Kandavlizm Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Candaulism

52 
 
Arvadın məşuqunu uzunmüddətli türmə gözləyirdi, hətta həyatının son gününə 
qədər həbsxana divarları arasında keçirməli ola bilərdi.  
Məşuqunun  var-dövlətinin  əlindən  çıxmaması  (müflisləşməməsi)  naminə 
pozğun arvad kapitan Bissett onun həyatına girənə qədər özünün qiymətinin «iyirmi min 
funt  olmadığını»,  artıq  reputasiyasının  çoxdan  korlandığını,  hörmət  və  etibardan 
düşdüyünü  bildirir,  ümidsizcəsinə  davrandığını  bildirir.  Məhkəmədəki  şahid  ifadələrinə 
görə, onun çoxlu sayda pərəstişkar və qulluqçuları olmuşdur. Altı illik nikah dövrü ərzində 
ledi  Uorslinin  27  məşuq  olduğu  rəsmi  surətdə  elan  edildi.  Onlardan  biri  hətta  xanımı 
tripper (süzənək) xəstəliyilə yoluxdurmuşdu.  
Lakin məhkəmə arvadın zinakarlığı və məşuqlarının sayca çoxluğu barəsindəki 
informasiyadan  deyil,  adlı-sanlı  bir  vəzifə  sahibinin  öz  həyat  yoldaşını  əxlaqsızlığa 
sürükləməsindən şoka düşmüşdü. 
Ledi Uorsli etiraf etmişdir ki, əri onun sevgi əyləncələrinə xəlvəti tamaşa etməyi 
çox  sevir,  hətta  məşuqlarından  bir  çoxunu  özü  ilə  evə  gətirirdi.  Sevgilisini  xilas  etmək 
istəyən  Seymur  məhkəmədə  sübut  etmək  istəyirdi  ki,  əri  onun  nikahdankənar  cinsi 
əlaqəsinə etiraz etməyib, eyni zamanda belə əlaqələri mükafatlandırıb, həvəsləndirir, təşviq 
edirdi. Birtərəfli mövqe tutmamaq üçün məhkəməyə ledinin dediklərini təsdiqləmək lazım 
gəlirdi. Bu baxımdan sadə hamamçı qadının verdiyi ifadə hər kəsin təəccübünə səbəb olur. 
Hamamçı qadın danışır ki, ər Riçardın öz dostu Bissetti çılpaq arvadına baxıb zövq almaq, 
onu ləzzətlə seyr etmək üçün gətirdiyi günü yaxşı xatırlayır. Bissettə rahat olsun deyə hətta 
ser Riçardın altda dayanaraq onu öz kürəyinə çıxarmasını təklif etdiyini yaddan çıxarmaq 
mümkün deyildir.  
Bissettin vəkili dəyyusa (buynuzdaşıyana) sarsıdıcı, həlledici zərbə endirir. Vəkil 
bəyan  edir  ki,  «Uorsli  ər-arvadları  Meydstonda  istirahət  edən  zaman  arvadı  hamamda 
çimərkən ser Riçard onu Bisettə göstərmişdir. Riçard bunu sadəcə kənardan işarə etməklə 
deyil,  onu  belinə  çıxarıb  yuxarı qaldırmaqla həyata  keçirmişdi.  Riçardın  çiyinləri  üstünə 
çıxandan sonra Bisett xeyli yuxarı qalxdığından çimən arvadı yaxşıca görmüş, ona gizlincə 
tamaşa etmişdi. Ledi Uorsli çimib qurtardıqdan sonra centlmenlərə qoşulmuş, şən üçlük 
gəzintiyə çıxmışdır. Riçardın öz çılpaq arvadını başqa kişiyə göstərməsi heç də cəmi bir 
dəfə  olmamışdır.  Riçard  oxşar  qaydada  öz  tanışlarını  bir  neçə  dəfə  əyləndirmişdi. 
Arvadının başqa kişilərlə cinsi əlaqələrinin hamısını cənab Uorsli altdan, xəlvəti müşahidə 
etmişdir.  Ser  Riçardın  anlaşılmaz  və  qəribə  meyli  nəzərə  alınaraq  onun  boşanması 
haqqında söhbət gedə bilməz. Hər şeydə onun özü günahkardır». 
 İnsident təkcə arvadın vəfasızlığına görə deyil, eyni zamanda ərin seksual meyl 
pozğunluğundan lap qızışmışdı. Uorslilərin işinə baxıldığı məhkəmə XVIII əsrin ən səsli-
küylü  məhkəməsi  hesab  edilir.  Dindirilməsi  və  ifadələrinin  alınması  üçün  ledi  Uorslinin 
əvvəlki  məşuqələri  məhkəməyə  çağırılırdı.  Bütün  London  camaatı  bu  sirkə  baxmağa, 
tamaşa  etməyə  can  atırdı.  Vanna  qəbul  edən  ledinin  gizlicə  başqa  kişiyə  göstərilməsi 
xəbərçilərin  dilindən  düşmürdü.  Lakin  əhalinin  imtiyazlı  təbəqələri  tərəfindən  seçilmiş 
məhkəmə iclasçıları vəkilin tutarlı arqument gətirməsinə baxmayaraq arvadı qoşulub qaçan 
ərə rəhmdilliklə yanaşırlar. Pis vəziyyətə düşmüş ərə yazığı (rəhmi) gələn iclasçılar belə bir 
verdikt  irəli  sürürlər:  «Uorslinin  ailəsini  dağıdan  Bissett  günahkar  bilinsin  və  ona 
kompensasiya qismində ... bir şillinqə bərabər məbləğ ödəsin». Söz yox ki, aldadılmış və 

