Klasik türk şİİRİnde bazi halk inanişlari
Yüklə 314,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Delilerle İlgili İnanışlar Deli-Bahar
- Muska, Büyü, Dua ve Nazarla İlgili İnanışlar
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2010-20/1 164
çarpmasına bağlayarak hüsn-i ta’lîl yapar. Periye benzeyen sevgili aya görünmüştür, bunun sonucunda ayın benzi korkudan sararmış, günler geçtikçe de yüzü eğilmeye başlamıştır. Aşağıdaki beyitte de ay, sevgilinin yüzünün güzelliğine karşı kendi güzelliğini ileri sürünce çarpılmıştır. Yani yapmaması gereken bir şeyi yaptığı için bir periye benzeyen sevgili tarafından cezalandırılmıştır: Görindün ana garrâlandügiyçün ey perî benzer Sarardı benzi günden güne oldı rûy-ı mâh egri
Yahyâ Bey (Çavuşoğlu 1977: 570) Zâtî, bu inanışa sevgilinin güzelliğine gönderme yaparak telmihte bulunur. Şâir, periye benzeyen sevgiliyi ansızın karşısında görünce ağzının eğildiğini söyler: Âdem oldur toğrusını söyleye nâ-geh seni Göricek ağzum eğildi ey perî-zādum benüm
Zâtî (Tarlan 1970: 393) Halk inanışlarına göre perileri görenler sadece çarpılmazlar, bazen de akıllarını yitirerek divane olurlar. Zâten halk arasında dîvânelere “peri tutmuş, perilenmiş” de denilir (Çavuşoğlu 2001: 110). Klasik şiirimizde bir peri gibi güzel olan sevgiliye âşık olanların sonu da ya aklını kaybedip dîvâne olmaktır ya da hastalanıp yataklara düşerek aşk acısı çekmektir. Yahyâ Bey, sevgiliye gönül verdiğinden beri dîvâne olup dağlara düştüğünü söylerken dîvânelerin tenha yerlerde ve dağlarda dolaştıklarına da telmihte bulunur: Her bir perî-hısâle gönül virme gel berü Dîvâne olma tağlara düşme tuman gibi
Yahyâ Bey (Çavuşoğlu 1977: 131) Fuzûlî ise aynı inanışa, bir periye benzeyen sevgili yüzünden dîvâne olduğunu bu yüzden ayağından ve boynundan zincirlendiğini söylerek göndermede bulunur. Bu beyitten o dönemde delilerin zincire vurulduğu da ortaya çıkmaktadır: Geh ayağı bağlı geh boynu nedendir bilmezem Bir perî aşkında olmuştur meger dîvâne şem‘
Fuzûlî (Akyüz vd. 2000: 200) Delilerle İlgili İnanışlar Deli-Bahar Klasik Türk edebiyatında dîvânelerle veya delilerle ilgili farklı inanışlara da yer verilmiştir. Bu bağlamda delilerin bazı tabiat olaylarından olumsuz anlamda etkilendikleri de klasik Türk şiirinde anlatılır. Bu tabiat olaylarından biri de bahar aylarının gelişiyle Klasik Türk Şiirinde Bazı… 165
birlikte delilerin iyice azdığı yönündeki inanıştır. Bilindiği gibi mevsim değişiklikleri insanları hem fizikî hem de rûhî yönden etkilemektedir. Bu bilimsel gerçek, klasik edebiyatta özellikle ilkbaharla ilgili bazı halk inanışlarıyla birlikte karşımıza çıkar. Özellikle bahar aylarında kan dolaşımının hızlanmasından dolayı delilerin cinneti artarmış (Onay 2000: 112). Hayretî de baharın gelişiyle dîvâne olduğunu söyleyerek bu inanışa telmihte bulunur. Hayretî’ye göre bahar mevsimi cünûn zamanıdır. Şâir, bir diğer beyitte ise dîvânelerin yırtık giysilerle dolaştıklarını söyleyerek dönemin sosyal yaşamına ait bir sahneyi gözler önüne sermektedir: Geldi eyyâm-ı cünûn irişdi fasl-ı nev-bahâr Bî-karâr oldı yine dîvâne dillerden karâr
Fasl-ı güldür gül gibi çâk eyle gel ten cübbesin Mevsim-i dîvânelikdür pîrehenden geç gönül
