KapitaliZMƏ
Yüklə 192,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz faiz həcmində gömrük rüsumu tətbiq olunmağa başlayıb. Di‐ gər ödəmələri də nəzərə aldıqda, bunun təqribən bir faiz təşkil etdiyi qeyd olunur. Bu qərarın da nəticəsinin əvvəlkindən çox fərqlənməyəcəyi aydın idi. Elə isə belə qərarlara nə ehtiyac var? Axı bu kimi qə‐ rarlarla ölkəyə valyuta vəsaitlərinin daxil və xaric olmalarına müvəffəqiyyətlə nəzarət etmək imkanı heç bir ölkəyə nəsib ol‐ mayıb. Ancaq açıq şəkildə məlumdur ki, həmin qərarlar iki bö‐ yük mənfi effekt yaradır: ‐ Birincisi, bu addımlar valyuta vəsaitlərinin hərəkət xətti‐ nin ödəmələrdən yayınmaq məqsədilə bank sektoru xaricinə çıxmasını təşviq edir. Bu da çətin vəziyyətdə olan bank sek‐ toruna zərbədir. ‐ İkincisi, bu cür məhdudiyyətlər ölkəyə kapital axınının qarşısında sadəcə iqtisadi deyil, ondan da əhəmiyyətlisi val‐ yuta vəsaitlərinin sərbəst hərəkət edə bilmələri ilə bağlı psi‐ xoloji baryer yaradır. Aydındır ki, valyuta münasibətlərinin tənzimlənməsini müvəffəqiyyətlə həyata keçirə bilmək üçün hər bir ölkə özü‐ nün valyuta rezervlərini və ölkəyə valyuta daxilolmalarını ar‐ tırmağa çalışır. Valyuta daxilolmaları isə əsasən xarici borclan‐ ma, mal və xidmət ixracı və kapital daxilolmaları yolu ilə baş verir. Kapital daxilolmaları içərisində də ən əhəmiyyətli yeri birbaşa investisiyalar tutur. Onsuz da Azərbaycanda inkişaf et‐ miş bir finans sistemi olmadığından xarici investorların portfel investisiyaları da yoxdur. Belə sərt valyuta nəzarəti isə, xüsu‐ silə qeyri‐neft sektoruna xarici investisiya daxilolmalarına ma‐ neədir. Yeri gəlmişkən müqayisə üçün qeyd edək ki, Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) Dövlətlərarası Statistika Komitəsinin yaydığı məlumata görə, MDB ölkələri üzrə 2001‐ci ilin birinci rübündə investisiyaların həcmi 2000‐ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 8 faiz artıb. Belə ki, bu artım Gürcüstanda 61 faiz, Qazaxıstanda 26 faiz, Ukraynada 24 faiz, Rusiyada 7 faiz, ‐ 161 ‐ İlkin Sabiroğlu Ermənistanda 4 faiz təşkil etdiyi halda, Azərbaycanda isə 0.8 faiz olmuşdur. Belə bir vəziyyətdə, valyuta nəzarəti ilə bağlı yuxarıda sa‐ daladığımız qərarlar hansı iqtisadi məntiqə əsaslanır? Axı ka‐ pital hərəkətlərinə heç bir dövlətin tam nəzarət etmək imkanı mövcud deyil. Hökumətlər sadəcə kapitalın ölkəyə daxil olma‐ sı üçün zəruri və əlverişli şəraiti yarada bilərlər. Lakin burada qeyd edilməlidir ki, “əlverişli mühit” ifadəsi də nisbi bir ifadə‐ dir. Belə ki, biz xarici kapital üçün əlverişli şərait yarada bilə‐ rik, lakin əgər imkanlarına görə bu sahədə bizə rəqib olan öl‐ kələr daha yaxşı şərait yaradıblarsa bizim təqdim etdiyimiz mühit əlverişli olmaqdan çıxar. 