JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı

56
IV BÖLÜM
MƏZMUN BAXIMINDAN XƏBƏR ÇEŞİDLƏRİ
MÜRƏKKƏB MÖVZUDAN SADƏ YAZMAQ ÜSULU
Nisbətən sərt bölgü aparsaq, telexəbərləri məzmunca 
2 qismə ayırmaq olar:
1. Ağır xəbərlər;  2. Yüngül xəbərlər.
Ağır xəbər deyərkən, yenicə baş verən və ya 
gerçəkləşmək ərəfəsində olan toqquşmalar, savaşlar, 
münaqişələr, cinayətlər, məhkəmə araşdırmaları və 
c. bənzər xarakterli olaylar nəzərdə tutulur. Belə 
xəbərləri çatdırarkən olayın başvermə səbəbini, 
ictimai önəmini, bu barədə görüntülü məlumatın 
teleseyrçilərə təsir gücünü ciddi götür-qoy etmək 
vacibdir. Bu xəbərlər dramatik görüntülərlə zəngin 
olduğu, telesəhnələşdirmə (olayı postfaktum 
canlandırma) imkanları yaradaraq parlaq kadrlar əldə 
etməyi asanlaşdırdığı və bu üzdən böyük seyrçi marağı 
doğurduğu üçün özəlliklə kommersiya TV-lərinin 
maraq dairəsindədir.    
Söhbət anlaşılması çətin olaylardan oxucularınızın, 
dinləyicilərinizin, tamaşaçılarınızın gündəlik yaşamı 
ilə səsləşən məqalə və ya reportajların necə  
hazırlanmasından gedir. İndi həmin üsuldan reklam-
larda tez-tez yararlanırlar. 
Bir qeyri-kommersiya təşkilatının radioda efirə verilmiş 
bu reklam mətnini dəyərləndirməyə çalışaq:
“Bu reklam çarxı çox da uzun deyil. Ancaq sona çatınca 
düz beş uşaq öz yaşamını itirəcək. Axı dünyada hər 
beş saniyədə bir uşaq acından ölür. Ona yardım əlinizi 
uzada bilərsiniz. Hər gün, vur-tut, 15 sent versəniz, 
onun həyatını qurtararsınız. Bunu düşünün”.
Bu reklamda haqqında söz açdığımız üsuldan iki 
dəfə yararlanıblar. Hər il aclıqdan altı milyon uşağın 
öldüyünü söyləmək yerinə, reklamı hazırlayanlar ayrıca 
hesablayaraq, insan şüuru üçün az anlaşıqlı görünən 
rəqəmi hər bir adama anlaşıqlı biçimə salıblar. Üstəlik, 
ildə adambaşı 50 avrodan deyil, günə bir neçə sentdən 
söz açırlar.
Həmin reklam əksər insanların sarı siminə toxuna 
biləcəyindən ayrıca təsir gücü qazanır. Bir çox jur-
nalist materialını da, beləcə – mürəkkəb olaylar 
haqqında sadə danışmaqla, qat-qat maraqlı etmək 
olar. Bu üsuldan istifadə sizdən yaradıcı qüvvənizi 
əsirgəməməyi tələb edir. Rəqəmlərin, sadəcə, yenidən 
hesablanması, örnək gətirilən reklamdakı kimi, heç 
də həmişə arzulanan sonuca aparmır. Çox vaxt bircə 
rəqəmi belə yansıtmayan hansısa dolaşıq siyasi olay-
dan söz açmalı olacaqsınız. Deməli, bənzər tarixçələri 
auditoriyanızın anladığı dilə “çevirmək” bütünlüklə 
sizin kreativliyinizdən – işə yaradıcı yanaşma 
bacarığınızdan asılıdır.
Bir çox ağlabatmaz qərarlar çox vaxt geniş kütlələrin 
həyatına birbaşa dəxli olan sonuclara gətirib-çıxarır. 