---

53 
 
təhqir  edilmiş  ər  məhkəmə  işini  udur.  Ancaq  çox  qızğın  müzakirələrdən  sonra 
məhkəmənin  çıxardığı  qərarda  kompensasiya  kimi  ona  vur-tut  bir  şillinq  verilməsi 
göstərilir. Əlbəttə, işini qurtaran məhkəmənin ərə dəyən mənəvi zərərə görə cəmi bir şillinq 
ödənilməsinə dair verdiyi hökm sadə bir qərar kimi qarşılanmamışdır. Hər yoldan keçən 
kişinin  altına girmiş  arvadın qiymətinin  cəmi  bir şillinq olması, həmçinin qeyrətsiz  ərin 
belə  cinsi  kontaktları  alqışlaması,  onlara  şərait  yaratması,  hətta  bir  çox  hallarda  özünün 
şəxsən baş verənləri kənardan müşahidə etməsi, həmçinin başqa məqamlar qərarın kifayət 
qədər ədalətli olduğuna dəlalət edirdi. Bəziləri məhkəmədə ərin udduğunu iddia edir, ancaq 
digərləri qadının qələbə çaldığını söyləyirdi. Əslində belə biabırçılıqdan sonra onların hər 
ikisinin məhkəmədə udduğu, ancaq həyatda uduzduğu etiraf edilməlidir. 
 
 
Şəkil  32.  Ser  Riçard  Uorslinin  (Sir  Richard  Worsley)  portreti.  Məşhur  ingilis 
tarixi və portret naqqaşı ser Coşua Reynolds (Joshua Reynolds)
89 
tərəfindən 1775/1776-cı 
ildə çəkilmişdir. 
 
1782-ci ildə məhkəmə stenoqrammaları azqala ən çox satılan nəşrə çevrilmişdi. 
İşə  məhkəmədə  baxılması  stenoqramması  7  dəfə  nəşr  edilmişdi.  Deyilənə  görə,  hətta 
nüfuzlu  dövlət  xadimləri,  hətta  ölkə  başçıları  nəşrə  maraq  göstərmişdilər.  Məsələn, 
amerikan dövlət xadimi, Amerika Birləşmiş Ştatlarının prezidenti Corc Vaşinqton (George 
Washington) nəşrin bir ekzemplyarını (nüsxəsini) əldə etmişdir. 
Seksual  xarakterli  informasiyanın  aristokrat  yatağından  məhkəmə  zalına 
keçməsi və bulvar nəşrə  (oxunaqlı olan, lakin ideya və  bədii cəhətdən zəif  sayılan bədii 
əsərə)
90
 çevrilməsi səbəbsiz ola bilməzdi. 
Lakin  seksual  xarakterli  tarixi  hadisə  bununla  başa  çatmır.  Alçaldılmış  ser 
Riçard arvadının boşanmasına icazə verməkdən imtina edir. Ledi Uorsli gülünc vəziyyətə 

---