Kurs ishi mavzu: Umurtqali hayvonlarning ko’payishi biologiyasi va rivojlanishi

Sodda hayvonlarning tabiatdagi va kishilar hayotidagi ahamiyati. Sodda hayvonlar turli sharoitda: chuchuk suvlarda, dengiz va okeanlarda yashab, tabiatdagi ko`pgina tirik mavjudotlarning, baliqlarning yemishi bo`lishi bilan qiimatlidir.
Ularning inson hayotidagi ahamiyati kamroq. Faqat ba`zi parazit vakillari (bezgak paraziti, dizenteriya amyobasi) inson organizmi qonida yashab og`ir jaraohatlarga olib keladi. Bezgak kasali bilan og`rigan bemorning tana harorati 2-3 kuni 40-41<sup>0</sup>С ga qadar ko`tariladi, qaltiroq bosadi. Uni asosan bezgak chivini yuqtiradi. Kasallik ko`pincha yoz oylarida uchraydi. Bolalar bog`chalarida tozalikka rioya qilish, bezgak bilan og`rigan bolalar sezilsa darrov vrachga murojaat etish kerak.
Hasharotning tabiatda va inson hayotidagi ahamiyati. Hasharotlar hamma yеrda: suvda, quruqlikda, cho`lda, tog`da, muzliklarda va xullas tirik organizm yashashi mumkin bo`lgan hamma joyda uchraydi.
Shundan ko`rinib turibdiki, tabiatda, undan biologik . jarayonlarning borishida, moddalar almashinuvida, o`simlik va hayvonlar taraqqiyotida, tabiat muvozanatida ularning beqiyos kattadir.
Ko`pchilik hasharotlarning hayoti o`simliklar bilan chambarchas bog`liqdir.Ularning ko`pchiligi o`simliklarning bargi, ildizi, mevasi, urug`i, po`tslog`I va boshqa organlari bilan oziqlanadi. O`simlikxo`r hasharotlar to`satdan ko`payganda juda katta territoriyadagi o`simliklarni zararlaydi yoki butunlay yeb bitiradi. Masalan, chigirtka va qandalalar yaqin-yaqingacha O`zbekistonda qanchadaqn-qancha g`alla ekinlariga zarar yetkazgan. Shuningdek, ularning o`simliklar hayotidagi roli ham katta. Ko`pgina o`simliklar hasharotxo`r hisoblanadi. Yer yuzida bunday o`siliklarning turi 500 dan ortadi. Bizlarda esa hasharotxo`r o`simliklardan 18 turi uchraydi. Masalan, nepentes, darlintoniya, dioneya, aldrovanda kabilar bargi, guli yordamida hasharotlarni tutib yeydi. Bundan tashqari tukli arilar, asalarilar, pashsha, kapalaklar va qo`ng`izlarning ba`zi turlari gulli o`simliklarni chetdan changlanishida katta rol oynaydi.
Hasharotlar (chumolilar, qo`ng`izlar) tuproq paydo bo`lishida aktiv ishtirok etadi. Ular o`simliklar bilan oziqlanar ekan, o`zlari ham boshqa hayvonlarga (masalan, hasharotxo`r qushlarga)oziq bo`ladi. Go`rkov qo`ng`iz va go`ng qo`ng`izlari kabi hasharotlarning tabiatdagi sanitarlik aham iyati ham aloxida diqqatga sazovirdir. Inson kundfalik hayoti va amaliy faoliyatida har xil hasharotlarga duch keladi. Ularning bir qismi foydalibo`lsa, boshqacha zararlidir. Inson kundalik hayoti va amaliy faoliyatida har xil hasharotlarda duch keladi. Ularning bir qismi foydali bo`lsa, boshqasi zararlidir. Foydali hasharotlar qatoriga madaniy va qimmatli yavvoyi o`simliklarning changlanishigayordam beruvchi va asaldor hasharotlar, tuproq paydo qiluvchi va sanitar hasharotlar va boshqalar kiradi. Keyingi paytlarda kishilar zararkunandalarga qarshi kurashda biologik metoddan (xonqizidan) keng foydalanib g`o`za, poliz, bog` ekinlarini muhofaza qilmoqdalar.
Zararli hasharotlar ham bor. Bu xildagi hasharotlar ekinlarni, o`rmon va mevali daraxtlarni va boshqa qimmatli o`simliklarni zararlaydi. Oziq – ovqat mahsulotlarini, texnika xamyoshyosi (yog`och, teri va boshqalar)ni, jundan tayyorlangan kiyim boshlarni (kuya kapalagining qurutlari ) yiydi va ularni ishdan chiqaradi. Imorat yog`och va mebillari xatto shapalarni emiradigan hashoratlar oz emas odamdan sog`lom odamga bezgak parazitini yoqtiradi pashalar esa ichak kasalarni keltirib chiqaradi.