L ü Ğ Ə t və e n s ġ k L o p e d ġ y a L a r

 

 

161 

güman  etmiĢlər.  Məhz  ona  görə  də  öz  istəklərini,  həmin  hadisələrin  özünə 

oxĢarlığında  axtararaq  onu  təkrar  etmiĢlər.  Ovsunu  səciyyə  daĢıyan  adamların 

üstünə su atmaq, onları suya basmaq və s. kimi ayinlər də, Ģübhəsiz, belə bir ibtidai 

inamın Ģüurlardakı qalıqlarındandır. 

Əkinçilər, il quraqlıq keçməsin deyə, bəzən də əvvəlcədən, yaz baĢı nəzir 

üçün heyvan alardılar. AlınmıĢ heyvanı (inək, qoyun və s.) mərasim günü kəndin 

bütün  əkinlərini  gəzdirərdilər.  Daha  sonra  qurbanlıq  heyvan  kəndin  məscidinin 

həyətində və ya məhəllələrin birində və ya da əkin sahələrindən birinin kənarında 

kəsilər, əti biĢirilərək hamılıqla  yeyilərdi.  Mərasimin iĢtirakçıları  yağıĢ arzusu ilə 

Allaha  dua  etdikdən  sonra  dağılıĢardılar.  Bəzən  də  quraqlıq  zamanı  hər  kəndin 

qoca  və  mömin  adamları  öz  məscidlərinə  yığılıb  namaz  qılar,  Allahdan  yağıĢ 

diləyərək Allah yolunda nəzir, sədəqə deyərdilər. 

Ġl  quraqlıq  keçdikdə  bəzən  təsadüfən  yağıĢ  yağardısa,  bu  hadisə 

əkinçilərin  böyük  Ģadlığına  səbəb  olardı.  Onlar  belə  güman  edərdilər  ki,  "arzu 

olunan  vaxtı  yağıĢın  gəlməsi  Allahın  iĢidir.  O  müqəddəs  varlıq  bizlərə  yazığı 

gələrək əkinlərimiz  üçün yağıĢ göndərmiĢdir". Bunun müqabilində  Allah yolunda 

qurbanlıq  heyvan  alınıb  kəsilər,  əti  paylanar,  ya  da  kəndin  mollasına,  seyidinə 

nəzir-niyaz verilərdi. 

Əkinçilər daĢ ayinindən yağıĢ çağırmaq üçün də istifadə etmiĢlər. Ġbtidai 

insanlar daĢlara hər Ģeyə qadir olan bir qüvvə kimi baxmıĢlar. Axı, onların güzəranı 

keçən  Azərbaycanın  daĢlı-qayalı,  mağaralı  dağları  da  müqəddəsləĢdirilmiĢdir. 

Babadağ  (Həzrət  baba),  BeĢbarmaq,  Asəfkəf  və  s.  yerlər  müqəddəs  hesab 

olunurdu. 

Beləliklə də insanlar qədimlərdən belə, bir çox arzu və diləklərinə çatmaq 

üçün  daĢa,  daĢ  ayininə  müraciət  etdiyi  kimi,  yağıĢ  arzusu  ilə  də  daĢın  fövqəladə 

qüvvəyə malik olduğuna inanmıĢlar. 

MüĢkür,  ġabran  və  ġirvan  kəndlərindən  vaxtilə  Babadağa  və  yaxud 

Gəncəbasar  kəndlərindən  QoĢqardağa  ziyarətə  gedənlər,  qayıdarkən  özləri  ilə 

buradan xırda daĢlar də gətirərdilər. "Müqəddəs" saydıqları bu daĢlardan  müxtəlif 

hadisələrə qarĢı arzu və amallarının həyata  keçməsi  üçün istifadə edərdilər. Onlar 

həmin daĢların "köməyi" ilə yağıĢ yağdırmağın mümkün olduğunu güman etmiĢlər. 

Quraqlıq  zamanı  daĢlardan  bir  neçəsini  qaba  qoyub  üstünə  su  tökərdilər,  daha 

sonra  həmin qabla  onlar ayaqyalın, baĢıaçıq çölə gedər  və  orada  yağıĢ arzusu ilə 

dua  oxuyardılar  [205].  Yaxud  da  həmin  daĢlardan  bir  neçəsini  yağıĢ  olsun  deyə, 

kəndin yaxınlığındakı çaya, bulağa və ya nohura atar və ucadan: "Çay daĢı,  Allah 

versin yağıĢı" deyərdilər. Yaxud isladılmıĢ daĢları quru daĢların yanına düzərdilər 

ki,  guya  həmin  daĢları  da  yağıĢ  yağıb  isladacaqmıĢ,  bununla  da  kənd  camaatı 

özlərinin  yağıĢ  arzusunda  olduqlarını  bildirərmiĢlər.  Əksinə,  günəĢ  arzulandıqda 

isə daĢlar ocağa qoyulardı. 

