Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism

35 
 
çıxmasına  imkan  verə  biləcək  bir  məclisin  təşkil  edildiyini  özü  şəxsən  qabaqcadan 
bildiyinə görə qeyri-adi təklifə hazır olmalıydı.  
Şah hüquq məsləhətçisi Baqasa müraciət edərək ondan yol göstərməsini xahiş 
edir. Mənşəcə fars olan Baqas çağırışı sevinclə qəbul edir və yaranmış böhranı həll etmək 
üçün  yaradıcı  hüquqi  qərar  tapılmasından  ötrü  zamana  ehtiyac  olduğunu  bildirir.  Lakin 
ondan fərqli olaraq Memuxan adında kiçik bir məmur tez tərpənir. Həmin vaxtlar heç kim 
tərəfindən  tanınmayan  yəhudi  şaha  ədalətin  lazım  gəlmədiyini,  əksinə,  onun  öz  amoral 
əmrinin haqlı olduğunu istədiyini tez anlayır və bundan yararlanmağa başlayır. Memuxan 
öz fikrini söyləməyə cürət edən yeganə məsləhətçi kimi şahın diqqətini cəlb edir. Məmur 
Vaştini vəzifəsindən çıxarmağı, yubanmadan onu saraydan uzaqlaşdırmağı məsləhət görür, 
fikrini belə əsaslandırır ki, digər qadınlar Vaştidən nümunə götürərək öz ərlərinə itaətsizlik 
göstərə  bilərlər.  Hökmdarın  qəlbinə  yol  tapdığına  şübhə  etməyən  məmur  əminliklə 
Vaştinin  təkcə  şah  qarşısında  deyil,  bütün  knyazların  qabağında  və  hökmranlığın  əhatə 
etdiyi  ərazidəki  xalqın  önündə  günah  işlətdiyini,  bunun  başqa  qadınlara  pis  örnək 
olduğunu, əgər vaxtında tədbir görülməsə, itaətsizliyin başqa sahələrə, hətta orduya sirayət 
edə biləcəyini söyləyir. Məmurun mühakiməsinə görə, şahın sözünə qulaq asmayan, onun 
əmrini  kənara  qoyan  bir  qadınla  ünsiyyətin  davam  etdirilməsi  özünə  hörmətsizlik  kimi 
qarşılana bilər. Nəticədə ərinə saymazlıq göstərən Vaştini dərhal saraydan rədd edib onun 
yerinə  başqa  bir  gözəl  qadının  gətirilməsi  məsləhəti  verilir.  Sonralar  Aman  kimi 
məşhurlaşacaq  həmin  məmurun  sözləri  dəlibaş  şahın  ağlına  girir.  Bundan  sonra  Aman 
şahın  sevimlisinə  çevrilir.  Şahın  əmri  ilə  Vaştinin  şah  arvadı  titulu  əlindən  alınır. 
Ahaşveroşun gözəl arvadı dərhal edam edilir.  
 
 
Şəkil 17. Konrad Vits
69
.  Artakserksin  önündə  əyləşən  Esfir.  Təxminən  1434–
1435-ci illər. Bazel bədii muzeyində saxlanılır. 
 
Bundan  sonra  bütün  ərazi  boyunca  şah  üçün  layiq  arvad  axtarışına  başlanılır. 
Nəhəng  imperiyanın  bütün  yerlərindən  ən  gözəl  qadınlar  şahın  sarayına  göndərilir.  Şah 
tərəfindən  Vaştinin  yerinə  arvad  olaraq  seçilməkdən  ötrü  qızlar  növbəyə  düzülürlər.  Bir 
qədər əvvəl barəsində qısa məlumat verilmiş Mardoxeyin həddən artıq gözəl, məlahətli və 
şəfqətli bir qohumu vardı. Binyamin nəslindən olan Avixaylın qızı Ester erkən yaşlarından 
ata-anasını itirir. Mənbələrdə Adass, yaxud Yesfir kimi təqdim edilən, ivrit dilində Ester 
adlandırılan yetim qız əmisi Mardoxeyin yanında qalır və onun doğma övladı kimi tərbiyə 

---

36 
 
edilir. Saraya göndərilən gözəlçələr arasında Ester də olur. Mardoxey qıza özünün yəhudi 
mənşəli olduğunu gizlətməyi məsləhət görür, yalnız bu sirri aça biləcəyi məqam yetişəndə 
onu deməyi tapşırır. Esterin cazibədarlığı və gözəlliyi qarşısında özünü itirən, heyran olan 
şah onu özünə arvad seçir. Beləcə təxminən dörd ildən sonra Vaştinin yerini Esfir tutur. 
Ester vəfalı yəhudi qızlarını əhatəsinə yığır, sirri kənara çıxartmamağı onlardan tələb edir.  
 
 
Şəkil 18. Fransisk Smuqleviç. Ester Artakserksin önündə, 1778-ci il
70
 
 
 
Şəkil  19.  Teodor  Şasserio.  «Esfirin  bəzənməsi»  (fransızca  «La  toilette 
d’Esther»)
71
. Luvr muzeyində saxlanılır. 
 
