L ü Ğ Ə t və e n s ġ k L o p e d ġ y a L a r

 

 

159 

A.A.Bestujev-Marlinski  Dərbənd  Ģəhərində  qodu-qodu  mərasimini  görmüĢ  və 

özünün "Molla Nur" adlı əsərində onun təsvirini verdikdən sonra yazmıĢdır: "Xorla 

oxunan bu mahnılar yəqin ki, vaxtilə yağıĢ və Ģeh allahı sayılan Qodunun Ģərəfinə 

idi" [203]. 

YağıĢ  çağırmaq  üçün  keçirilən  və  Azərbaycanda  geniĢ  yayılmıĢ  qodu-

qodu  mərasimi  nəinki  qonĢu  xalqlar-gürcülər,  acarlar,  ləzgilər  və  b.  arasında 

mövcud  olmuĢ,  hətta  adlarındakı  və  keçirilmə  qaydasındakı  bəzi  fərqlərə 

baxmayaraq,  bir  sıra  xalqlar  tərəfindən  icra  edilərək  eyni  məna  və  məzmun  kəsb 

etmiĢdir [204]. 

Qədim  əkinçilər  ildırımın  çaxmasını,  göy  gurultusunu  da  müqəddəs  bir 

varlıq hesab etmiĢlər. Onlar təbiətin bu hadisələrinə bolluq, məhsuldarlıq üçün su-

yağıĢ göndərilməsi kimi baxmıĢlar. Xalqın inamına görə səma odu (ildırım) bolluq 

və  məhsuldarlığın  qoruyucusudur.  Göydən  yerə  yağıĢlar  onun  təkidilə  göndərilir. 

Axı, çox halda göy gurultusu, ĢimĢək çaxmasından sonra yağıĢ yağır. Hətta quraqlıq 

zamanı ildırıma müraciətlə deyilərdi: 

 

Çax daĢı, çaxmaq daĢı, 

 Tanrı versin yağıĢı. 

 

KeçmiĢdə  quraqlıq  illərində  Azərbaycanın  ayrı-ayrı  etnoqrafik 

bölgələrində  yağıĢ  arzusu  ilə  bir  sıra  digər  ayin,  inam  və  baĢqa  mərasimlər  də 

keçirilərdi. 

Belə  ki,  Dağlıq  Qarabağda  və  bəzi  rayonlarda  quraqlıq  illərdə  qadınları 

"cütə  qoĢaraq"  bir  nəfər  "cütçü  qadın"  onları  "çubuqla  vurarmıĢ",  guya  belə  bir 

acınacaqlı vəziyyəti Allah görüb, onlara yağıĢ göndərərmiĢ. Yaxud bəzi kəndlərdə 

on-on iki nəfər qızı saç-saça bağlayıb, bir nəfər qarı əlindəki qarğı çubuqla onların 

"çiyin  və  topuqlarına  döyə-döyə"  hərləyərmiĢ.  Bununla  da  "döyülən  qızlar"  uca-

dan  səs  çıxarmaqla  ağlayarlarmıĢ,  guya  ağlaĢma  səsini  və  gözyaĢılarını  eĢidib-

görən  Allahın  onlara  yazığı  gələrək,  bu  günahsız  bəndələrin  arzusu  müqabilində 

onlara yağıĢ göndərərmiĢ. 

Bəzi  rayonlarda,  xüsusilə  qərbi  Azərbaycanda  əkinçilər  quraqlığın  bir 

səbəbini də kənddə olan dul qadınlarda görərdilər. Ona görə də kəndin ağsaqqalları 

məsləhət bilirdilər ki, dul qadınlar ərə getsinlər, hətta qoca qadınlar üçün də rəmzi 

mənada Ģəriətlə "kəbin kəsilərdi" ki, guya onların da əri varmıĢ. Əkinçilər arasında 

mövcud olan inam və əqidəyə görə, qadınların dul qalması məhsul qıtlığına səbəb 

olurmuĢ.  Beləliklə  də  qadınlara  məhsuldarlıq,  bolluq,  yaradıcı-artımlı  qüvvələrin 

rəmzi kimi baxılmıĢdır. ġübhəsiz ki, belə bir inam ibtidai əkinçilərin dünyagörüĢünün 

qalığı  kimi  Ġslam  dini  vasitəsilə  dövrümüzə  qədər  gəlib  çatmıĢdır.  Digər  tərəfdən 

qadınlara  "zülm  edilərkən",  onların  bu  ağır  vəziyyətini  Allahın  "görüb,  yazığı 

gəlməsi" Ģübhəsiz ki, ibtidai inama islam donunun geydirilməsindən baĢqa bir Ģey 

deyildir. 