Muğan, ġirvan və AbĢeron kəndlərində müsəlla zamanı onun iĢtirakçıları 

mərasimin sonunda çaydaĢlarını dua oxuya-oxuya kisələrə yığıb kəndə gətirərdilər. 

---

 

 

162 

YağıĢdan  sonra  isə  həmin  daĢları  aparıb  çaya  tökərdilər  [206].  Qusar  rayonunun 

Piral kəndinin yaxınlığında iri mengir daĢ vardır. Həmin daĢın dikinə duruĢu kənd 

sakinlərinin dediyinə görə, yağıĢın kəsilməsinə köməklik edir. Əgər yağıĢ aramsız 

gələrək,  əkinlərə  zərər  verirdisə,  kənd  camaatı  həmin  daĢı  yerə  yıxardı  ki,  yağıĢ 

kəsilsin [207]. Yaxud Hil kəndinin yaxınlığında olan Seyidnohur adlanan nohurun 

kənarındakı daĢı quraqlıq zamanı suya salardılar ki, yağıĢ yağsın [208]. 

XII  əsr  ərəb  coğrafiyaĢünas  səyyahı  Əbu  Həmid  əl-Əndəlusi  əl-Qərnati 

özünün  "Tuhfət  əl-Əlbab  və  Nuxbat  əl-Əcab"  (Ağıllara  töhfə  və  möcüzələrin 

seçilməsi) əsərində göstərir ki, "Ərdəbilin (Ģəhər) meydanında bir qara daĢ gördüm. 

Onun səsi polad səsi verirdi. Özü qurğuĢun qalayı kimi idi. (Bu daĢ) inəyin böyrəyi 

Ģəklində  idi.  Çəkisi  200  manndan  (bir  mann  təxminən  3  kq-a  bərabərdir)  çoxdur 

[209]. 

DaĢın  (belə  bir)  xüsusiyyəti  var:  yağıĢ  yağmadıqda  onu  (daĢı)  arabaya 

qoyub Ərdəbil Ģəhərinə gətirirlər. (Bu vaxt) yağıĢ yağmağa baĢlayır; daĢı meydana 

gətirənəcən yağıĢ yağmaqda davam edir, apardıqda yağıĢ ara verir. Bu, isə dünya 

möcüzələrindəndir.  (Bunun  düzlüyünü)  Allah  bilir  [210].  Səyyah  çox,  düzgün 

olaraq  bu  daĢın  yağıĢ  əhvalatını  həqiqətə  uyğun  olduğuna  Ģübhə  ilə  yanaĢaraq, 

onun  doğruluğuna  inamı  olmadığı  üçün  "bunun  düzlüyünü  Allah  bilir",  ifadəsini 

iĢlətmiĢdir. Lakin çox maraqlıdır ki, səyyahın qeyd etdiyi "müqəddəs daĢ" bəlkə də 

səmadan yerə düĢmüĢ meteorit parçasıdır. 

Məhz  ona  görə  də  əhali  belə  bir  fövqəlbəĢər  daĢı  müqəddəsləĢdirmiĢdir. 

Çünki müəllif tərəfindən daĢın verilən təsviri, onun "polad səsi çıxarması, özünün 

qurğuĢun  qalayına  oxĢaması",  həmin  daĢın  meteoritin  kiçik  bir  hissəsi  olmasını 

güman  etməyə  imkan  verir.  Maraqlıdır  ki,  məĢhur  tarixçi  Zəkəriyyə  əl-Qəzvini 

özünün  "Asar  əl-bilad  və  axbar  əl-Ġbad"  adlı  əsərində  Ərdəbil  Ģəhəri  haqqında 

danıĢarkən  Ģəhər  yaxınlığındakı  həmin  "yağıĢ  daĢı‖nın  məqsəd  və  təsvirini 

verməklə onu da xatırlayır [211]. 

Əkinçilərin yağıĢ və günəĢ arzusu ilə, həm də baĢqa təbii fəlakətlərə qarĢı 

keçirdikləri mərasim, ayin və etiqadlar, təbiət hadisələrini və bu hadisələri doğuran 

səbəblərin  dərk  edilib  baĢa  düĢülməməsi  nəticəsində  meydana  gələrək,  onlar 

tərəfindən əsrlər boyu bu və ya baĢqa Ģəkildə icra edilmiĢdir. 

XX  əsrin  20-30-cu  illərindən  etibarən  elmin  və  mədəniyyətin  inkiĢafı, 

təbiət hadisələrinin və onların sirlərinin elmi surətdə öyrənilməsi və geniĢ izahı ilə 

xalq bu mövhumu və dini mərasimlərin əsl mahiyyətini düzgün baĢa düĢə bilmiĢ və 

beləliklə  də  onların  Ģüurlarından,  məiĢət  və  təsərrüfat  həyatından belə  bir dini  və 

mövhumu görüĢlərin tədricən silinməsi ilə nəticələnmiĢdir. 

---