L ü Ğ Ə t və e n s ġ k L o p e d ġ y a L a r

 

 

156 

su  arzusu  ilə  müsəllaya  çıxmağa,  Allaha  yalvarmağa  deyil,  bunun  üçün  meĢələri 

qırıb tələf etməməyə və yeni meĢələr salmağa dəvət edirdi. 

Kəndlərimizdə  qədimlərdən  belə,  əkinçilər  tərəfindən  yağıĢ  və  günəĢ 

arzusu ilə keçirilən və daha geniĢ yayılan mərasimlərdən biri də qodu-qodu (kodu-

kodu, qodul-qodul, dodu-dodu) adı ilə tanınmıĢdır. Bu mərasim XX əsrin 20-30-cu 

illərinə qədər demək olar ki, Azərbaycanın bütün kəndlərində keçirilirdi. 

Quraqlıq  zamanı  yağıĢ  arzusu,  aramsız  yağıĢlar  zamanı  günəĢ  arzusu  ilə 

təĢkil edilən qodu-qodu mərasiminin təsviri də çox maraqlıdır. 

Qodu-qodu  mərasiminin  iĢtirakçıları  kəndin  əsasən  cavan  oğlanlarından 

ibarət  olardı. Vaxtilə bu  mərasimdə  qadınlar və  qız  uĢaqları da  iĢtirak edirlərmiĢ. 

Qodu olmaq daha çevik və bu iĢdə səriĢtəsi olan oğlana tapĢırılardı. O, əyin-baĢına 

köhnə  paltar,  papaq  geyər,  üst-baĢını  yarpaq  və  Ģax-Ģuxla  bəzəyərdi,  sifətini 

rəngləyər  və  ya  baĢını,  üzünü  elə  bağlardı  ki,  onun  kim  olduğunu  müəyyən  edə 

bilməzdilər,  Qodunun  əlində  tutduğu  çömçə  və  ya  əl  ağacı  adam  (kukla) 

formasında  (çox  halda  qadın  Ģəklində)  bəzədilərdi.  YağıĢ  arzulandıqda  qodunun 

paltarı boz və ya göy rəngdə (su rəmzi), günəĢ arzusu ilə isə qırmızı (günəĢ rəmzi) 

rəngdə  olardı.  Qodunun  dəstəsi  kəndin  məhəllələri  ilə  evbəev  gəzərək  xorla 

mərasim  mahnıları  oxuyar  və  pay  (sədəqə)  toplayardı.  Əgər  mərasimin 

keçirilməsində məqsəd yağıĢ arzulamaqdısa (çağırmaqdırsa) belə halda həyətlərdə 

qodunun  üstünə  mütləq  su  atardılar.  Əksinə,  günəĢ  arzuladıqda  qodunun  baĢına 

(üstünə) kül tökərdilər. 

Qodunun mərasimdə oxuduğu və xorla təkrar olunan bu mahnıların söz və 

məzmunu  onun  təĢkili  və  keçirilməsindəki  məqsədi  ifadə  edərdi.  Daha  doğrusu, 

mərasimin  iĢtirakçıları  elə  güman  edərdilər  ki,  istək  və  arzularına  çatmaq  üçün 

sözün  gücündən  istifadə  etməklə  fövqəladə  və  gözəgörünməz  qüvvələrə  təsir 

etmək olar. ġübhəsiz  ki,  kökləri ibtidai inama  gedib çıxan,  yağıĢ  və  günəĢ arzusu 

ilə təĢkil edilən bu mərasim daha sonrakı dövrlərdə xalq arasında  mahnı və oyun 

üslubu  formasına  düĢərək  keçirilmiĢdir. Beləliklə  də  çox haqlı olaraq göstərildiyi 

kimi,  "Azərbaycan  xalqının  qədim  oyun  və  əyləncələri,  toy  və  yas  mərasimləri 

xalqın  təbiətlə  mübarizəsilə,  əsas  əmək  forması  olan  maldarlıq  və  əkinçiliyin  iĢ 

prosesi  ilə  əlaqədardır"  [202].  Qodu-qodu  mərasimində  yağıĢ  arzusu  ilə  oxunan 

mahınların söz və deyiliĢindəki bəzi fərqlərə baxmayaraq, məzmun etibarilə demək 

olar ki, eyni fikir və məqsəd güdülürdü: 

 

Qodu-qodunu gördünmü?  

Qoduya salam verdinmi?  

Qodu burdan keçəndə  

Ağca yağıĢ gördünmü? 

 

Yaxud: 

 

---

 

 

157 

Qodu-qodu xoĢ gəldi,  

Ardınca yağıĢ gəldi  

Gəlin ayağa dursana,  

Çömçəni doldursana,  

Qodunu yola salsana. 

 

Xorla  və  ya  tək  qodu  tərəfindən  oxunan  bu  mahnıların  son  beyti  belə 

qurtarardı: 

 

Bu gün bizə yağ (qaymaq) olsun!  

Sabah sizə yağıĢ (yağmaq) olsun! 