---

 

 

160 

Azərbaycanda  quraqlıq  illərində  icra  edilən  belə  bir  mərasim  də  geniĢ 

yayılmıĢdır.  Mərasim  zamanı  kəndin  camaatı  su  olan  yerlərə  (çay  sahilinə,  bulaq 

baĢına  və  i.a.)  toplanardılar.  Onlar  bir-birinin  üstünə  su  tökər  və  ya  bir-birlərini 

suya atardılar. Ġnama görə suya atılanlar içərisində kəndin seyid və mollası mütləq 

olmalı idi. Kəndin "müqəddəs adamları" hesab olunan bu Ģəxslərin arzu və diləyini 

guya  Allah  daha  tez  eĢidib  su  göndərəcəkmiĢ.  Bunun  müqabilində  suya  basılmıĢ 

seyid və mollaya kənd camaatı nəzir və sədəqə verərdi. 

Adətən belə mərasimlərin sonunda hər bir ailə biĢirib özləri ilə gətirdikləri 

və  müqəddəs  saydıqları  xəmir  xörəklərini  (xəĢil,  əriĢtə,  xingal  və  s.)  elə  oradaca 

yeyərdilər.  Daha  doğrusu,  iĢtirakçıların  həmin  xörəklərdən  yemələri  zəruri 

sayılardı. 

Beləliklə,  adamların  bir-birinin  üstünə  atdıqları  su,  ibtidai  inama  görə, 

qədimlərdə yağıĢ rəmzini daĢımıĢsa da, yəni su, su gətirirmiĢ, daha sonralar isə bu 

mərasim  də  din  xadimlərinin  iĢtirakı  ilə  islamlaĢdırılaraq  "müqəddəslərin"  gəlir 

mənbəyinə çevrilmiĢdir. 

ġabran  kəndlərində  yağıĢ  və  günəĢ  arzusu  ilə  keçmiĢdə  "Hacılar"  adlı 

mərasim  keçirilərdi.  Bunun  üçün  ağacdan  düzəldilmiĢ  10-12  adam  heykəlciyinə 

hacı paltarı geydirilərdi. Həmin heykəllər kəndin mömin adamı hesab olunan molla 

və  ya  seyidin  evinin  damına  bir-birinin  ardınca  düzülərdi.  YağıĢ  arzu  edilərdisə 

"hacıların" qabağına su tökülərdi. Əgər günəĢ istənilərdisə toz və ya kül səpilərdi. 

Belə  bir  mərasim  Quba  bölgəsinin  ləzgi  kəndlərində  də  (Hil,  Gican,  Piral  və  s.) 

keçirilərdi. 

Quraqlıqlar zamanı əhali bir sıra baĢqa ayin, ovsun və etiqadlara da əməl 

edərdi  YağıĢ  istədikdə  kəndin  yeddi,  ya  da  qırx  nəfər  keçəlinin  adı  çəkilərək 

düyünlənmiĢ ip çaya (suya) atılardı. Əgər günəĢ arzulanardısa, həmin ip yandırılardı. 

Ulağı suya salardılar və ya onun baĢını çayda yuyar, qulağına su tökərdilər ki, yağıĢ 

yağsın.  YağıĢ  istənildikdə  əzabla  öldürülmüĢ  adamın  baĢdaĢını  və  ya  onun 

qəbrindən  götürülmüĢ  torpağı  çaya  atardılar.  Bu  iĢi  kəndin  mömin  adamı  görərdi. 

Yaxud  kəndin  mollası  çaydan  götürülmüĢ  daĢa  Qurandan  surə  oxuyub,  onu  çaya 

atardı ki, yağıĢ olsun. 

Zaqatala  kəndlərinin  qocaları  keçmiĢdə-quraqlıq  illərində  dağ  gölü 

Xalağıya gedərmiĢlər. Gölə çatana yaxın onlar kürklərini çevirərək tərs geyərdilər 

ki,  guya  "yağıĢda  kürkün  üzü,  yəni  dərisi  sudan  korlanmasın".  Qocalar  gölün 

sahilində  namaz  qılar,  özləri  ilə  apardıqları  qurbanlıq  heyvanı  buradaca  kəsib 

yeyərdilər  və  Allaha  yağıĢ  arzusu  ilə  yalvarardılar.  Mərasim  iĢtirakçılarının 

kürklərini  çevirərək  tərs  geymələri  Ģübhəsiz  ki,  ovsunlama  ayini  kimi  qəbul 

olunmalıdır.  Onların  inamına  görə  "əgər  yağıĢ  yağanda  kürkü  çevirib  tərsinə 

geyiriksə,  deməli  yağıĢ  istədikdə  də  belə  etdikdə,  yağıĢ  gələr".  Deməli,  insanlar 

bənzər hadisələrdə müəyyən əlaqənin olduğunu zənn edərək bunun səbəbini də elə 

onların  özündə  görmüĢlər.  Beləliklə  də,  onlar  oxĢar  hadisələr  arasındakı  bir 

yaxınlığın,  bir  təkrarın,  sadəcə  olaraq  onların  arasında  bir  əlaqənin  olduğunu 

---