Zaman ötdükcə, həmin sonuclar qəzet səhifələrində 
yer tutacaq qədər önəm qazana bilər. Bunları öncədən 
– hansısa əndrəbadi qərar barədə bilginin hamıya 
çatdırıldığı zaman sezməkdən ötrü sizin yetənəyə və 
inadcıllığa ehtiyacınız var. 
Mümkün “hiylə”lərdən biri – növbəti əcaib olaya 
gözlənilməz bucaqdan göz gəzdirməkdir. Adətən, qərar 
verən şəxs duruma öz baxış bucağından yanaşır və o, 
öz bilincaltında elə düşünür ki, guya hamı məsələyə 
onun kimi baxır. Sizin vəzifəniz – məsələyə başqa 
tərəfdən baxmaqdır. Məsələn, taksi sürücülərinə 
aid yeni qanun qəbul edilibsə, bu barədə yazanda, 
Yüngül xəbər deyərkən xoş sürprizlər, yeniliklər, 
sadəcə, məlumat və əyləncə amaclı olaylar nəzərdə tu-
tulur. Söhbət üçbaşlı çəpişdən də gedə bilər, qəfildən 
milyonçuya çevrilən tələbədən, hətta 80 yaşında 
nüfuzlu bir universitetə daxil olmuş ucqar kənd 
sakinindən də. Xoşsonluqlu belə xəbərlər bir yandan 
informasiya buraxılışına “hava vermək”, o biri yan-
dan da seyrçiləri növbəti dramatik olaya hazırlamaq 
məqsədi güdə bilər.  
Sözügedən sərt bölgüdən boyun qaçırsaq, bütövlükdə 
siyasət, iqtisadiyyat, mədəniyyət, idman və məişət 
xəbərlərindən söz açmalı olacağıq. Telexəbər 
təcrübəsində “rəsmi xəbərlər”, “hökumət xəbərləri”, 
“yerli xəbərlər”, “beynəlxalq xəbərlər”, “məhkəmə 
xəbərləri”, “biznes xəbərləri” və s. bölgülərdən də 
yararlanırlar.   
TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI
MƏZMUN BAXIMINDAN XƏBƏR ÇEŞİDLƏRİ / MÜRƏKKƏB MÖVZUDAN SADƏ YAZMAQ ÜSULU

---

57
IV BÖLÜM
HAMIYA ƏLÇATIMLI KONTENTDƏN (UGC) DIGƏR 
YARARLANMA ÜSULLARI...
Oxucularınızla, seyrçi və dinləyicilərinizlə 
birgə yaradıcılıq və əməkdaşlığın, eləcə də adi 
vətəndaşlardan bilgi qaynağı kimi yararlanmağın 
bir çox başqa yolları da var. User Generated Con-
tent (UGC) – sıradan insanların yaratdığı və hamıya 
ələçatımlı müxtəlif məzmun deməkdir. Bəzi UGC-
lərdən istifadə imkanlarına qısaca toxunaq. Uyğun 
tələbat yarananda onlardan yararlanmaq şansınızı 
qaçırmayın.
Redaksiyaya məktub. Əslinə baxsan, hər qəzetdə  
oxucu məktubları ilə işləyən şöbə olsa da, jurnalistlərin 
çoxu həmin şöbəni ciddiyə almır. Məktubları özünüz 
oxuyun. Oxucu məktublarından çox tez-tez jurnalist 
materialları üçün yeni mövzular tapmaq olar. Yadda 
saxlayın ki, əksər insanlar  yalnız doğrudan da dara 
düşəndə redaksiyaya məktub yazmaq qərarına gəlirlər. 
Bu deyilənlər telekanal və radiostansiyalara telefon 
açan tamaşaçı və dinləyicilərə də aiddir.
İnternet forumları. İnsanlara sizin nəşrlə əməkdaşlıq 
təklif edin. Onların fikrinin sizdən ötrü çox önəmli 
olduğunu açıqlayın.