Ravzî ise sünbüllerin, menekşelerin açılması ve bağların, bahçelerin baharla birlikte ortaya çıkmasıyla insanın aklını kaybetmemesinin mümkün olmadığını ifade eder: Sünbül benefşe açıla zeyn ola bâğ u râğ ‘Âkil midür şu kimse ki dîvâne olmaya
Ravzî (Aydemir 2007: 251) Delilerle ilgili inanışlardan yola çıkan divan şâirleri, sevgilinin güzellik unsurlarını kullanarak bahar şeklinde hayâl edilen sevgilinin âşıklarını deli ettiklerini de dile getirmişlerdir (Göre 2007: 294). Buna göre Hayretî, kendisinin dîvâne olmasının kınanmamasını istemektedir. Çünkü hem âşık olmuştur, hem de bahar gelmiştir: ‘Ayb eylemenüz Hayretî dîvâne olursa Hem tâze bahâr oldı hem oldı yeni ‘âşık
Hayretî bir başka beytinde ise delilerin zincirlenmesi geleneğine işaret ederek kendisini baharla birlikte sevgilinin saçlarına gönlünden bağlanmış bir dîvâneye benzetmektedir: Ruhlarun devrinde bend oldı saçun zencîrine Nevbahâr içre yine dîvâne düşdi gönlümüz
Hayretî (Çavuşoğlu, Tanyeri 1981: 223) F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2010-20/1 166
Deli-Ay Halk inanışlarına göre dîvânelerin etkilendikleri tabiat olaylarından biri de yeni ayın görünmesidir. Bunun sonucunda dîvânelikleri daha da artarmış (Çelebioğlu 1998: 680). Buna göre sevgilinin güzellik unsurlarını (zülf, ebrû, rûy gibi) gören âşığın dîvâneliği daha da artar. Yahyâ Bey de sevgilinin yanağı üzerine dökülen saçlarının şeklen yeni aya benzemesinden dolayı dîvâne olduğunu ifade eder: Âdemi dîvâne eyler bâğda zülf-i nigâr Kalmadı mâh-ı neve zerre kadarca ihtiyâc
Yine halk inanışlarına göre baharın gelişiyle iyice azan dîvâneleri yola getirmek için uygulanan yöntemlerden biri de onları akarsu başına götürüp suyu seyrettirmektir (Onay 2000: 113). Hayretî de bu inanışa telmihte bulunarak akarsu kenarlarının dîvânelere hoş geldiğini söylemektedir: Gözlerim yaşı oluptur gönlümün eglencesi Hoş gelir dîvâneye gâyet kenâr-ı cûybâr
Hayretî (Çavuşoğlu, Tanyeri 1981: 52) Benzer bir şekilde Yahyâ Bey de bu inanışa telmih de bulunur. Yahyâ Bey, aşağıdaki beyitte baharın gelişiyle dîvâneliğin arttığını, dîvânelerin tenhâ yerlerde dolaştığını ve akarsular vasıtasıyla cinnetlerinin önüne geçilmeye çalışıldığını anlatmaktadır: Yolunı pâk itmek istersen akar sular gibi Nev-bahâr oldı yüri dîvâne ol tenhâya kaç
Yahyâ Bey (Çavuşoğlu 1977: 305) Muska, Büyü, Dua ve Nazarla İlgili İnanışlar Eskiden özellikle “muska, hamâyil, nüsha, bâzûbend, yafta, hâmî, hırz, ta’vîz, vefk” gibi değişik isimlerle anılan ve insanların iyi veya kötü niyetlerini gerçekleştirmek amacıyla kullandıkları araçlar oldukça yaygındı. Boratav, halk arasında büyü için kullanılan araçların; esmâ, dualar, rakamlar, türlü remiz veya resimler gibi “yazı” türünden olabileceği gibi yenilen, içilen, yakılan, bağlanan veya dikilebilen, gömülen, düğüm atılabilen eşyalar da olabileceğini ifade eder (1973: 132). Günümüzde de yaygın olan büyü, muska, nazar, tılsım gibi halk inanışları, klasik Türk edebiyatında değişik açılardan ele alınmıştır. Bâkî, bâdem üstüne yazılan nüshaların özellikle sıtmaya karşı koruyucu özelliği olduğunu söyleyerek muskaların şifâ kaynağı olduğu inancını anlatmaktadır:
Yüklə 314,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|