128
7. Kabuk Böcekleri ile Biyolojik ve Biyoteknik Mücadele ÇalıĢmaları
7.1. Biyoteknik Mücadele ÇalıĢmaları
Ips thypographus (L.) Dünyanın en önemli orman zararlıları olarak kabul edilen
kabuk böceklerinden biri olan Ips typographus (L.) (Coleoptera: Curculionidae,
Scolytinae) Ġskandinavya‟nın tümünde, Avrupa‟da ve Rusya‟dan Japonya‟ya kadar
yayılıĢ gösteren Norveç ladininin çok önemli bir zararlısıdır. Bu böcek, Avrupa ladin
ormanlarının en yıkıcı ve Avrasya‟da ladinin en önemli zararlılarından biridir. Ġki
yüzyıllı aĢkın süredir meydana gelen periyodik salgınları Avrupa‟da felaket
boyutunda orman kayıplarına neden olmuĢtur. Ülkemizdeki esas varlığı 1984 yılında
Artvin‟de yapılan bir tespitle ortaya çıkan I. typographus, çok önceden Trabzon-
Maçka‟da bulunmuĢtur. Devam eden çalıĢmalarda, bu böceğin Artvin merkez,
ġavĢat, Borçka, ve Murgul ladin ormanlarında etkin zararlar yaptığı belirlenmiĢtir.
ġekil XX. Ips thypographus (L.) zararı
I. typographus, Artvin‟de yayılıĢ gösterdiği ladin ormanlarında 1990‟lı yılından
itibaren yer yer önemli salgınlar geliĢtirmiĢ ve 2007 yılına kadar büyük orman
kayıplarına neden olmuĢtur. I. typographus ile mücadelede, belli bir noktada ilk
istila edilen ağaçların, istilacı böceklerin faaliyetleri bu ağaçların ekonomik olarak
değerlendirilmesinde önemli bir etkiye sahip olmadan önce kesilmesi, saldırı
halindeki böceklerin tuzak ağaçları veya feromon tuzakları ile kitle halinde
yakalanması temel yaklaĢımlardır. I. typographus‟un, 1998-2009 yılları arasında
populasyon artıĢı yaptığı sahalara, mücadele amaçlı 86.850 hektarlık alana 118.427
adet feromon tuzağı asılarak, yaklaĢık 358.789.000 adet ergini tuzaklara çekilerek
129
imha edilmiĢtir. I. typographus‟un mücadelesinde, agregasyon feromonu içeren
preperatların bulunduğu tuzakların kullanılması, temel stratejiler arasındadır.
ġekil XX. Ips thypographus (L.) erginleri.
Tuzaklar
böcek
popülasyonunun
izlenmesi
için
geniĢ
ölçekte
kullanılabilmektedir. Feromon tuzaklarına dayalı izleme, böcek popülasyon
yoğunluğuna bağlı olarak yıldan yıla değiĢebilen, yakalanan böceklerin sayısı ve
uçuĢ dönemleri ile ilgili bilgiler verebilmektedir. Bu çeĢit izleme programlarında
popülasyonların örneklenmesinin öncelikli amacı, popülasyonu kritik bir eĢiğin
altında veya üstünde olmasına göre sınıflandırmaktır. Feromona tepki veren doğal
düĢmanları yakalayabilme dezavantajına sahip olsalar da, feromon destekli tuzaklar
büyük oranda türe özgü olduklarından “temiz” örneklemeler sağlamaktadır. Ips
typographus‟un etkin olarak zararını sürdürdüğü Artvin Orman Bölge Müdürlüğü
Doğu Ladini, Picea orientalis (L.) Link‟in doğal yayılıĢ alanında, 2003–2007 yıllarında
bir araĢtırma yürütülmüĢ ve I. typographus‟un zarar verdiği ormanlarda, 30x10m
boyutlarında 41 deneme alanında gerçekleĢtirilmiĢtir. Deneme alanlarında çok
