Klasik türk şİİRİnde bazi halk inanişlari
Yüklə 314,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Falla İlgili İnanışlar
Klasik Türk Şiirinde Bazı… 167
Nüsha yazdırsa ‘aceb olmaya bâdâm üzre Teb-i hicrâna ilâc eylemek ister hâtem
Muskaların insanları çeşitli hastalıklara karşı koruduğu hatta tedavi edici olduğuna dâir halk inanışını Zâtî’de de görmekteyiz. Bu inanışa göre muskanın yazısı suda eritilip içilirse ateşli hastalıklara özellikle sıtmaya karşı etkili bir yöntem olacaktır (Serdaroğlu 2006: 261). Bu inanıştan hareketle Zâtî, aşk sıtmasına tutulan kişilere muskanın ezilip suyunun içilmesinin bile kâr etmeyeceğini söyler: Hummâ-yı ‘ışka nüsha yüri kâr eylemez Ey bana nüsha yazan anun iç suyını ez
Zâtî (Tarlan 1970: 25) Muskalar, sadece hastalıklara karşı kullanılmaz. Muskaların insanların başına gelebilecek kazalardan ve belalardan koruduğuna da inanılırdı. Eskiden muskalar, özellikle cin, şeytan gibi doğaüstü varlıklara karşı etkili bir koruma yöntemi olarak kullanılırmış. Rakîbi bir şeytana benzeten Cinânî, bu inanışa telmihte bulunur: Dîv-i rakîbe mâni’ olur hırz-ı cân imiş
N’ola takılsa yanına yârün hamâ‘ili
Cinânî (Okuyucu 1994: 594) Fuzûlî, bugün de çok yaygın olarak kullanılan ve bir çeşit muska sayılan cevşenin koruyucu özelliğine vurgu yapar. Eskiden insanlar özellikle savaşlarda kılıç, ok ve kurşun gibi şeylerden korunmak için cevşen, hamâ‘il ve bâzûbend gibi muskalar taşırlardı. Fakat Fuzûlî, söz konusu olan sevgilinin bakış okları ise tıpkı alınyazısı gibi bundan kaçılamayacağını ifade eder: Câna cismim ol hadeng-i gamzeden olmaz penâh Hîç cevşen kimseni tîr-i kazâdan saklamaz
Fuzûlî (Akyüz vd. 2000: 183) Savaşlarda korunmak için kullanılan bir diğer yol da kılıç duasıdır. “Duâ-yı seyf” denilen bu duâ, kılıçların daha keskin olmasını ve kılıç darbelerinden korunmayı sağladığı gibi daha çok düşman öldürmek için de kullanılırmış. Kılıç duası, klasik Türk şiirinde çoğunlukla bakışın bir kılıca benzetilmesinden dolayı sevgilinin güzellik unsurları ile birlikte kullanılır. Cafer Çelebi ve Helâkî’nin beyitlerinden o dönemde kılıç duasının özellikle korunma amaçlı kullanıldığı anlaşılmaktadır: Türk-i çeşmi üzre hırz içün du’â-yı seyfî-veş Gamzesi tîğinden ol yârun hamâ’il var idi
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2010-20/1 168
Ol nev-bahâr-ı hüsne hazân irmesün diyü Sûsen du’â-yı seyf ile hırzü’l-emân okur
Helâkî (Çavuşoğlu 1982: 70) İnsanların başlarına kötü bir olay gelmemesi için kullandığı bir diğer dua çeşidi ise ism-i a’zam duasıdır. Yukarıda daha önce de ifade ettiğimiz gibi ism-i a’zam duasını okuyanların her isteği kabul edilirmiş. Bu inanışa göre ism-i a’zam duası aynı zamanda insanları koruyucu bir özelliğe de sahiptir. Zâtî, bu duayı okuduğu için şeytandan korkmadığını, ism-i a’zamın kendisini düşmanlarından koruyacağını söylemektedir: Anma adum Zâtî düşmandan hazer kıl didi dôst İsm-i a‘zam okıyan insâna şeytândan ne bâk
Zâtî (Tarlan 1970: 297) Bilindiği gibi klasik şiirimizde göz, cezbedici olması nedeniyle âşığı, sevgiliye bağlayan bir güzellik unsuru olarak ele alınır. Bu yüzden de çoğu zaman “câdu, sâhir, hileci, sehhâr, zâlim, fitneci, nergis...” gibi vasıflarla anılır. Halk arasında da nazar deyince ilk olarak “kem göz” tabiri akla gelmektedir. Eskiden kem gözlerden korunmak için kurşun döktürmek, sadaka vermek, tuzu başından çevirip ateşe atmak, okutup üfletmek gibi yöntemlerin yanısıra muska takmak yoluna gidilirdi (Kazan 2005: 170). Bu inanış gereği nazardan korunmak için hamâ’il, muska veya mavi boncuk takılırmış (Eyüboğlu 1974: 96). Bâkî de sevgilinin annesinin sevgiliyi nazardan korumak için boynuna bir çeşit muska olan hamâil taktığını söyleyerek bu uygulamaya telmihte bulunmaktadır. Taķınur göz degmesün diyü hamâ’il boynına Sakınur yavuz nazardan neylesün anacuğı
