Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 qeyri-adi gözəlliyi başqa adamlardan gizlətməyi arzulamayan bir ehtiraslı şəxs kimi təsvir edilmişdir. Əslində Kandavlın incəsənətə çox meylli olması fikri hələ uzaq zamanlardan qalan etibarlı mənbələrdə özünə dayaq tapa bilmişdir. Belə ki, Kandavlın incəsənət əsərlərinə pul xərcləməkdə əliaçıq olduğu təsdiqlənmişdir. Adı zəmanəmizə qədər gəlib çıxmış ilk yunan rəssamı Bularx (Bularch) ecazkar bir əsər yaratmışdı. Qədim Romanın erudit yazıçısı Böyük Plini (Plinius Maior) 10 Kandavlın bir xeyli qızıl verərək Bularx tərəfindən yaradılmış «Maqnetlərin döyüşü» əsərini aldığını xəbər vermişdir. Bularx tərəfindən ərsəyə gətirilən əsər həqiqətən «maqnetlərin döyüşünü» kolossal fiqurlarda təqdim edən nəhəng bir mənzərə olmuşdur. Fransız şairi və romantik məktəbin tənqidçisi Pyer Jül Teofil Qotye (Pierre Jules Theophile Gautier) 11 «Şah Kandavl» (fransızca «Le roi Candaule») novellasında hökmdarın incəsənət vurğunu olduğunu açıq-aydın təsvir etmişdir [30]. Şəkil 1. «Bioqrafiyalar məcmuəsi» (latınca «Promptuarii iconum insigniorum») 12 əsərində Kandavlın portreti Şəkil 2. «Bioqrafiyalar məcmuəsi» (latınca «Promptuarii iconum insigniorum») əsərində Gigin portreti, 1553-cü il 13 Kandavlın arvadının adı Nissiya (Nyssia) olmuşdur. Bizim eranın II əsrinin birinci yarısında yaşayıb-yaratmış yunan yazıçısı Hefestion Ptolemey (Ptolemey Chennus) 13 şah arvadının adının məhz Nissiya olduğunu göstərmişdir. Fransız şairi və romantik məktəbin tənqidçisi Pyer Jül Teofil Qotye (Pierre Jules Theophile Gautier) elə ona isnad etmişdir. Bəzi mənbələrdə gözəl qadının adının Nisa olduğu bildirilmişdir. Mənbələrdə həmçinin qadının adının Tudo (Tudous), yaxud Klisiya (Clytia) olduğu göstərilmişdir. Növbəti mübahisəli məsələ şahın dostunun adı və onun tutduğu vəzifədir. Mənbələrin xeyli qismində iddia edilir ki, şahın dostunun adı Gig olmuşdur. Gig Lidiyadakı Mermnadlar sülaləsinin banisidir. Sadəcə olaraq onu ayrı-ayrı dillərdə müxtəlif mənbələrdə Giges, Qiq, Qiqes kimi yazmışlar. Mənbələrin çoxunda Giges adından tez-tez istifadə edilir. Lakin latın dilindəki yazılışına uyğun olaraq çox vaxt sadəcə Gig adlanır. Müəlliflərin böyük əksəriyyətinin gəldiyi qənaətə görə, Gig Lidiya şahı Kandavlın yaxın dostu və cangüdənlərindən (mühafizəçilərindən) biridir. Ehtimal edilir ki, Gig şahın yanında cangüdən kimi işləməzdən qabaq sadə bir balıqçı olmuşdur. Gig Kiçik Asiyada mariandinlər tayfasının hökmdarı olmuş Daskilin oğludur. Şah özünün cangüdənləri arasında məhz Gigi xüsusi olaraq qiymətləndirmişdir. Qədim yunan tarixçisi Halikarnaslı Herodot (Herodotus) 14 tərəfindən danışılan rəvayətə görə, Gig Lidiya çarı Kandavlın istəklisi, onun sevimlisi olmuşdur. Kandavl ən mühüm işlərini Gigə etibar edər, son dərəcə vacib məsələlərin həllini ona tapşırar, ürək qızdırıb bir çox şeylər barəsində onunla danışar, hətta öz arvadının gözəlliyini elə ona çox tərifləyərdi. Öz arvadının tərifini göyə qaldıran Kandavl sevimli dostu Gigə onu paltarsız halda olarkən görmək imkanı vermişdir. Qədim yunan filosofu Platon (Plato) 15 özünün məşhur «Dövlət» əsərində rəvayət edir ki, Gig heç də əyan deyil, Lidiya çarı Kandavlın yanında xidmət edən adi bir çoban olmuşdur. Qədim yunan tarixçisi və filosofu Damasklı Nikolayın (Nicolaus Damascenus) 16 şərhinə görə, Gig yüksək mövqe tutan bir hərbçi olmuşdur. İndi şahın çılpaq halda olan arvadını öz dostuna göstərməsi şəraiti barəsində məlumat verək. Tamamilə absurd olan bir mülahizəyə görə, Kandavl dostu Gig tərəfindən hakimiyyətdən uzaqlaşdırılandan sonra da onunla yaxın münasibətini saxlayırdı. Lidiyanın yeni şahı tez-tez onun evinə gəlib-gedərdi. Ancaq şahı devirmiş Gig dostunun bəzi hərəkətlərindən yaman şübhələnmişdi. Axı, Gig hər dəfə onlara gələndə Kandavl bir bəhanə tapıb çılpaq halda olan arvadını ona göstərər və buna nail olmasından seksual oyanmaya çatardı. Qeyrətsiz sabiq çar çox vaxt arvadı yatanda dostunu oraya gətirər və bundan həzz əldə edərdi. Lakin hadisələrin qeyd edilən şəkildə cərəyan etməsi fikri tamamilə yanlış olub, heç bir mötəbər tarixi mənbə tərəfindən dəstəklənmir. Elmi ədəbiyyatların çoxunda Kandavlın arvadını çılpaq halda öz dostu Gigə göstərdiyi bildirilir, lakin onun hansı şəraitdə nümayiş etdirilməsi haqqında heç bir şey deyilmir. 