29
3-bob. KORXONA FAOLIYATIDA BIZNES - REJALASHTIRISH
3.1 Korxona va uning ishlab chiqarish faoliyati rejalashtirishning ob‟ekti
sifatida
Rejalashtirish bozor
bilan umuman mos kelmaydi, deb hisoblagan bozor
munosabatlari tarafdorlari ham bugungi kunda o‗zlarining avvalgi fikrlarida qattiq
turmayaptilar. Vaqt va hayotning o‗zi, xususan, ko‗plab xorijiy kompaniya, firma va
korxonalar tajribalari rejalashtirish va bashorat qilishning muhim ahamiyat kasb
etishini tasdiqlaydilar. Masalan, Rossiyada islohotlar boshida qabul qilingan
«tadbirkorlar Rossiyani qutqaradilar»
shiori garchi nafaqat Rossiya, balki barcha
sobiq ittifoq mamlakatlarining barchasida ham biznes va tadbirkorlik sohasi
iqtisodiyotning ustivor yo‗nalishiga aylangan bo‗lsada, yumshoq qilib aytganda o‗z
tasdig‗ini topdi.
Gap shundaki korxona bu nafaqat bozor sub‘ektidir, u shu bilan bir paytda
davlat tizimining elementi ham hisoblanadi. U davlat boshqaruv tizimi va siyosatidan
to‗liq mustaqil bo‗la olmaydi. Markazlashgan iqtisodiyotga asoslangan
mamlakatlarda bozor munosabatlarini erkinlashtirish yo‗nalishida
amalga oshirilgan
islohotlar ishlab chiqarish jarayonini chetlab o‗tib, shu bilan bir paytda mulkchilik
shaklidan qat‘iy nazar korxonalarda mehnat motivatsiyasi va rejalashtirish tizimini
sezilarli ravishda o‗zgartirib yubordi.
Menejment sohasi mutaxassislarining ta‘kidlashicha, butun rejalashtirish va
boshqaruv tizimi xodimlarning ish sifati va samaradorligini oshirishdan
manfaatdorligiga yo‗naltirilishi lozim bo‗lib, bu firma rivojlanishining muhim sharti
hisoblanadi. Biroq bu xuddi boshqa muvaffaqitlar kabi o‗zidan-o‗zi kelmaydi.
Buning uchun resurslar asoslaridan
tashqari mohir tashkilotchilik, ilmiy asoslangan
rejalashtirish va boshqaruvni talab qilinadi. Ayniqsa kishilarning ishlab chiqarish
mehnatidan moddiy manfaatdorligi muhim ahamiyat kasb etib, bugungi kunda buni
mehnat hayotining sifati deb nomlanadi.
Masalan, Janubiy Koreyaning «DEU» transmilliy firmasi rahbari Kim U Jung
ta‘kidlashicha: «biznesda odam boshqa hech qaerda bo‗lmagan ahamiyatga ega.
Inson - hamma narsadan yuqori. U buyuk kuchdir. SHu sababli kompaniyalar tobora
ko‗proq kadrlar bilan bog‗liq masalalarga e‘tibor qaratmoqdalar.
CHunki umuman
olganda odamlar ishlaydilar. Firmaning gullab-yashnashi yoki inqirozga uchrashi
ularga bog‗liq«
8
. SHu sababli bo‗lsa kerak, YAponiya firmasi «Matsusita» quyidagi
shiorni tanlab olgan: «narsalarni yaratishdan avval «Matsusita» kadrlarni yaratadi»
9
.
Bugungi kunda O‗zbekistonda turli mulkchilik shaklidagi, turli soha va
tarmoqlarga taaluqli 300 mingdan ortiq korxona mavjud bo‗lib, ulardan 280 mingtasi
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub‘ektlari hisoblanadi. Ularning ishlab
chiqarish
faoliyati, shubhasizki, rejalashtirish va boshqarish ob‘ekti bo‗lib, bozorga
va iste‘molchilar talabini qondirishga yo‗naltiriladi.
Amaliyotning ko‗rsatishicha, ishlab chiqarish faoliyatini rejalashtirishda har bir
8
Ким У Джунг. Этот великий мир бизнеса. М., «Руслит», 1992, с. 106.
9
Якокка Ли. Карьера менеджера. М., «Прогресс», 1990, с.17.
30
korxona o‗zining bugungi kundagi va kelajak uchun strategiyasini belgilab oladi.
SHu sababli rejalashtirish korxonani rivojlantirish strategiyasidan ajralmas bo‗lib,
buni quyidagi sxema yordamida aks ettirish mumkin (3.1-rasm).
Mazkur holatda strategiya kelajak uchun umumiy g‗oyani shakllantirshga
imkon berdi. Rejalashtirish jarayonining o‗zi va bevosita strategik reja esa korxonaga
aniqlik, individuallik hadya etib, bu unga ma‘lum turdagi
xodimlarni jalb qilish va
boshqa turdagi xodimlarni jalb qilmaslikka imkon beradi. Bu reja korxona uchun
istiqbollar ochib berib, yangi xodimlarni jalb qiladi, mahsulot ishlab chiqarishdan
tashqari uni sotishga ko‗maklashadi.
Rejalar
shunday tuzilishi kerakki, ular uzoq vaqt davomida buzilmasligi, shu
bilan bir paytda zarur hollarda yo‗nalishni o‗zgartirishga moslashgan bo‗lishi lozim.
Amalda rejalashtirish jarayonida ikkita muhim savolga javob topish zarur:
1.
korxona uchun bozordagi vaziyat bilan bog‗liq joriy vazifalarni bajarishda
to‗siqlar yaratmaydigan strategik maqsadni qanday tanlash;
2.
strategik maqsadlarga tayangan holda eng murakkab va kutilmagan hodisa
va tashqi tendensiyalarga munosib va samarali javob qaytarishi uchun moddiy,
moliyaviy va mehnat resurslarini qanday shakllantirish lozim.
Avvalgi buyruqbozlik tizimidagidan farqli o‗laroq ko‗plab
korxonalarda,
ayniqsa, mikrofirma va kichik korxonalarda rejalar mustaqil ravishda ishlab chiqiladi
va tasdiqlanadi. Biroq korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini rejalashtirish xuddi
avvaldagi kabi ko‗rsatkichlar tizimi yordamida amalga oshirilib, bu ko‗rsatkichlar
sifat va miqdor, hajm va solishtirma turlarga taqsimlanadi.
Dostları ilə paylaş: