Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan
Yüklə 4,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mulohaza uchun 3 daqiqa
- Biografiyalar uchun 3 soniyadan: Klinton Devisson
- Ikkita tirqishlar bilan bajarilgan tajriba Plank va Eynshteyn tomonidan yorug‘likning
|
3 soniyalik fakt De Broyl, zarrachalar o‘zini xuddi to‘lqindek va to‘lqinlar esa o‘zini zarrachadek tutishi mumkinligini ko‘rsatib berdi. Aloqador mavzular: Eynshteyn fotoelektr effektini tushuntirib beradi (19-sahifa). Korpuskulyar-to‘lqin dualizmi (27-sahifa). Ikkita tirqishlar bilan tajriba (31-sahifa). Mulohaza uchun 3 daqiqa: De Broyl to‘lqin uzunligi deb nomlanuvchi zarrachaning to‘lqin uzunligi mazkur zarracha impulsiga teskari proporsionaldir. Uni atom, yoki, molekula ham hisoblab chiqarish mumkin. Aslida, undan ham yirik obyektlar uchun ham de Broyl to‘lqin uzunligini aniqlasa bo‘ladi. Lekin, elementar zarracha to‘lqin uzunligi bilan taqqoslanganda, yirik obyektlarning de Broyl to‘lqin uzunligi massasi katta bo‘lgani sababli, payqab bo‘lmas darajada kichik bo‘lib chiqadi. Biografiyalar uchun 3 soniyadan: Klinton Devisson (1881-1958) Amerika fizigi. Nikel kristallarida elektronlar difraksiyasini kashf qilgan. Jorj Tomson (1892-1975) Ingliz fizigi, metall folga orqali elektronlar difraksiyasini kashf qilgan. Elektronlar difraksiyasi tasviri shuni ko‘rsatmoqdaki, ular o‘zini oddiy zarracha singari emas, balki to‘lqin kabi ham tutar ekan. Ikkita tirqishlar bilan bajarilgan tajriba Plank va Eynshteyn tomonidan yorug‘likning zarrachalar, ya’ni, fotonlar ko‘rinishida nurlanishi va yutilishi ko‘rsatib berilishidan rosa bir asr muqaddam Tomas Yung buning tamomila aksini ta’kidlovchi mashhur tajribasini o‘tkazgan edi. Agar, yorug‘lik nurini ikkita ingichka tor tirqishga ega bo‘lgan ekran tomon yo‘naltirib, ushbu ekranning ham ortiga yana bir ekran joylashtirilsa, mantiqqa ko‘ra, narigi – ikkinchi ekranda birinchi ekrandagi tor tirqishlardan o‘tib kelgan ikkita ingichka nur tushishi kerak xolos. Lekin, tajriba boshqacharoq narsani ko‘rsatib beradi. Ya’ni, tajribada, ikkinchi ekranda bir-biriga juda yaqin joylashgan bir necha yo‘l-yo‘l chiziqlardan iborat tasvir paydo bo‘ladi. Odatda, bir-biri bilan kesishayotgan to‘lqinlar o‘zini shunday tutadi. Lekin, yorug‘lik ikkinchi ekranga diskret fotonlar tarzida yetib boradi-ku?! Ikkita tirqish yordamida bajariladigan tajriba juda tomoshabop jarayon bo‘lib, u yorug‘likning xuddi to‘lqin kabi tarqalishi, lekin, zarrachalar bilan xuddi zarracha singari o‘zaro ta’sirlashishini yaqqol ko‘rsatib beradi. Boshqa zarrachalar uchun ham aynan shu tasdiq o‘rinlidir. Ikkita tirqishlar bilan ushbu tajribani elektronlar oqimi uchun ham takrorlab ko‘rilsa, unda ham shunga yaqin natija chiqadi. Agar, ekranga elektronlarni atiga bir donadan yo‘naltirilsa ham, baribir natijada interferension tasvir paydo bo‘ladi. Bundan kelib chiqmoqdaki, atiga bitta elektron ham o‘zini xuddi to‘lqin singari tutmoqda va uni faqat o‘zi bilan interferensiyalash mumkin xolos! Avvaliga bu tajriba Richard Feynman tomonidan taklif qilingan «faraziy» tajriba bo‘lgan. Keyinchalik, mazkur tajriba va uning xulosalari amaliyotda ham o‘z isbotini topdi. Yüklə 4,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|