49
leksikologiya – tilning lug’at
tarkibi haqidagi fan bilan, o’z o’rnida fonetika
va grammatika bilan yaqin, ayniqsa shakl yasash ta’limoti hamda so’z
birikmasi
sintaksisi bilan ham bo’g’liqdir. Demak, so’z yasalishi masalalari tilshunoslikda
leksikologiya, fonetik, grammatika sohalari bilan doimo birga o’rganib keladi.
So’z yasash til lug’atini boyitishning eng samarali usullaridan biri.
Zamonaviy ingliz tilida so’z yasalishining ikki xil turi bo’lib, birinchi usul
produktiv hisoblanadi. Bunday deyilishiga
sabab bugungi kunda ham bu
usullar orqali yangi so’zlar yasaladi va bular o’z ichiga quyidagilarni oladi:
1) affikslar yordamida (affiksatsiya);
2) konversiya;
3) abbrivatura (qisqartirish);
4) kompozitsiya (so’z yoki negiz qo’shish orqali).
Affiksatsiya. Affikslar yordamida, ya’ni qo’shimcha qo’shib so’z
yasash
ingliz tilining uzoq tarixi davomida eng ko’p qo’llanilgan produktiv usuldir.Bunda
biror–bir so’z turkumiga oid so’zga qo’shimcha qo’shiladi. Affiksatsiyaning ikki
turi mavjud: prefiksatsiya va suffiksatsiya.
Prefikslar bu so’zning old qismiga qo’shiladigan qo’shimchalardir.
Ingliz tilida prefiksatsiya hodisasi ko’proq fe’llarga xos. Prefikslar ham
mustaqil so’z turkumlariga, ham vazifadosh so’z turkumlariga qo’shilishi
mumkin. Mustaqil so’z turkumlariga qo’shiladigan prefikslar o’zakka
bog’langan bo’ladi, masalan:
–un (unhappy)
.Vazifadosh so’zlarda
ishlatiladigan
prefikslar esa yarim bog’langan bo’ladi, sababi ular mustaqil holda ham
ishlatilishi mumkin: over (overhead) [8,99].
Prefikslarning asosiy vazifasi so’zning leksik ma’nosini o’zgartirishdir.
Prefikslar turli xil mezonlarga ko’ra klassifikatsiya qilinishi mumkin.
1. Semantik, ya’ni ma’no jihatiga ko’ra klassifikatsiya:
a) inkor ma’noli prefikslar:
Dostları ilə paylaş: