Bütçe Politikaları:
Kamu gelirlerinin kamu giderlerini karşılayamaması,
bütçe açığının sürdürülebilirlikten uzaklaştığı kriz dönemlerinde vergi oranlarına
yapılan ilave artışlar, ek vergilerin getirilmesi, kayıt dışı ekonomiyi teşvik etmekte,
kayıtlı istihdamı olumsuz yönde etkilemektedir.
Tablo 2.3 Vergi ve Sosyal Güvenlik Prim Gelirlerinin GSYİH’ya Oranı (%)
OECD ÜLKELERİ
1990
1995
2000
2003
Yıllık Artış Hızı
2003 / 1990
ABD
27,3
27,9
29,9
25,6
-0,5
Almanya
35,7
37,2
37,2
35,5
0,0
Avusturya
39,6
41,1
42,6
43,1
0,6
Avustralya
29,3
29,8
32,1
31,6
0,5
Belçika
43,2
44,8
45,7
45,4
0,4
Çek Cumhuriyeti
-
37,5
36,0
37,7
0,1
Danimarka
47,7
49,5
50,1
48,3
0,1
Finlandiya
44,3
46,0
48,0
44,8
0,1
Fransa
42,2
42,9
44,4
43,4
0,2
Hollanda
42,9
41,9
41,2
38,8
-0,7
İngiltere
36,5
35,1
37,5
35,6
-0,2
İzlanda
31,8
32,1
39,4
39,8
1,6
İrlanda
33,5
32,8
32,2
29,7
-0,9
İspanya
32,1
31,8
34,8
34,9
0,6
İsveç
53,2
48,5
53,9
50,6
-0,4
İsviçre
26,0
27,8
30,5
29,5
0,9
İtalya
38,9
41,2
43,2
43,1
0,7
Japonya
29,1
26,7
26,5
25,3
-1,0
Kanada
35,9
35,6
35,6
33,8
-0,4
Güney Kore
18,9
19,4
23,6
25,3
2,1
Lüksemburg
40,8
42,3
40,6
41,3
0,1
Macaristan
-
42,4
39,0
38,5
-1,1
Meksika
17,3
16,7
18,5
19,0
0,7
Norveç
41,5
41,1
43,2
43,4
0,3
Polonya
-
37,0
32,5
34,2
-0,9
Portekiz
29,2
33,6
36,4
37,1
1,7
Slovakya
-
-
34,3
31,1
-2,4
Türkiye
20,0
22,6
32,3
32,8
3,6
Yeni Zelanda
37,7
36,9
33,9
34,9
-0,5
Yunanistan
29,3
32,4
38,2
35,7
1,4
OECD
34,8
35,7
37,1
36,3
0,3
EU 15
39,3
40,1
41,7
40,5
0,2
Kaynak: OECD,
Revenue Statistics 1965-2004
50
Tablo 2.4 Vergi Türlerinin ve Sosyal Güvenlik Primlerinin Toplam Vergi Geliri
İçindeki Payı (%), 2003
OECD Ülkeleri
Gelir ve
Kurumlar
Vergisi
Sosyal
Güvenlik
Primi
Diğer
Dolaysız
Vergiler
Toplam
Dolaysız
Vergiler
Toplam
Dolaylı
Vergiler
ABD
43,3
26,4
12,1
81,8
18,2
Almanya
27,4
40,5
2,4
70,3
29,4
Avusturya
29,7
33,7
7,5
70,9
28,9
Avustralya
55,2
0
15,1
70,3
29,7
Belçika
39
31,8
3,3
74,1
24,7
Çek Cumhuriyeti
25,3
43,6
1,4
70,3
29,7
Danimarka
59,9
2,5
4,2
66,6
33
Finlandiya
38,7
26,7
2,3
67,7
32,1
Fransa
23,2
37,7
9,8
70,7
29,1
Hollanda
25,5
36,3
5,2
67
32,3
İngiltere
36,5
18,5
11,8
66,8
32,7
İzlanda
44,3
8,6
5,9
58,8
41,2
İrlanda
39,3
14,8
7,1
61,2
38,4
İspanya
28,2
35,3
7,5
71
28,7
İsveç
36,3
29,1
8
73,4
26,6
İsviçre
42,9
25,5
8,3
76,7
23,3
İtalya
30,9
29,5
8
68,4
31,7
Japonya
30,6
38,5
10,3
79,4
20,6
Kanada
46
15,4
12,1
73,5
26,5
Güney Kore
28
19,5
12
59,5
40,4
Lüksemburg
36,3
27,9
7,5
71,7
28,2
Macaristan
24,8
30,5
4,7
60
40,1
Meksika
26,5
16,9
3,4
46,8
53,2
Norveç
43,3
22,9
2,5
68,7
31,2
Polonya
18,2
41,4
4,6
64,2
35,8
Portekiz
24,5
31,7
4,1
60,3
39,5
Slovakya
22,3
39,6
1,8
63,7
36,2
Türkiye
23,7
20,8
3,2
47,7
52,4
Yeni Zelanda
59,6
0
5,2
64,8
35,2
Yunanistan
23,3
36,1
4,5
63,9
35,8
OECD
34,4
26,1
6,5
67
32,9
EU 15
33,2
28,8
6,2
68,2
31,4
Kaynak: OECD,
Revenue Statistics 1965-2004
2003 yılı itibarıyla Türkiye’de, toplam vergi gelirinin GSYİH’ya oranı her ne
kadar OECD ortalamasının altında ise de 1990–2003 döneminde toplam vergi
gelirinin GSYİH’ya oranı artışında birinci sıradadır. OECD üyesi birçok ülkede
toplam vergi gelirinin GSYİH’ya oranında düşme yaşanırken, Türkiye’de vergi
düzeyi 2003 yılında 1990 yılına göre % 65, yıllık ortalamada ise % 3,6 oranında
51
artmıştır. Bu dönemde vergi düzeyleri yüksek oranlarda artan diğer ülkeler Güney
Kore, Portekiz ve Yunanistan olmakla beraber artış oranları yine de Türkiye’nin çok
gerisindedir. 1990-2003 döneminde yaşanan krizler ve GSYİH’daki düşmeler
dikkate alınsa bile vergi seviyesindeki artış yine de yüksek görünmektedir. Ayrıca,
Türkiye’de vergi oranlarındaki yüksekliğe rağmen toplanan vergi gelirinin
GSYİH’ya oranının diğer ülkelere göre düşük olması, vergi açısından kayıt dışı
ekonominin varlığına ve hala bu konuda kat edilecek mesafe olduğuna açık bir
delildir.
Ancak, bu konuda vergi geliri ile birlikte göz önünde bulundurulması gereken
bir diğer husus da vergide adalet ilkesidir. Bu bağlamda, vergi gelirleri içinde dolaylı
vergilerin payına bakıldığında, Türkiye’nin Meksika’dan sonra en yüksek paya sahip
ikinci ülke olduğu görülmektedir. 1990-2003 döneminde toplam vergi gelirindeki
artışın en önemli nedenini dolaylı vergilerdeki artış oluşturmaktadır. Mal ve
hizmetlerden alınan vergilerin toplam vergi gelirlerine oranı 1990 yılında % 28, 1995
yılında % 38, 2000 yılında % 42, 2003 yılında ise % 52’ye yükselmiştir. Dolaylı
vergilerin GSYİH’ya oranı 1990, 1995, 2000 ve 2003 yıllarında sırasıyla % 6, % 9,
% 14 ve % 16 olarak gerçekleşirken gelir ve kurumlar vergisinin GSYİH’ya oranı %
7, % 6, % 10 ve % 8 olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla vergi gelirinin dağılımına
bakıldığında her ne kadar 1990-2003 döneminde toplam vergi geliri ve bunun
GSYİH’ya oranı artmakta ise de verginin kayıt dışı istihdam ile ilişkisini daha yakın
olarak gösteren gelir ve kurumlar vergisinin gerek toplam vergi gelirine gerekse
GSYİH’ya oranının çok önemli bir artış göstermemesi, kayıt dışı istihdam ve kayıt
dışı ekonomi ile etkin bir şekilde mücadele edilmemesinin faturasının dolaylı
vergilerdeki artışlar yoluyla tüm topluma çıkarılması ve vergide adalet ilkesinden
uzaklaşılması şeklinde kendini göstermektedir.
İşletmelerin ve bireylerin ödeme gücü dikkate alınmadan yapılan özellikle
katma değer vergisi (KDV), özel tüketim vergisi (ÖTV) ve diğer dolaylı vergilerdeki
yüksek oranlı artışlar, işletmelerin mali dengesini olumsuz etkilemekte ve kayıt dışı
istihdam için bir neden oluşturmaktadır. Bunun yerine ekonominin büyük bir kısmı
52
kayıt altına alarak gelir ve kurumlar vergisi gelirlerinin artırılması ve dolaylı vergi
oranlarının düşürülmesi kayıtlı istihdamı özendirici etki yapacaktır.
Dostları ilə paylaş: |