sayıda böcek barındırabileceği ve dolayısıyla kuruyabileceği gözlemlenen, her biri
ayrı alanda toplam 33 ağaç kesilmiĢtir. Kesilen ağaçların gövdeleri 2–5m boylarında
seksiyonlara ayrılmıĢtır. Her bir seksiyondan alınan 30–60cm uzunluğundaki gövde
örneklerindeki I. typographus bireyleri toplanıp sayılmıĢtır ve bu ağaçlarda zarar
yapan toplam böcek miktarları hesaplanmıĢtır. Deneme alanlarında, kesilen
ağaçlarla yaklaĢık aynı veya yakın düzeyde zarar gören ve aynı miktarlarda böcek
barındırdığı kabul edilen ve bu nedenle de kurumaya baĢlayan veya yakın bir
gelecekte kuruyabilecek olan ağaçlar belirlenmiĢtir. ÇalıĢmaların yürütüldüğü Artvin
ormanlarında 2005 yılında TaĢlıca Orman ĠĢletme ġefliği ormanlarında 239 no.lu ve
2006 yılında 84 ile 238 no.lu bölmelerde hektara 4 adet olacak biçimde 10‟ar adet
tuzak yerleĢtirilmiĢtir ve toplu yakalama sonuçları değerlendirilmiĢtir. Mayıs ayının
130
ilk haftasında ormana yerleĢtirilen tuzaklar 10–15 gün aralıklarla kontrol edilmiĢ ve
yakalanan böcek miktarları kaydedilmiĢtir. Deneme alanlarında toplam ladin
ağaçlarının %31,19‟u I. typographus saldırısına uğramıĢtır. ÇalıĢmanın yürütüldüğü
2003–2007 yıllarında zarar gören ağaçların oranı sırasıyla %51.81, %29.64, %25,
%29.55 ve %16.67‟dir. Toplam ladinlerin %16.11‟i ve zarar gören ladinlerin
%51.64‟ü çok yoğun saldırıya hedef olmuĢtur (Tablo 1 ve Tablo 2). I.
typographus‟un yoğun zarar gören ağaçlardaki hesaplanan ortalama birey sayısı
19166 adettir. Yıllara göre, ağaç baĢına ortalama I. typographus miktarlarının 2003
yılında 12055 bireyden 2005 yılında 37208 bireye çıktığı ve 2007 yılında yaklaĢık
baĢlangıçtaki miktara yakın olan 12380 adede indiği belirlenmiĢtir (Tablo 1).
Deneme alanlarındaki saldırıya uğrayan ve çok yoğun zarar gören ağaçların
oranlarında, özellikle de yoğun zarar gören ağaçların oranında ilerleyen yıllarda
dikkat çeken bir azalma görülmüĢtür (Tablo 2). Ancak, birim alanda hesaplanan I.
typographus miktarında sadece 2007 yılında belirgin bir azalma görülmüĢtür.
ġekil XX. Ips sexdentatus ve Ips typographus için kullanılan feromon tuzakları.
YaklaĢık 7.5 ha‟lık bir alanda hektara 4 adet olmak üzere toplam 30 adet
Tryphreon Ipstyp ticari markalı feromon preperatları yerleĢtirilen feromon tuzakları
kullanılmıĢtır. Bu tuzaklarda toplam 198106 adet I. typographus ergini
yakalanmıĢtır (Tablo 3). Tuzak baĢına yakalanan I. typographus ergini miktarı
ortalama 6600 adettir. I. typographus‟un salgın alanlarında, feromon tuzakları ile
yapılan yakalama denemelerinde, hektara asılan 4 adet feromon tuzağı ile aynı
bölmeler için hesaplanan aynı generasyona ait toplam böcek miktarlarının sırasıyla
yaklaĢık %2.45, %1.55 ve %2.23‟ünün yakalanabileceği tespit edilmiĢtir. Bu
alanlarda tuzak sayısı en yüksek teorik değer olan 9 tuzak/ha‟a çıkarılması
durumunda aynı bölmelerde toplam I. typographus bireylerinin sırasıyla %5.51,
Dostları ilə paylaş: |