14 Belarus psixoloqu Sergey Yuryeviç Qolovin tərtib etdiyi lüğətlərində Lidiya çarının çılpaq halda olan arvadını öz sevimli dostu Gigə göstərdiyini bildirmişdir [48; 49; 50]. Müəlliflərin bir qismi iddia edir ki, Lidiya çarı Kandaules arvadını yatmazdan öncə soyunmağa başladığı an deyil, çılpaq halda yatdığı vaxt onu öz dostuna göstərmişdir. Belə ki, Boris Quryeviç Meşeryakov və Vladimir Petroviç Zinçenkonun redaktorluğu ilə işıq üzü görən «Böyük psixoloji lüğət»də Lidiya çarının çılpaq halda yatan arvadını öz dostuna göstərdiyi qeyd edilmişdir [26]. Həmçinin 1996-cı ildə rus alimləri, tibb elmləri namizədləri A. A. Bova və Y. M. Savinanın tərtib etdikləri «Seksologiya və seksopatologiya üzrə lüğət (şərh və əlavələrlə)» adlı kitabda hind çarı Kandaulesin yatan arvadını öz yaxın dostuna göstərdiyi qeyd edilmişdir [47]. Burada Kandaulesin hind çarı olması və yatan arvadını göstərməsi fikri doğru deyildir. Bütün məlumatları təhlil edərək belə qənaətə gəlmək olar ki, şah arvadını yatağa girməzdən qabaq soyunduğu anda onun xəbəri olmadan dostuna göstərmişdir. Bundan sonra şahın öz dostu tərəfindən öldürülməsi və onun səbəbi sualı ortaya çıxır. Bu qətl hadisəsinin niyə və necə törədilməsinə dair üç versiya mövcuddur. Birinci versiya qədim yunan şairi Paroslu Arxilox (Archilochus) 17 , qədim yunan tarixçisi Halikarnaslı Herodot (Herodotus) və başqaları tərəfindən təsvir edilmiş versiyadır. Paroslu Arxiloxa isnad edən Halikarnaslı Herodot yazmışdır ki, Lidiyanın yarıməfsanəvi şahı Kandavl özü Heraklın oğlu olan qədim yunan şairi və musiqiçisi Alkeyin nəslindəndir. Kandavl Heraklidlər sülaləsinin sonuncu nümayəndəsidir, daha dəqiq desək, Heraklidlər-Sanzonidlər sülaləsindən çıxmış axırıncı hökmdardır. Xatırladaq ki, sülalənin nümayəndələri Lidiyanın paytaxtı kimi məşhurlaşan, qədim dünyanın ən böyük şəhərlərindən biri hesab edilən Sardın tiranı 18 olmuşlar. Herodotun «Tarix» adlı əsərində təsvir etməsinə görə, Heraklidlər sülaləsindən Sardın ilk çarı Alkeyin nəticəsi, Belin nəvəsi, Ninin oğlu Aqron olmuşdur. Aqrona qədər bu ölkəni idarə edən çarların hamısı Atisin oğlu Lidin nəslindən olmuşlar. Əvvəllər «meon» adlandırılan xalq ondan sonra «lidiyalılar» kimi tanınmışdır. Orakulun qabaqcadan söyləməsinə görə, Heraklidlər hakimiyyəti onlardan almışlar. Sonuncular Herakldan və kəniz İardandan törəmiş və 22 insan nəslinin ömür sürdüyü 505 il ərzində hakimiyyətdə olmuşlar. Onlarda həmişə oğul hakimiyyəti atasından qəbul etmişdir. Kandavl məhz həmin qanunauyğunluq üzrə taxtda əyləşmişdir. Kandavl öz arvadına çox vurulur, həmişə onun gözəlliyilə fəxr edir, çox öyünürdü. Bir sevgili kimi arvadının dünyada ən gözəl olduğunu hesab edir, belə füsunkar qadına sahib çıxması ilə daim lovğalanır. Kandavl öz arvadının gözəlliyi barəsində dostu və cangüdəni Gigə çox danışır. Bundan çox keçməmiş Kandavl Gigə bu sözlərlə müraciət edir: «Gig, mənə elə gəlir ki, arvadımın gözəlliyi haqqında sənə danışdıqlarıma nəsə inanmaq istəmirsən. Axı, insan qulaqlarına gözlərindən az etibar edir. Bir şeyi gözlərilə görəndən sonra qulaqlarınla eşitdiklərinin həqiqiliyinə inanırsan. Buna görə arvadımı çılpaq halda görməyə çalış, əynində paltarı olmayan vaxt ona baxıb zövq al, sənə icazə verirəm». Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|