2003‐cü ilə gəldiyimizdə isə iqtisadiyyatda müşahidə edilən yeni tendensiyalar həm də inflyasiya baxımından yeni dövrün başlanacağına işarə etməkdə idi. İlk siqnalı çörəyin qiymətinin bahalaşması ilə almış olduq. Bir çoxları Azərbaycanda çörəyin qiymətinin bahalaşmasına inhisarçılıq meyllərinin səbəb oldu‐ ğu fikrini irəli sürsə də, bizə görə bu məsələdə əsas iş nə Döv‐ lət Gömrük Komitəsinin, nə də Vergilər nazirliyinin deyil, məhz Milli Bankın üzərinə düşürdü. Məhz bu səbəbdən Nazir‐ lər Kabinetinin ölkəyə gətirilən taxılın 18 faizlik əlavə dəyər vergisindən bir illiyə azad edilməsi ilə bağlı 17 sentyabr 2003‐ cü il tarixli 118 saylı qərarı problemin həllində yetərsiz qaldı. 179 Bəs, Milli Bankın unun, çörəyin qiymətinə nə dəxli vardı? Əvvəlcə, qısa bir arayış verək: Belə ki, son bir neçə il ərzində dünya bazarlarında əksər əmtəələrin qiyməti mütəmadi olaraq yüksəlib. Gümüşün, qızı‐ lın, dəmirin, pambığın və s.‐nin qiymətləri yüksəldiyi kimi, pa‐ ralel olaraq buğdanın da qiyməti yüksəlib. Daha dəqiq ifadə 179 İlkin Sabiroğlu, “Çörəyin qiymətini necə ucuzlaşdırmaq olar?”, IqtisadNet, 9 mart 2004, http://www.iqtisad.net/is009.htm, (01.03.2006). ‐ 162 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz etsək, bu əmtəələrin qiymətləri xüsusilə, amerikan dolları ilə ifadədə yüksəlib. Məsələni digər prizmadan ələ alsaq görərik ki, yüksəlmə‐ nin səbəbi əslində beynəlxalq valyuta bazarlarında amerikan dollarının dəyərindəki düşmə və beynəlxalq bazarlardakı risk gözləmələrinin yüksəlməsidir. Dolların dəyərindəki düşməni şərtləndirən amil isə, Ameri‐ ka Birləşmiş Ştatlarında rekord səviyyəyə çatan büdcə və tə‐ diyyə balansındakı kəsirdir. ABŞ ilə Avropa Birliyi arasında qısa müddətli faiz səviyyə‐ lərindəki fərq amerikan dollarının dəyərindəki düşmənin bir başqa səbəbini təşkil edirdi. Dünyanın buğda ticarətində xüsusi yer tutan ABŞ, mühüm dünya birjalarının, həmçinin buğda qiymətlərinin referans ola‐ raq alındığı Chicago Birjasının bu ölkədə yerləşməsi səbəbin‐ dən, dünya buğda ticarətinin inkişaf istiqamətinin müəyyən‐ ləşməsində və qiymətlərin formalaşmasında önəmli rol oyna‐ maqdadır. Beynəlxalq Taxıl Şurasının (IGC) 29 yanvar 2004 tarixli he‐ sabatını və ABŞ‐ın Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin məlumatları‐ nı da təhlil edərkən görürük ki, dünyada buğda qiymətlərin‐ dəki kəskin yüksəlmənin əsl səbəbi buğda istehsalındakı və ya tələbatındakı dəyişmələr deyil. Çünki buğda istehsalında və ya tələbatında hər hansı bir kəskin dəyişmə özünü göstərməmək‐ dədir. 180 2003‐cü ildə Azərbaycana 807573,7 ton buğda, 6743,4 ton un idxal olunub. Azərbaycan əsasən Rusiya və 40 dövlətə taxıl göndərən Qazaxıstandan buğda idxal edirdi. Eyni zamanda öl‐ kənin Kanada və Ukrayna ilə də hökumətlərarası müqaviləsi var. Həmin müqavilələrə görə, lazım olan vaxt bu ölkələrdən məhsul idxal etmək olar. 180 Ibid. ‐ 163 ‐ Yüklə 192,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|