 Arvadının məsləhəti əsasında Mardoxey şahın məsləhətçisi olur və tez-tez onun 
sarayına gedir. Çox keçmədən iki kamergerin (saray xadiminin) şahın həyatına qəsd etmək 
fikrinə düşdüyünü aşkara çıxaran Mardoxey xəbəri Esterə söyləyir. Arvad hazırlanmış sui-

---

37 
 
qəsd  planı  haqqında  məlumata  şaha  çatdırır,  onu  xəbərdar  edir.  Həqiqətən  belə  bir 
cinayətin düşünüldüyü təsdiqlənir və sui-qəsdçi əlbirlər asılır. Adətə görə, baş verən bütün 
hadisələr şah salnaməsinə yazılır.  
Fars  imperiyası  ərazisində  yaşayan  yəhudilərin  məhv  olunmaqdan  xilas 
edilməsini yaddaşlarda hifz etməkdən ötrü «purim» adlı bir bayram keçirilir. Akkad dilində 
«puru» sözü hərfi mənada «bəxt», «qismət», «nəsib», «tale» deməkdir. 
Maraqlı olduğu nəzərə alınaraq bir qədər ətraflı şərh edilən tarixi hadisədə şahın 
öz  qarşısıalınmaz  kandavlistik  meylini  həyata  keçirməkdən  ötrü  hər  cür  imkanından 
yararlanmağa çalışdığı, həmçinin şərabın buna təkan verdiyi dərhal aydın nəzərə çarpır. 
 
* * * 
 
Dünyanın  məşhur  kandavlistlərindən  biri  Fransalı  Lüdovik  (Louis  de  France) 
olmuşdur. Onu tarixdə I Lüdovik (Louis de I), yaxud Orlean Lüdoviki (Louis d’Orleans) 
kimi  tanıyırlar.  Orlean  hersoqlarının  (Duc  d’Orleans)
72
  ikinci  kreasiyasının
73
  birinci 
nümayəndəsidir.  Bəziləri  Fransalı  Lüdovik  deyən  kimi  dərhal  XIV  Lüdoviki  nəzərdə 
tutmaq istəyərlər, lakin onlar ayrı-ayrı şəxslərdir
74
. 
 
 
Şəkil 20. Milanlı Valentinanın sağ ikən çəkilən portreti 
 

---

38 
 
Birinci Lüdovik 1372-ci ilin 13 martında doğulmuşdur. Orlean Lüdoviki arvadı 
Valentina  Viskontinin  (Valentina  Visconti)  gözəlliyilə  fəxr  etmiş,  onu  başqalarına 
göstərmək imkanını əldən vermək istəməmişdir.  
 
 
Şəkil 21. Valentina Viskontinin təxminən 1386-cı ildə çəkilən portreti 
 
Valentina  1371-ci  ildə  Milanda  dünyaya  gəlmişdir.  Bəzi  mənbələrdə  onun 
1366-cı  ildə  dünyaya  gəldiyi  göstərilir.  Milanın  birinci  hersoqu  Gian  Galeatso  Viskonti 
(Gian  Galeazzo  Visconti)  və  fransız  prinsessası  İzabella  Valuanın  (Isabelle  de  France) 
yeganə qızı olmuşdur. Lakin şahzadə xanım növbəti doğuş vaxtı ölmüş, Valentina erkən 
anasız qalmış, Paviyada öz nənəsi Byanka Savoyskayanın yanında tərbiyə almışdır. Çox 
gözəl  oxumuş,  əla  təhsil  almış  və  nəhəng  məbləğdə  cehizlə  təchiz  edilmişdir.  Valentina 
Avropanın ən çox arzu edilən gəlinlərindən biri olmuş, dörd dəfə nişanlanmışdır. Öz siyasi 
mövqeyini  möhkəmləndirməkdən  ötrü  atası  onu  rəsmi  olaraq  «Sevgili»  («Ou  le  Bien-
Aime») ləqəbi verilmiş, 1380-ci ildən Fransa kralı olmuş Ağılsız VI Karlın (Charles VI le 
Fol)  kiçik  qardaşına  ərə  getməsinə  razılıq  vermişdir.  1386-cı  ilin  25  noyabrında  böyük 
şərtlər  daxilində  nikah  müqaviləsi  bağlanmışdır.  Lakin  qızının  hələ  ailə  qurmaq  üçün 
yaşının  çox  erkən  olduğunu  görən  atası  onu  Milanda  yubatmağa  qərar  vermişdir.  Toy 
mərasimi yalnız 1387-ci ilin 8 aprelində Milanda olmuşdur. Əslində vaxtın uzadılmasında 
bir  kələk  vardı,  burada  heç  də  erkən  ərə  vermənin  qarşısını  almaq  deyil,  nikah 
müqaviləsinin dəyişdirilməsinə cəhd edilməsi məqsədi güdülmüşdür. Çünki Milan hersoqu 
yeni arvadı Katerina Viskontinin (Caterina Visconti) ona bir oğlan doğacağına və bununla 
əlaqədar  olaraq  nikah  müqaviləsində  dəyişiklik  etməyə  imkan  qazanacağına  ümid 
bəsləyirdi.  Həqiqətən  1388-ci  ilin  7  sentyabrında  Valentinanın  qardaşı  Covanni  Mariya 

---