8
Przedmowa
problematykę polityczną zagadnienia ontologiczne czy epistemologiczne (wy-
jątkiem jest tu twórczość Janiny Gajdy-Krynickiej, która choć również koncen-
truje się na aspektach ontologiczno-epistemologicznych, to jednak poświęciła
problematyce etyczno-politycznej w filozofii starożytnej Grecji odrębne opra-
cowania,
a rozprawa Prawo natury i umowa społeczna w filozofii przedsokratej-
skiej stanowi jedno z najpełniejszych ujęć tej problematyki w literaturze świato-
wej). W związku więc z niezwykle skromną liczbą opracowań dotyczących re-
fleksji politycznej w starożytnej Grecji (zwłaszcza w odniesieniu do dostępnych
materiałów poświęconych doktrynom od Niccola Machiavellego) autor dostrzegł
potrzebę zwrócenia się ku badaniom źródłowym problematyki politycznej w fi-
lozofii greckiej, poczynając od Platona i Arystotelesa. Kolejnym koniecznym
etapem stało się z jednej strony zgłębienie sofistyki, z drugiej zaś refleksji pre-
sokratejskiej. W trakcie badania filozofii presokratejskiej koniecznym do jej
zrozumienia okazało się odniesienie do tego, co stanowiło
kontekst pierwszej
refleksji filozoficznej, mianowicie do sfery wierzeń i mitów greckich. Pozwoliło
to na uchwycenie niezwykle specyficznej cechy filozofii greckiej, którą tak cha-
rakteryzuje znawca presokratyków: „[...] podstawową ideą Greków jest przeko-
nanie o jedności całej rzeczywistości, która [tzn. jedność — P.Ś.] jest zagwaran-
towana harmonijnym współdziałaniem wszystkich elementów poprzez podpo-
rządkowanie się jednej generalnej zasadzie. Myśl ta nie pojawia się dopiero
wraz z wystąpieniem jończyków, lecz stanowi składnik wcześniejszych refleksji,
przede wszystkim u Homera i Hezjoda. To właśnie ich dzieła stanowią właściwy
kontekst dla pierwszych filozofów”
1
.
Uwzględnienie tych dwóch
zasadniczych tez, które ujęte zostały w przyto-
czonym cytacie, a mianowicie jedności świata i przedfilozoficznej refleksji jako
kontekstu filozofii presokratejskiej (oprócz wspomnianego Homera i Hezjoda
kontekst ten tworzą, bez wątpienia, koncepcje orfickie), spowodowało, że zary-
sowująca się coraz wyraźniej praca poświęcona doktrynom politycznym preso-
kratyków wymagała obszernego potraktowania zarówno aspektu ontologiczno-
-epistemologicznego, jak i źródeł przedfilozoficznych.
Zrodził się na początku pomysł napisania pracy poświęconej problematyce
politycznej w ujęciu presokratyków (również bez sofistyki). Ale już pierwsze
przymiarki ukazały niemal bezkresny ogrom takiego przedsięwzięcia, czyniąc
go tym samym
de facto nierealnym. Autor postanowił zatem skoncentrować się
na nurcie pitagorejskim, a ze względu na powszechnie
ukazywany w literaturze
przedmiotu związek pitagoreizmu z orfizmem — także na tym ostatnim.
W efekcie powstająca praca zaczęła nabierać odmiennego charakteru w stosunku
do pierwotnych wyobrażeń autora. Okazało się, że związek między ogólną kon-
cepcją „kosmosu”
i aspektem polityczno-prawnym jest tak silny, iż rzeczywiście
——————————
1
D. K u b o k:
Problem „apeiron” i „peras” w filozofii przedsokratejskiej. Katowice 1998,
s. 10.
Przedmowa
9
możemy mówić o faktycznej jedności filozofii. W konsekwencji tego faktu to,
co pierwotnie stanowić miało jedynie tło (zagadnienia ontologiczno-epistemo-
logiczne), urosło do rangi równorzędnego aspektu pracy. Podobnie stało się
z orfizmem: pierwotnym zamierzeniem było jedynie ogólne nakreślenie głów-
nych jego tez, lecz i w tym przypadku autor uznał za konieczne szersze potrak-
towanie tego zagadnienia. W efekcie powstała praca nosząca
zdecydowanie
interdyscyplinarny charakter, w której wątki religioznawcze, filozoficzne i poli-
tyczno-prawne stały się, pod względem objętościowym, równorzędne. Główny
cel pracy pozostał jednak ten sam: chodzi o zaprezentowanie polityczno-
-prawnego aspektu jednego z najistotniejszych nurtów filozofii presokratejskiej,
jakim był pitagoreizm. I właśnie niezwykle istotnym elementem realizacji tego
celu jest ukazanie, że cechę charakterystyczną myślenia szkoły założonej przez
Mędrca z Samos stanowi namysł nad
polis zawsze w nawiązaniu do całości „ko-
smosu”, w nawiązaniu
do zasad, które tym „kosmosem” rządzą. Autor niniejszej
pracy jest przekonany, że takie podejście do problematyki polityczno-prawnej,
charakterystyczne dla całej filozofii greckiej, winno być przyjmowane również
w odniesieniu do analiz doktryn politycznych innych greckich filozofów. Do-
minujący w podręcznikowych opracowaniach sposób analizy w oderwaniu od
ontologii i epistemologii, a także bez naświetlenia
kontekstu mitologicznego
i zwrócenia uwagi na metaforyczność mitycznych ilustracji, tak charaktery-
stycznych np. w dialogach Platona, powoduje, że poszczególne doktryny stają
się bądź niezrozumiałymi, bądź wypaczonymi, bądź wreszcie niezwykle naiw-
nymi. Tymczasem wydaje się, że duża potrzeba powrotu do klasyki w badaniach
nad doktrynami politycznymi wciąż rośnie; co więcej, wraz z uwzględnieniem
szerokiego
kontekstu filozoficznego, i to nie wyłącznie z powodów historycz-
nych czy teoretycznych. W odniesieniu do tego zagadnienia Jan Baszkiewicz
stwierdza: „[...] chciałbym opowiedzieć się za wzmocnieniem filozoficznego
nurtu naszej dyscypliny (tj. historii myśli polityczno-prawnej). [...] Po wtóre,
sądzę, że zbyt rzadko powracamy do wielkiego kanonu filozofii politycznej.
Uważna lektura jej klasyków nie tylko pogłębia naszą kulturę teoretyczną; po-
zwala także unikać schematycznych, katechetycznych wyobrażeń na temat ich
przesłania. [...] wreszcie, filozofująca historia myśli politycznej przypomina
nam, że nauka nie jest jedynie zbiorem odpowiedzi na pytania, które zadajemy
rzeczywistości politycznej.
Biada nam, jeśli zapomnimy o fundamentalnych
pytaniach, które nigdy nie stracą na aktualności”
2
. Prezentowana praca stanowić
ma maleńki wkład zarówno do większej obecności filozofii w historii doktryn
politycznych, jak i do powrotu ku koncepcjom klasyków refleksji polityczno-
-prawnej.
——————————
2
J. B a s z k i e w i c z:
Zagajenie konferencji. W:
Doktryny polityczne i prawne u progu XXI
wieku. Wybrane problemy.
Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej 16—19 X 2001 r.
w Świeradowie Zdroju. Red. M. M a c i e j e w s k i i M. M a r s z a ł. Wrocław 2002, s. 11—12.