Bâkî (Küçük 1994: 431) Bâkî, Cafer Çelebi, Hayretî ve Zâtî’nin aşağıdaki beyitlerinden o dönemde muskalar yazılırken müşg kullanıldığını anlamaktayız. Bu sayede muskaların daha etkili olacağına ve özellikle başkalarını tesir altına alıp onların sevgisinin daha kolay kazanılacağına inanılırmış. Halk arasında “şirinlik muskası” denilen bu nüshalar divan şairleri tarafından sevgilinin güzellik unsurlarından olan saç, hat, gerden ile birlikte kullanılmıştır: Yazdurup müşg ile boynına hamâ’il takdı Kendüye itmek içün halkı musahhar sünbül
Bâkî (Küçük 1994: 62) Ol dehânı pisteye cânlar müsahhar olmağa Hattı şîrînlik yazar müşk ile ‘unnâb üstine
Klasik Türk Şiirinde Bazı… 169
Kes rakîbün boynına salma siyeh sünbüllerün Gerden-i kâfirde bu miskîn hamâyil olmasun
Hayretî (Çavuşoğlu, Tanyeri 1981: 372) Hatt-ı yâkûtun senün şîrîn mücerreb nüshadur Kand-i nâba müşg ile yazıldı hırz-ı cân içün
Zâtî (Çavuşoğlu, Tanyeri 1987: 121) Falla İlgili İnanışlar İnsanların eskiden beri gelecekte olacaklar hakkındaki merakı zamanla birçok fal çeşidinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu yüzden insanlar; rüzgârdan, kuşların uçuşundan, ötüşünden anlam çıkarmaya, kendi gövdesindeki istemsiz hareketleri iyiye ya da kötüye yormaya başlamışlardır (Sezer 1998: 9). Bunun sonucunda da yıldız falı, el falı, kâğıt falı, iç organlar falı, kuş falı, kum falı, zar falı, ateş falı, su falı, ihtilac, çay ve kahve falı gibi birçok fal çeşidi ortaya çıkmıştır (Aydın 1995: 135). Zamanla bu fal çeşitlerinden yola çıkarak fal-nâmeler de yazılmıştır. 1
özellikle Kur’an-ı Kerîm, Hâfız Divanı, Mesnevi-i Şerîf gibi İslam dünyasında yaygın olarak okunan kitaplar kullanılmaktaydı. Bu kitaplar arasında Kur’an-ı Kerîm’in önemli bir yeri vardır. Çünkü yukarıda sayılan kitaplar arasında en muteber olanı hiç şüphesiz Kur’an’dır (Temizkan 2007: 74). Eskiden Kur’an falına bakılırken değişik usuller uygulanırdı. Bu uygulamalarda genelde fala bakan kişi önce abdest alır, bazı dualar okur, sonra da Kur’an’dan rastgele bir sayfa açardı. Sağ taraftan baştan üç satır okur ve buna göre bir mana çıkarılırdı (Abdülaziz Bey 1995: 364). Bu konudaki bazı uygulamalarda ise sağdaki sayfanın yedinci satırının başındaki harfe bakılırdı (Sezer 1998: 19). Sonra da o harfle başlayan ayet okunmakta ve ayetin anlamı doğrultusunda bir sonuca varılmaktaydı (Temizkan 2007: 74). Divan şâirleri özellikle Kur’an falı yoluyla sevgilinin güzelliğine göndermede bulunmuşlardır. Hat kelimesinin ayva tüyü anlamından başka yazı anlamına gelmesinden yola çıkan divan şâirleri, sevgilinin yüzünü bir mushafa yani Kur’an’a benzetirler. Dolayısıyla sevgilinin yüzünü gören divan şâiri, bir anlamda Kur’an falına da bakmış
1 Fal ve çeşitleriyle ilgili daha ayrıntılı bilgi için bk.: AKSOYAK, İsmail Hakkı (2004), Kefeli Hüseyin-Râz-nâme, Harvard: Journal of Turkısh Studies, Volume XIII.; “DUVARCI, Ayşe (1993), Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser Risale-i Falname li Ca’fer-i Sâdık ve Tefe’ülname, Ankara: KBY.; “ERTAYLAN, İsmail Hikmet (1951), “Falnâme”, İstanbul: İÜ Yay. Yüklə 314,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|