Klasik türk şİİRİnde bazi halk inanişlari

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2010-20/1 

170 

olacaktır. Zâtî, sevgilinin yüzüne baktıktan sonra falının “ferhunde” yani uğurlu olduğunu 

söyler:  

Mushaf-ı hüsnün bu gün keşf eyledün yüz şevk ile 

Ey kamer-tal’at yine ferhunde-fâl itdün beni 

 

   

 

 

 

 

Zâtî (Çavuşoğlu, Tanyeri 1987: 313)  

Nev‘î’nin  Kur’an  falından  ise  “lâ”  çıkmıştır.  “lâ”  Arapçada  olumsuzluk  edatı 

olarak  kullanıldığı  için  anlamı  da  olumsuzdur.  Beyitte  geçen  bir  diğer  olumsuzluk  edatı 

“nefy” de falın pek olumlu anlama gelmediğini gösteren başka bir ipucudur. Zaten Kur’an 

fallarında “lâ” genelde iyi bir fal sayılmamaktadır (Temizkan 2007: 73, Sezer 1988: 24). 

Fâl ettim idi mushaf-ı hüsninde geldi “lâ” 

Bildim ki ‘aşkın etse gerek nefy-i mâsivâ 

   

 

 

 

 

Nev’î (Tulum, Tanyeri 1977: 592)  

Ravzî’nin  baktığı  Kur’an  falı  da  olumsuz  çıkmıştır.  Kur’an  falında  “seyf  âyeti” 

geldiğini  söyleyen  şâir,  bunun  sonucunda  şehâdetinin  yakın  olduğunu  söylemektedir. 

Aslında  Ravzî’nin  falı  her  hâlükârda  olumsuz  çıkacaktır.  Çünkü  klasik  Türk 

edebiyatındaki  telakkiye  göre  âşığın  sonu  genelde  ölümdür.  Fakat  aşk  uğruna  öldükleri 

için divan şâirleri kendilerini aşk şehidi sayarlar. Ravzî de bu telakkiye gönderme yapmak 

sûretiyle fal inanışına telmihte bulunur: 

Tefe’ül eyleyüp açdum nigârun mushaf-ı ‘ışkun 

Revân seyf âyeti geldi tarîkumda şehâdet var 

   

 

 

Ravzî (Aydemir 2007: 292) 

Bâkî  ise  sevgilinin  yüzünü  bir  güzellik  kitabına  benzetmektedir.  Şâir,  sevgilinin 

yüzündeki örtüyü açıp yüzünü görünce falının uğurlu olduğunu ifade etmektedir: 

Cemâl-i ‘âlem-ârâsından ol mâhun nikâb açdum 

‘Aceb ferhunde geldi fâl-i ahvâlüm kitâb açdum   

   

 

 

 

 

Bâkî (Küçük 1994: 298) 

Türk  toplumunda  kullanılan  bir  diğer  fal  türü  de  ayna  falıdır.  Türklerin  İslam’ı 

kabul  etmelerinden  önceki  toplum  hayatında  önemli  bir  yere  sahip  olan  Şamanlar, 

özellikle  aynalara  bakarak  gelecekten  haber  verirlerdi  (Boratav  1973:  123).  Osmanlı 

toplumunda ise bazı büyücüler, küre şeklindeki aynalara bakarak kehânette bulunurlarmış 

(Pala  2003:  57).   Fuzûlî  de  aynalar  vasıtasıyla  fala  bakma  inanışına,  sevgilinin  yüzünün 

güzelliğine gönderme yaparak telmihte bulunmuştur: 

Adın etmiş gün alıp bir ‘aks mir’ât-ı felek 

Subh gösterdükde sen ruhsâr-ı ferruh-fâlini 

   

 

 

Fuzûlî (Akyüz vd. 2000: 276) 

