Kərimov Tofiq Mirzə oglu

 

117 

Ģun  arasında  bolĢevizmi  yaysın.  Hərbi  nazir  təsdiq  edir  ki,  bu  cür 

təbliğat nəticəsində hazırda orduya çağırlanların sayı xeyli azalmıĢ-

dır və qorxur ki, tamam heçə enə bilər. 

Məlumat  üçün  bunu  bildirməklə  Siz  cənablarınızdan  xahiĢ 

edirəm  ki,  Nərimanov  Sizin  general-qubernatorluğunuzda  peyda 

olsa, onun tutulması  barədə  sərəncam  verəsiniz. 

Bu  barədə  Gəncə  qubernatoruna  da  mənim  tərəfimdən  teleq-

rafla məlumat verilmiĢdir. 

 Daxili iĢlər naziri:  Xasməmmədov”. 

X.  Xasməmmədov  daxili  iĢlər  naziri  iĢlədiyi  dövrdə  bir  isla-

hatçı kimi Azərbaycan polisinin fəaliyyətinin təĢkilinin planauyğun 

Ģəkildə gücləndirilməsinin konsepsiyasını irəli sürmüĢdü.Onun döv-

ründə  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  DĠN-in  və  orqanlarının  for-

malaĢmasının ikinci mərhələsi baĢlanmıĢdı. Xəlil bəy polis məmurl-

arının  özbaĢınalığı  və  sui-istifadə  hallarına  qarĢı  sərt  tədbirlər 

görürdü... 

O,  qatı,  siyasi  və  transmilli  cinayətkarlıqla  mübarizədə  Bakı-

dakı  müttəfiq  dövlətlərin  Müvəqqəti  Polis  Komissarlığı  ilə  birgə 

fəaliyyətin  və  əməkdaĢlığın  həyata  keçirilməsinə  çalıĢırdı.Onun 

1918-ci il dekabrın 9-da Bakıdakı müttəfiq dövlətlərin qoĢunlarının 

komandanı, general-mayor V. Tomsona raportunda “DaĢnaksütyun” 

partiyasının fəal üzvləri Stepan Lalayan, Türkiyədə çetebaĢı (quldur 

baĢçısı),”qulağı  kəsik”,  ”qanlı”  Andronik  Ozanyan  Torosi  (1865-

1927);  ermənilər  onu  “erməni    Harribaldisi”    kimi  qələmə  verir-

dilər),  Dro  (Drastamat)  Kanayan,  Qaregin  Njde,  Tatevos  Əmirov, 

Amazasp və digərlərinin baĢçılığı ilə erməni cəza (bandit) dəstələri-

nin  Azərbaycan  ərazisində  törətdikləri  cinayətkar  fəaliyyətindən 

bəhs  edir  və  onlara  qarĢı  mübarizədə  müttəfiqlərin  polis  qüvvələ-

rinin də cəlb olunmasını, Azərbaycan polisi ilə birgə mübarizəsinin 

təĢkilində kömək göstərilməsini zəruri hesab edirdi. 

X.Xasməmmədov Parlamentdəki çıxıĢılarından birində bildir-

miĢdi  ki,  hazırda  polisdə  faktiki  mövcud  olan  digər  köməkçi 

vəzifələri və xidmətləri qanuniləĢdirmək lazımdır. Xəlil bəy keçmiĢ 

çar  Rusiyası  DĠN-in  tipində  yaradılmıĢ  Azərbaycan  polisinin  ayrı-

ayrı xidmət sahələrinin saxlanılmasının tərəfdarı idi... 

---

 

118 

...Azərbaycan  DĠN-in  maliyyə  durumu  heç  də  ürəkaçan 

deyildi. Belə ki, 1919-cu ilin yanvarına olan məlumata görə, DĠN-ə 

dövlət  büdcəsindən  ayrılan  maliyyə  vəsaiti  cəmi  114.634.614  rubl 

təĢkil edirdiki, buda digər nazirliklərlə müqayisədə ən aĢağı məbləğ 

idi.Məsələn,  əgər  hökumət  1919-cu  ilin  dövlət  büdcəsində  Yollar 

Nazirliyinə  515.318.578  rubl,  Hərbi  Nazirliyə  399.454.242  rubl, 

Maarif Nazirliyinə 103.055.150 rubl,Ticarət Nazirliyinə 51.314.981 

rubl,  Ədliyyə  Nazirliyinə  34.381.059  rubl,  hətta  Poçt    və  Teleqraf 

Nazirliyinə 22.051.524 rubl ayırmıĢdı.Odur ki, X.Xasməmmədovun 

təqdimatı və  təklifləri əsasında   Azərbaycan  hökuməti 1919-cu ilin 

əvvəlində  həmin  il  üçün  Daxili  ĠĢlər  Nazirliyinin  illik  büdcə  xərc-

lərini artıraraq 20 milyon manat miqdarında  müəyyən  etmiĢdi. 

X.Xasməmmədovun  rəhbərliyi  altında  DĠN  xətti  ilə  həyata 

keçirilən,  keçmiĢin  müsbət  təcrübəsi  nəzərə  alınmaqla  və  dövrün 

tələblərinə  uyğun  yenidən  sağlam  əsaslarla  davam  etdirilən  zəruri 

dəyiĢikliklər idi. Xəlil bəyin əmri ilə əvvəllərdən mövcud olan qoro-

dovoy,  pristavlıq  və  qəza  rəisliyi  institutları,  qubernatorluq  və  qu-

berniya  inzibati  idarəçiliyi,  o  cümlədən  Bakı  və  Balaxanı-Sabunçu 

Polismeysterliyi  saxlanmıĢdı.  1919-cu ilin  əvvəllərində Daxili  ĠĢlər 

Nazirliyinə tabe olmaqla Bakı Qradonaçalnikliyi də bərpa olunmuĢ-

du.Ümumiyyətlə,bütün  ölkədə  xalis  polis  xidmətinə  keçilmiĢdi. 

