Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism

44 
 
Yeri  gəlmişkən,  əxlaqsız  qadın  hersoqdan  qeyri-qanuni  uşaq  dünyaya  gətirir. 
Bic olan uşağa Orlean bastardı ləqəbi verilir. Uşaq böyüdükdən sonra fransız taxt-tacının 
dayağı və İngiltərəni qorxudan bir hərbçi olur. Dünua qraflarının alicənab və cəsarətli nəsli 
məhz ondan törəmişdir». 
Çox  vaxt  Markiz  de  Sad  (Marquis  de  Sade)  adlandırılan  məşhur  fransız 
aristokratı,  siyasətçi,  yazıçı  və  filosofu  Donasyen  Alfons  Fransua  de  Sad  (Donatien 
Alphonse  François  de  Sade)
80
  tərəfindən  «Lətifələr,  hekayələr  və  fablio»  adlı  əsərində 
danışılmış əxlaqi əhəmiyyətə malik, ibrətli hekayədə VI Karl və Orlean hersoqunun eyni 
bir qadını sevmələrinə münasibətdə məlumat əldə etmək olar.  
Markiz de Sadın «Özü özünə buynuz qoymuş kişi, yaxud ağıla gələ bilməyən 
qarışıq»  («Le  Cocu  de  lui-meme,  ou  le  Raccommodement  imprevu»)  adlı  hekayəsində 
vəfasız bir əri təsvir etmişdir. Kişi bir kübar qadın haqqında pis şeylər danışmış, mənfi fikir 
söyləmişdir.  Həmsöhbət  olduğu,  lakin  yaxşı  tanımadığı  birisinin  qarşısında  özünü 
tərifləyən, adlı-sanlı və son dərəcə gözəl bir xanımla yatmasına görə öyünən kişi gecəni 
keçirdiyi  qadının  potaskuxa
81
,  onun  ərinin  isə  buynuzdaşıyan  (dəyyus)  olduğunu 
bildirmişdir.  Sən  demə,  onun  «buynuzdaşıyan»  kimi  təqdim  etdiyi  kişi  elə  söhbət 
yoldaşıymış.  Müsahib  yeni  tanışını  öz  evinə  dəvət  edir  və  məşuqəsinin  sifətini 
göstərmədən onun bütün bədənini çılpaqlığı ilə nümayiş etdirir, hətta onunla cinsi əlaqəyə 
girməkdən  ötrü  dilə  tutur.  Axırda  yola  gətirilən  kişi  «üzünü  görmədiyi»  əxlaqsızla  cinsi 
əlaqədə olur. Bundan sonra evin yiyəsi olan kişi məhəbbət nəşəsindən hələ soyumamış, 
özünə  gəlməmiş  xanımın  sifətini  açıb  göstərir.  Yataqdakı  qadının  qeybətçi,  söz 
saxlamayan, çərənçi kişinin həyat yoldaşı olduğu aşkarlanır. Ehtiyatsızlıq edib çoxlu şeylər 
danışan, boşboğaz, xəbərçi kişi indi özü özünə «buynuz qoymuş» olur. 
 
Şəkil 24. Kral və Odinetta 
 
Bir  qədər  yuxarıda  İzabo  və  Valentina  haqqında  məlumat  verilmişdir,  indi 
Odetta  barəsində  bir  neçə  kəlmə  demək  lazım  gəlir.  Odetta  de  Şamdiver  (Odette  de 
Champdivers)  Fransa  kralı  Ağılsız  Altıncı  Karlın  məşuqəsi  olmuşdur.  Onu  həmçinin 
Odinetta, yaxud Udina da adlandırırdılar. Ona «balaca kraliça» ləqəbi verilmişdir. 1391-ci 
ildə Burqundiyada doğulmuş, təqribən 1425-ci ildə vəfat etmişdir. 
 