 

Əkinlər  quraqlıqdan  zərər  çəkdiyi  kimi,  aramsız  yağıĢlar  da  əkinçi  və 

maldar əhaliyə xeyli ziyan vurur, onları ağır vəziyyətə salırdı. Axı yağıĢ istənilən 

vaxt yağardısa, böyük nemət, məhsuldarlıq və bolluq hesab olunurdu. Lakin ardı-

arası kəsilməyən yağıĢlar isə məhsulu çürüdərək zay edirdi. Beləliklə də insanlara 

qıtlıq  və  bədbəxtlik  gətirirdi.  Atalar  məsəlində  çox  mənalı  deyilmiĢdir:  "Yağmır, 

yağmır  qurudur,  yağır,  yağır  çürüdür"  və  ya  da  "Yağmır,  yağmır  yandırır,  yağır, 

yağır söndürür". Məhz ona görə də aramsız yağıĢın qarĢısını almaq, onun kəsilməsi 

üçün əkinçi və  yaxud maldar əhali yenə də qodu-qodu mərasimi keçirməklə, belə 

düĢünürdülər ki, yağıĢın qarĢısını ancaq ovsunlamaqla, sözün təsir gücü ilə almaq 

olar.  Gözə-görünməz  qüvvələri  köməyə  çağırmaqla  yağıĢ  kəsilər,  gün  çıxar  və 

beləliklə  də  fəlakətdən  yaxa  qurtarmaq  olar.  YağıĢ  kəsilməsi  və  gün  arzusu  ilə 

keçirilən  mərasimin  iĢtirakçıları  aĢağıdakı  məna  və  məzmun  daĢıyan  mahnılar 

oxuyardılar: 

 

Qodu-qodunu gördünmü?  

Qoduya salam verdinmi?  

Qodu burdan keçəndə (ötəndə)  

Qırmızı gün gördünmü? 

 

və yaxud: 

 

Ay dolanıb batmağa,  

Yuxum gəlib yatmağa,  

YağıĢ yığıb isladıb,  

Gün gərək qurutmağa. 

 

Mahnı bu sözlərlə qurtarardı: 

 

 

---

 

 

158 

Bu gün bizə un olsun!  

Sabah sizə gün olsun! 

 

Yaxud da: 

 

Yağ verin yağlamağa  

Bal verin ballamağa,  

Qodu gülmək istəyir,  

Qoymayın ağlamağa. 

 

Qoduya qaymaq gərək  

Qablara yaymaq gərək  

Qodu gün çıxarmasa, 

 Gözlərin oymaq gərək. 

 

Xorla  oxunan  bu  mahnının  "qodu  gülmək  istəyir,  qoymayın  ağlamağa" 

beytindəki fikir çox güman ki "gülmək" sözü gün, quruluq, "ağlamaq" isə yağıĢ və 

nəmiĢlik rəmzi mənasını daĢımıĢdır. 

Bu  mərasim  zamanı  hər  bir  ailə  qoduya  pay-sədəqə  verməyi  özünə 

müqəddəs  borc  bilərdi.  Daha  doğrusu,  qoduya  mütləq  pay  verilərdi.  Mərasimdə 

toplanılan  pay  -  çörək,  un,  yağ,  yumurta,  pendir,  ət,  pul  və  s.  onun  iĢtirakçıları 

arasında  bölünərdi.  Bölgüdə  qoduya  daha  çox  pay  düĢərdi.  Bəzən  də  mərasim 

(yağıĢ  arzuladıqda)  iĢtirakçıları  kəndin  kənarına  gedərək  yığdıqları  payı  orada 

biĢirib yeyərdilər. Daha sonra çayda çimər və ya da bir-birilərinin üstünə su tökər 

və  yağıĢ  çağırardılar.  Bundan  sonra  mərasim  sona  yetər  və  iĢtirakçılar  evlərinə 

dağılıĢardılar. 

YağıĢ  çağırmaq  və  ya  günəĢ  arzusu  ilə  keçirilən  qodu-qodu  mərasimi 

Naxçıvan  əkinçiləri  tərəfindən  Çömçəxatın  adı  ilə  icra  edilərdi.  Əsasən  kənd 

cavanlarının iĢtirak etdiyi bu mərasimdə Çömçəxatın öz geyimilə tanınmaz olardı. 

O,  əlində  qadın  geyiminə  bəzədilmiĢ  çömçəni  tutub  öz  dəstəsi  ilə  kəndi  gəzərdi, 

həyətə  girib  evin  qapısını  döyərdi.  Ġçəridən  isə  ev  sahibinin  səsi  eĢidilərdi: 

"Kimsən?  Nə  istəyirsən?"  Çömçəxatın  dərhal  əlindəki  çömçəni  içəri  uzadıb 

deyərdi: "Çömçəxatındır, əli  xamıra  batıb, Allahdan bir çömçə su istəyir ki,  əlini 

yusun, çaylara su istəyir ki, əkinlərə su, heyvanlara ot olsun, nəhayət, Çömçəxatın 

pay istəyir". Ev sahibləri də Çömçəxatının üstünə su atıb, ona pay verərdilər. 

Azərbaycanda  çox  qədimlərdən  yağıĢ  arzusu  ilə  keçirilən  qodu-qodu 

mərasimində  ilkin  məqsəd  güman  ki,  yağıĢ  çağırmaq  idi.  Lakin  daha  sonrakı 

dövrlərdə  günəĢ arzusu ilə də keçirilmiĢdir. Deməli,  mərasim  həm  yağıĢ,  həm də 

günəĢ  arzulandıqda  təĢkil  edilərdi.  Hər  iki  halda  qodunun  iĢtirak  etdiyi  bu 

mərasimdə  fərq,  məqsəddən  asılı  olaraq  qodunun  oxuduğu  mahnıların 

məzmununda  və  onun  geyimində  olarmıĢ.  Çox  maraqlıdır  dekabrist  yazıçı 

---