Xəfiyyə  mühafizə  xidmətində  də  heç  bir  dəyiĢiklik  edilməmiĢdi. 

Bakı Ehtiyat polisi və qorodovoylar məktəbinə qəbul da bərpa olun-

muĢdu. AbĢeron yarımadası hüdudlarını əhatə edən xüsusi general-

qubernatorluq yaradılmıĢdı. 

1919-cu il martın 20-də  Azərbaycan Xalq  Cümhuriyyəti Par-

lamentinin  iclasında  Daxili  ĠĢlər  Nazirliyi  iĢçilərinin  əmək  haqları-

nın artırılması məsələsi müzakirə olunmuĢdu. Bu vaxt Parlamentdə 

6 nəfərlə təmsil olunan  “DaĢnaksütyun”  fraksiyasının lideri ArĢak 

Malxazyan (“DaĢnaksütyun”dan  əlavə Parlamentdə “Erməni fraksi-

yası” da vardı, lideri ArĢak Paronyan idi) söz alıb yeni Ģtatlar layi-

həsinin iclasın gündəliyinə salınmasına eirazını bildirərək,bunu belə 

əsaslandırmıĢdı ki, güya bu, Parlamentin  Əsasnaməsinin 86, 87 və 

103-cü  maddələrinə  ziddir,  həm  də  bunun  hələ  vaxtı  çatmayıb.Bu  

yerdə  Xəlil  bəy  söz  alaraq  söyləmiĢdi: 

---

 

119 

-  Daxili  ĠĢlər  Nazirlyi  tərəfindən  Parlamentin  iclasına  təqdim 

olunan  Ģtatların  təsdiq  edilməsi  barədə  qanun  layihəsi  üç  məqsəd 

güdür:  1-cisi,  qulluqçuların  əmək  haqqını  artırmaq;  2-cisi,  bir  sıra 

yerlərdə  qulluqçuların  sayını  çoxaltmaq  və  3-cüsü,  bir  sıra  idarələr 

və  vəzifələr  var  ki,  hazırda    faktiki    fəaliyyət  göstərirlər,  onların  

fəaliyyətini qanunla təsdiq etmək”. O, daha  sonra  demiĢdi: ”Biz bu 

layihədə Nazirliyin gələcək quruluĢunu təqdim etmiĢik. Bundan əla-

və mütləq ləğvedici  komissiya yaratmaq  lazımdır ki, o 2 ay ərzində 

Gəncədə  və  digər  yerlərdə  ləğv edilmiĢ  polis strukturlarının  sənəd-

lərini nəzərdən keçirib onlara xitam verilməsini baĢa çatdırsın”. 

Layihənin  təsdiqi  növbəti  iclasa  keçirilmiĢdi.Azərbaycan 

Parlamentinin 1919-cu il 3 aprel tarixli növbəti iclasında çıxıĢ edən 

müsavatçı  Ağa  Əminov (1888-1921)  ununla  əlaqədar bildirmiĢdi: 

”Daxili  ĠĢlər  Nazirliyi  ən  iri  təĢkilatdır  və  o,  böyük  iĢ  aparır. 

Əlbəttə,onun fəaliyyətindədə çatıĢmazlıqlar var. Lakin hesab edirəm 

ki,  biz  təqdim  olunan  bu  qanun  layihəsini  indi  qəbul  etməliyik”. 

Onun  təklifindən  sonra  Azərbaycan  hökumətinin  Büdcə-Maliyyə 

Komissiyası    tərəfindən  Daxili  ĠĢlər  Nazirliyinin  yeni  Ģtatları  üzrə 

aĢağıdakı  yeniliklər  bəyan  olundu: 

1. Zaqatala Ģəhərində pristav vəzifəsi polismeyster vəzifəsi ilə 

əvəz  edilir.Zaqatala  pristavı  Nuxa  və  ġuĢa  pristavları  ilə  eyni 

miqdarda maaĢ alacaqdır. 

3.  1)  Bakı  polismeysternin  əmək  haqqı  2.300,  qulluqçuların 

maaĢı isə ayda 1800 manata çatdırılır. 

4.Yeni maaĢlar bu il yanvarın 1-dən qüvvədə sayılır. 

5.Əmək  haqlarının  qaldırılması  haqqında  hazırkı  qanun  hü-

quq-mühafizə orqanlarında öz xidmətlərini tərk edən Ģəxslərə Ģamil 

edilmir. 

6.Atlar üçün yem pulunun miqdarı  Bakı və Balaxanı-Sabunçu 

polismeysterlikəri üzrə ayda 600 manat (ildə 7.200 manat)... müəy-

yən edilir. 

9. Qəza rəislərinin yol pulu ildə 8.400 manat, onların kömək-

çiləri  üçün  4.200  manat,  sahə  pristavları  üçün  3.000  və  onların 

köməkçiləri  üçün  1800  manat  müəyyən  edilir. 

...Azərbaycan    Parlamentinin    9  aprel  1919-cu  il  tarixli  icla-

sında Daxili ĠĢlər Nazirliyinin həmin müzakirə edilən 14 maddədən 

---