İnternet bloqları. Bir çoxlarının bloqu varsa, siz nədən 
öz bloqunuzu yaratmayasınız? Bu barədə düşünməyə 
dəyər.
İnternet tematik qrupları. Maraqları sizin ixtisasla 
örtüşən tematik qrupa qatılın və ona üzv olun. İşinizə 
yarayan ekspertləri də məhz həmin qrupda tapa 
biləcəksiniz. 
İnternet sosial şəbəkələri. İndi sosial şəbəkələr 
ildırım sürəti ilə çoxalır və bu baxımdan sizə faydası 
dəyəcək şəbəkəni tapmaq asan məsələ deyil. Onlardan 
bəzilərini – “Одноклассники”-ni, “ВКонтакте”-ni, 
“Facebook”-u və s.-i sadalamaq olar. Bilgi qaynaqları 
axtarmaq və ictimaiyyətlə şəxsi bağlantılar qurmaq 
baxımından sosial şəbəkələrlə iş sizə yarar saxlayacaq. 
Ən başlıcası odur ki, sosial şəbəkələrə qatılarkən hansı 
işdə çalışdığınızı unutmayasınız.  
İnternet-çətlər. Avropa teleproqramlarının əksər 
prodüserləri aparıcı, reportyor, ekspert və başqaları ilə 
hər gün İnternet-görüşlər keçirirlər. Tamaşaçılar bənzər 
sessiyalara, adətən, böyük maraq göstərirlər.
Öz fəaliyyətinizi lokallaşdırın. Oxucularınızı daha 
çox öz həyət və küçələrində və ya qonşuluqda baş 
verənlərlər ilgiləndirir. Sizin materiallar onlardan ötrü 
önəmli məsələlərə toxunacaqsa, belə hesab edin ki, 
artıq öz auditoriyanızla bağlantı qurmusunuz.
Oxucu, dinləyici və tamaşaçılarınızın ürəyinə necə 
yol tapılmasına aid, vur-tut, bir neçə örnək verdik. Bir 
çox digər üsullar da var və həmin üsulları yaxşı-yaxşı 
araşdırıb, məhz sizin KİV-ə ən çox uyğun gələnini tapa 
bilərsiniz.
yalnız şəxsi maşınında müştəri daşımaqla pul qazanan 
insanların baxışlarını əsas götürün. Problemə kənar bir 
insanın baxışlarını da əsas götürə bilərsiniz. Məsələn, 
söhbət restoran və barlarda siqaret çəkilməsini 
qadağan edən qanundan gedirsə, ilk ağla gələn tütün 
hərislərinin və ya gəlirlərinin bir hissəsini itirməkdən 
qorxan pivəxana sahiblərinin problemlərindən söz 
açmaqdır. Qat-qat gözlənilməz gediş – işi xeyli artan 
dalandarlar, yaxud çoxlu siqaret kötüyünün küçələri 
daha da çirkləndirməsi haqqında yazmaqdır.
Materialınızın mövzusu mənzil xərclərinin artmasıdırsa, 
əlbəttə, bu məsələyə aidiyyatı olan bir məmura üz tuta 
bilərsiniz. Amma indən belə öz şəxsi mənzillərində 
yaşamağa imkanı çatmayacaq yaşlı insanlardan da 
söz açmaq mümkündür. Bir başqa yol – insanları 
mənzillərindən çıxaran vəzifələli şəxslərdən müsahibə 
götürməkdir.
Problemə özgün yanaşmağın ən yaxşı yolu – bu barədə 
əhali ilə danışmaq, daha sonra həmin məsələni öz 
həmkarlarınızla müzakirə etməkdir. Duruma müxtəlif 
baxış bucaqlarından yanaşarkən, sıfırla başlayıb qızılla 
bitirmək olar.
TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / 
MÜRƏKKƏB MÖVZUDAN SADƏ YAZMAQ ÜSULU
HAMIYA ƏLÇATIMLI KONTENTDƏN (UGC) DIGƏR YARARLANMA LLARI

---