* * * 
 

---

45 
 
Lidiyada baş verən qəribə hadisə həmçinin Avropa rəssamlarının bir çoxunun 
mənzərələri  üçün  süjet  kimi  xidmət  göstərmişdir.  Tarix  boyu  rəssam,  boyakar  və 
heykəltəraşlar  arasında  kandavlizm  dəfələrlə  qeyd  edilmişdir.  Nümunə  üçün  böyük 
flamand boyakarı və  rəssamı  Piter Paul  Rubens  (Pieter Paul  Rubens), ispan naqqaşı və 
sürrealist  rəssamı,  qrafik,  heykəltəraş,  rejissor  və  yazıçı,  sürrealizmin  görkəmli 
nümayəndələrindən biri Salvador Dali (Salvador Dali), fransız heykəltəraşı Fransua Ogüst 
Rene Roden (François-Auguste-Rene Roden) və başqaları xatırlana bilər. 
Kandavlizmdən  bəhs  edilən  ədəbiyyatların  demək  olar  ki,  hamısında  böyük 
flamand boyakarı və rəssamı Piter Paul Rubensin (Pieter Paul Rubens) adı çəkilir. Əlbəttə, 
onun adının belə pis mənada məşhurluq qazanması əbəs yerə ola bilməzdi. 
Hüquqşünas  ailəsində  doğulmuş  sənətkarın  adının  bir  çox  mənbələrdə  Piter 
deyil, məhz Peter kimi yazılmasının daha doğru olduğu göstərilir.  
 
 
Şəkil  25.  Piter  Paul  Rubens  (Pieter  Paul  Rubens;  1577–1640).  Avtoportret, 
1623-cü il 
 
P. P. Rubens öz tablolarında (lövhələrində) qadın gözəlliyi idealını yaratmışdır. 
Onun  kompozisiyalarına  insan  ehtiraslarının  dinamikası  və  rənglərin  parlaqlığı  xasdır. 
Həyatın  təbii  təzahürlərinin  tərənnümü  Rubens  yaradıcılığının  məğzini  təşkil  edir.  Əgər 
Piter Paulun 1620-ci illərə aid portretlərində zahiri parlaqlıq üstün yer tuturdusa, 1630-cu 
illərdə  onun  tabloları  daha  intim  və  fərdiləşdirilən  xarakter  daşıyırdı.  Piter  Paul  iki  dəfə 
evlənmişdir.  
1909-cu ilin oktyabrında məşhur humanist Yan Brantın və Klara de Moyun qızı 
İzabella  Brant  (Isabella  Brant)  ilə  nikaha  girmişdir.  İzabella  Brant  rəssama  üç  uşaq 
doğmuşdur,  lakin  həm  özü,  həm  də  uşaqları  çox  az  yaşamışdır.  1611-ci  ildə  dünyaya 
gətirdiyi Klara Siren 1623-cü ildə 12 yaşında vəfat etmişdir. 1614-cü ildə doğduğu Albert 
1657-ci ildə 43 yaşında dünyasını dəyişmişdir. 1618-ci ildə doğduğu Nikolaas 1655-ci ildə 
37  yaşında  ölmüşdür.  Ananın  özü  1626-cı  ilin  20  iyununda  34  yaşı  olarkən  taun 
xəstəliyindən dünyasını dəyişmişdir.  
Rəssam  arvadı  İzabella  Brantı  sevmiş,  ona  böyük  hörmət  bəsləmiş, 
məmnuniyyətlə şəkillərini çəkmişdir. 
 

---

46 
 
 
Şəkil 26. Piter Paul Rubens. İzabella Brantın portreti, təxminən 1610-cu il 
 
 
 
Şəkil  27.  Piter  Paul  Rubens.  «İnfant  İzabellanın  kameristkasının  portreti» 
(flamand  dilində  «Sael  doegter  van  de  Infante  tot  Brussel»)
82
.  Təxminən  1625-ci  il. 
Hazırda Sankt-Peterburq Dövlət Ermitajında saxlanılır. 
 
İkinci  arvadı  Yelena  Furman  (Helene  Fourment)  16  yaşında  olarkən  rəssam 
onunla evlənmişdir. Qeyd edək ki, sənətkarın ikinci arvadı mənbələrdə Yelena Fourmen, 
Yelena  Fourment,  yaxud  Yelena  Furment [51]  kimi  yazılır. Rubensin dostu, xalı (xalça, 
gəbə) ticarəti ilə məşğul olmuş Daniel Furmanın qızıdır. 1614-cü ilin 11 aprelində dünyaya 
göz açan Yelena sənətkara beş uşaq doğmuşdur. Ən kiçik uşaq rəssamın ölümündən sonra 

---