---

Klasik Türk Şiirinde Bazı… 

171 

Gelecekten  haber  verdiğini  iddia  eden  kâhinlerin  veya  müneccimlerin 

başvurdukları yöntemlerden biri  de suya bir  damla zeytin  yağı  damlatıp  damlanın aldığı 

şekle  göre  yorum  yapmaktı  (Uraz  ?:  244).  Bâzen  de  bir  kabın  içine  konulmuş  suya 

bakılarak  davet  sözleri  tekrarlanır  ve  bu  yolla  cinler  çağrılırmış.  Daha  sonra  da  merak 

edilen  konular  sorularak  cinlerden  cevapları  istenirmiş  (Boratav  1973:  123).  Süheylî  de 

bir müneccime gitmiş ve ondan suya bakarak sevgilinin yerini öğrenmek istemiştir: 

Kandadur ol mâh-ı burc-ı evc-i hüsnün menzili 

Bir haber vir iy müneccim bana lutf it suya bak 

   

 

 

 

Süheylî (Harmancı 2007: 316)   

Bir başka fal çeşidi olan yıldız falına göre ise yıldızların birbirine yaklaşmaları ve 

uzaklaşmaları  veya  bir  burçta  birleşmelerinden  anlamlar  çıkarılırdı.  Eskiden  yıldızların 

dünyada  olanlar,  bitenler  üzerinde  etkileri  olduğu  gibi  insanların  talihleri  üzerinde  de 

etkili olduğuna inanılırmış (Uraz ?: 34). Bu inanışa göre herkesin gökte bir yıldızı vardır 

ve  kaderi  bu  yıldızın  ay,  gezegenler,  burçlar  vb.  gök  cisimleriyle  olan  durumlarına  göre 

değişirdi (Şentürk 1994: 150). Bu yüzden insanlar, doğdukları andan itibaren bir yıldızın 

tesirinde  olduklarına  inanırlardı.  Uğurlu  bir  yıldızın  tesirinde  doğanlar  “yıldızı  yüksek, 

yıldızı  parlak”,  uğursuz  bir  yıldızın  tesirinde  doğanlar  ise  “yıldızı  düşkün”  olarak  ifade 

edilirdi (Deniz 1992: 109).  

Klasik  Türk  şiirinde  ise  yıldız  falı  yorumlanırken  sonuç  olumlu  ise  “ferhunde, 

ferruh, sa‘îd, beşâret, hüsn...”, olumsuz ise “yıldızı düşük, yıldızı düşkün, yıldızı yok” gibi 

ifadeler  kullanılır.  Süheyli  de  yıldız  falına  baktırmış  ve  müneccim  ona  falının  uğurlu 

olmadığını söylemiştir: 

Kevkeb-i bahtum görüp cânâ müneccimler didi 

Yok beşâret tâli’ünde fâl bir yüzden dahı 

   

 

 

Süheylî (Harmancı 2007: 409) 

Divan  şâirleri  falla  ilgili  inanışlara  gönderme  yaparken  bazen  de  ihtilâcdan 

bahsederler.  Günümüzde  bile  hâlâ  kalıntılarını  koruyan  bu  fal  türü,  insan  vücûdundaki 

bazı  organların  istek  dışında  oynamasından  (göz  segirmesi  vb.)  yola  çıkarak  yapılan 

yorumlara dayanırdı (Sezer 1998: 12). İnsanlar yüzyıllar boyunca organlarının istem dışı 

hareketlerinin  bir  olmuşu,  bir  olanı  ya  da  bir  olacağı  haber  verdiğine  inanmışlardır 

(Boratav 1973: 31) 

Zâtî’ye  ait  aşağıdaki  beyitten  o  dönemde  sînenin  seğirmesinin  olumlu  bir  işâret 

olduğu inanışının yaygın olduğu görülmektedir: 

Sîne segrür sehm irür gâlib kemân-ı yârdan 

İhtilâcum Zâtiyâ devlet nişânın depredür   

   

 

 

 

Zâtî (Tarlan 1967: 444)  

 

---