Kriptovalyuta: iqtisadi və hüquqi aspektlər Kriptovalyuta ifadəsi, xüsusi ilə onun ilk
Yüklə 5 Mb. Pdf görüntüsü
|
SƏ H İFƏ 28 Kriptovalyutalar VƏ MƏRKƏZİ Banklar
dos. GƏRAY MUSAYEV SƏ H İFƏ 29 E lektron pulun və onun bir növü kimi kriptovalyutaların istifadəsinin genişlənməsi onun gələcəkdə milli valyutalar qarşısında alternativ mübadilə vasitəsi kimi inkişafını gündəmə gətirir. Hazırda kripto valyutalarla aparılan əməliyyatın həcmi yüksək olmadığı üçün onların Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilən monetar siyasətə təsiretmə gücünün çox zəif olduğu qeyd olunsa da, gələcəkdə müsbət şəbəkə effektləri nəticəsində bu kimi alternativ valyutaların istifadə meylliyinin artacağı, bunun nəticəsində kriptovalyutaların milli valyutaları əvəzləyəcəyi və beləliklə də MB tərəfindən həyata keçirilən monetar siyasətin iqtisadiyyata təsiretmə gücünün zaifləyəcəyinə və hətta itəcəyinə dair fikirlər səslənir. Kriptovalyutaların istifadəsinin genişlənməsinin qısamüddətli faiz dərəcələrinə, pul aqreqatlarına, məcburi ehtiyat normalarına, senyoraj gəlirlərinə, pulun dövretmə sürətinə, pul tələbinə və s. təsir etməsi gözlənilir. Ev təsərrüfatı tərəfindən həyata keçirilən gündəlik əməliyyatlarda kriptovalyutalardan istifadə milli valyutaya olan tələbi azaldacaq, bu səbəbdən pulun dövretmə surəti artırılacaq və beləliklə mərkəzi bankların pul kütləsi göstəricilərini nəzarətdə saxlaması çətinləşəcəkdir. Milli valyutaya olan tələbin azalması Mərkəzi Bank balans həcmini daraldacaq və nəticədə Mərkəzi Bank açıq bazar əməliyyatları vasitəsilə qısamüddətli faiz dərəcələrinə təsir gücünü itirmiş olacaqdır. Bununla yanaşı, vergi ödənişləri, kommunal xidmət ödənişləri və bu kimi digər ödənişlərin bütövlükdə kriptovalyutalarla aparılması mümkün olduğu zaman real iqtisadiyyatla əlaqələrin güclənməsi nəticə- sində kriptovalyutalar qiymət sabitliyinə, milli valyutaya olan tələbə, pulun dövretmə sürətinə, pul təklifinə və açıq bazar əməliyyatlarının effektivliyinə birbaşa təsir edəcəkdir. Kriptovalyuta tətbiqinin maliyyə sabitliyinə də mənfi təsir edəcəyi qeyd olunur. Belə ki, Mərkəzi bankları bu sahədə ən çox narahat edən məsələlər kriptovalyuta məzənnələrində meydana gələn dalğalanmalar, sistem daxilində saxtakarlıq ehtimalları, öz fəaliyyətlərində kriptovalyuta istifadəsini genişləndirən müəssisələrdə risk meylliliklərinin artması və kriptovalyuta sistemlərinin bank sistemini əvəzləməsi ehtimallarıdır. Kriptovalyuta məzənnələrində dalğalanmaların tez-tez baş verə biləcəyi və bunun maliyyə sabitliyinə ən çox təsir edəcək amil olduğu kriptovalyutalarla bağlı səslənən mənfi fikirlər arasındadır. Elektron şəbəkələrdən geniş istifadə etməklə kriptovalyutalarla əməliyyat həcmini artıran şirkətlərin sayının artması kriptovalyutaların məzənnə dəyərini artıracağı gözləniləndir. Bu səbəbdən, kriptovalyuta sistemləri vasitəsilə həyata keçirilən əməliyyatların pulla ifadə olunan həcmi və eyni zamanda öhdəlikəri artdıqca onun kriptovalyutanın məzənnə dəyərində yaranan bir anlıq azalma maliyyə sabitliyinə təsir edəcəkdir. Eyni zamanda kriptovalyutaların məzənnə dəyərindəki azalmaların kriptovalyutalarla müdafiəsiz mövqe seçimi edən maliyyə təşkilatlarının olması halında vəziyyəti daha da mürəkkəbləşəcəkdir. Sistemin real rejimdə fəaliyyət göstərməsi və heç bir cavabdeh orqan tərəfindən nəzarətin həyata keçirilməməsi