozim. 

---

28