də kriptovalyutalarla bağlı ehtiyatlı yanaşmalara əsas verir. Kriptovalyutaların yuxarıda qeyd olunan mənfi təsirləri və Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilən monetar siyasəti təsirsiz edəcəyi ilə bağlı görüşlərlə yanaşı bunun əksini iddia edən görüşlər də az deyil. Kriptovalyutanın nəğd pulu və müddətsiz depozitləri tam mənada əvəzləməsinin mümkün olmayacağı və belə bir təhlükənin qabaqlayıcı tədbirlərlə qarşısının alınacağı düşüncəsi bu görüşlərin əsasını təşkil edir. Digər tərəfdən, kriptovalyutanın nəğd pulu əvəzləməsi halında da Mərkəzi Bankların monetar siyasət alətlərində edəcəyi dəyişiklərələ monetar siyasəti davam etdirəcəyi də qeyd olunur. Kriptovalyutanın rəsmi pul vahidi olmaması və kiçik həcmli ödəmələr üçün nəzərdə tutulması və əksər ölkələrdə bank və kredit kartları tətbiqlərinin geniş yayılmasından dolayı bu ödəmə vasitələrini tamamilə əvəzləməsi mümkün görünmür. Müəyyən ölkələrdə Mərkəzi Bankların nəğd pulun kriptovalyutalarla əvəzlənməsinin qarşısını almaq və rəsmi valyutanın iqtisadiyyatda dəyər ölçüsü xassəsinə malik tək vasitə olmasını qorumaq məqsədilə kriptovalyutaların milli valyuta müqabilində emissiya edilməsini və tələb olduğu hallarda milli valyuta vasitəsilə geri ödənməsini təmin edən tənzimləyici qaydalar müəyyənləşdirdikləri müşahidə olunur. O da qeyd olunmalıdır ki, bu cür qanuni tələblərin qoyulmadığı ölkələrdə də kriptovalyuta emissiya edən maliyyə təşkilatlarının öz kreditqabiliyyətliliklərini artırmaq və ictimaiyyətin bu məhsullara güvənini artırmaq məqsədilə tələb olunduğu hallarda milli valyuta ilə geri ödəmə həyata keçirilir. Bəzi ölkələrdə kriptovalyuta emissiyası ilə məşğul
olan təşkilatların geri ödəmə tələblərini qarşılamaq məqsədilə yüksək həcmdə likvid aktiv tutulması kimi öhdəliklər tələb olunur. Eyni zamanda kriptovalyutaların vergi kimi dövlət büdcəsinə edilən ödəmələrdə istifadə olunmasının qəbul edilməməsi və oxşar öhdəliklərin milli valyuta vasitəsilə həyata keçirilməsi tələbi kriptovalyutaların milli valyutanı əvəzləməsini çətinləşdirir. Qeyd olunan oxşar tədbirlər nəticəsində kriptovalyutanın milli valyutanı tamamilə əvəzləməyəcəyi və bu səbəbdən Mərkəzi Bank balansının həcminin monetar siyasətinin həyata keçirilməsinə təsir edəcək səviyyədə daralmayacağı fikri irəli sürülür. Eyni zamanda, kriptovalyuta istifadəsinin kütləvilik qazanmasının müəyyən vaxt tələb etdiyindən, Mərkəzi Bankların bu tendensiyalar qarşısında lazımi tədbirlər görmək üçün kifayət qədər vaxta malik olacaqları və istifadə olunan monetar siyasət alətlərini adaptasiya edəcəkləri qeyd olunur. Yuxarıda qeyd olunan fikirlərdən bu qənaətə gəlmək mümkündür ki, kriptovalyutaların Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilən monetar siyasətə və istifadə olunan alətlərin tətbiqinə təsiri birbaşa bu valyutada aparılan əməliyyatların həcmindən asılıdır. Kriptovalyutalarla aparılan əməliyyat həcmi nəğd pulla və ya milli valyuta ilə aparılan əməliyyat həcmini keçəcəyi halda Mərzəki Bankın hazırki monetar siyasət alətlərindən istifadəsində çətinliklərin yaranması və onların təsir gücünün zəifləməsi gözlənilir. KRİPTOVALYUTALARIN MİLLİ VALYUTALARI ƏVƏZLƏYƏCƏYİ VƏ MƏRKƏZƏ BANKLARIN MONETAR SİYASƏTİNİN İQTİSADİYYATA TƏSİRETMƏ GÜCÜNÜN ZƏİFLƏYƏCƏYİNƏ VƏ HATTA İTƏCƏYİNƏ DAİR FİKİRLƏR SƏSLƏNDİRİLİR
Yüklə 5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|