Landshaftli yer tuzish

4.2. Tuprog‘i eroziyaga xavfli mintaqalarda 
 eroziyadan himoyalanganlik darajasini aniqlash 
Fermer xo‘jaliklariga yer ajratish, albatta, haydalma yerlar va boshqa qishloq 
xo‘jalik yerlarining katta suv yig‘iladigan maydonlarini har xil egalarga beriladigan 
mayda uchastkalarga bo‘lishga, qo‘shimcha markazlar va yo‘llar tarmog‘ini tashkil 
etishga, ularni qiyaliklar bo‘ylab va gorizontallarga burchak ostida joylashtirishga olib 
keladi. Sanab o‘tilgan masalalarni aniq suv ymg‘iladigan maydonlarda eroziya 
jarayonlarining intensivligini hisobga olmasdan yechish, tuproqlarning yuvilishi 
kuchayishiga va jarliklar paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin. 
Loyihani ishlashda avvalo, xo‘jalikning ixtisosligi va uning eroziyaga qarshi 
tadbirlarga mosligi o‘rganiladi. Qishloq xo‘jalik ekinlari tuproqlar eroziyasiga har xil 

---

81 
ta’sir ko‘rsatadi; masalan yumshatib ishlov beriladigan ekinlarni eroziya xavfi bor 
yerlarda ekish tuproqlarning yuvilishini va deflyatsiyasini kuchaytirish mumkin. 
Shuning uchun ekin maydonlari tarkibi yer tuzish yiliga va loyiha bo‘yicha ekinlar 
eroziya xavfining o‘rtacha koeffitsienti K
ur
yordamida baholanadi: 
K
ur
bunda Ri – i ekin ekilgan maydon, ga; Ki-i ekinning eroziya xavfi koeffitsienti; n 
–xo‘jalikda ekiladigan qishloq xo‘jalik ekinlari soni.
Agar ekinlarning eroziya xavfi koeffitsienti loyiha bo‘yicha kamaysa, 
ixtisoslikni aniqlash to‘g‘ri bajarilgan hisoblanadi. Uning o‘sishi eroziya xavfi 
o‘sishini bildiradi. Xo‘jalik ixtisosligiga tuzatish kiritish, faqat barcha eroziyaga qarshi 
tadbirlar majmuasi hisoblangandan keyingina, asoslangan hisoblanishi mumkin. 
4.3. Tuprog‘i eroziyaga xavfli mintaqalarda tadbirlarni qo‘llashda 
sarflanadigan xarajatlar miqdorini aniqlash 
Ixota polosalarini joylashtirishni iqtisodiy asoslashda quyidagi ko‘rsatkichlar 
aniqlanadi: 
-
daraxtlar polosalarini ekish va ularni parvarishlash uchun bir martalik kapital 
xarajatlar; 
-
daraxtlar polosalarining agroiqlimiy ta’siri hisobiga sof daromadning o‘sishi; 
-
daraxt polosalari, hamda ular yonidagi aylanish polosalari tagidagi maydonlardan 
mahsulot olinmasligi natijasida sof daromadning kamayishi. 
Asosiy mezon sifatida himoya daraxtlari qiymatining 1 so‘miga olinadigan sof 
daromadning maksimal o‘sishidan foydalaniladi. 
Ekish va parvarishlash xarajatlari o‘rmon polosalarining turiga, ularning 
tuzilishiga, asosiy daraxtlari turlariga, xo‘jalikning joylashgan mintaqasiga bog‘liq 
bo‘ladi. Soddalashtirilgan hisob kitoblar uchun 1 ga 400000 so‘m olishimiz mumkin. 
Ekinlarning soyada qolishi va asosiy shamollarning kelish burchagini hisobga 
olgan holda o‘rmon polosalarining agroiqlimiy ta’siri hisobga olingan sof daromad 
qiymatini quyidagi ifoda yordamida baholash mumkin (Rossiyaning markaziy 
tumanlari sharoitlari uchun S.N.Volkov va V.V.Nikitin tomnidan hisoblangan):o‘rmon 
polosalarining kenngligi 7,5 m bo‘lganda
y
=4
hL
(50
t
-10
2-173h
)
µ
; 
o‘rmon polosalari kengligi 12 m bo‘lganda 
y
=4
hL
(50
t
-10
2-173h
)
µ
; 
o‘rmon polosalari kengligi15 m bo‘lganda 
y
=4
hL
(50
t
-10
2-173h
)
µ
; 
bunda h – o‘rmon polosalari balandligi, m; 
L – o‘rmon polosalari uzunligi, km; 

---

82 
t – o‘rmon polosalarining soyasi ta’siridagi madonlarda hosilning kmayishini 
hisobga oladigan koeffitsient; 
µ - o‘rmon polosalari yo‘nalishlariga boyliq asosiy shamollar ta’sirining 
o‘zgarishini hisobga oluvchi koeffitsient 
Masalan, agar kenglig 7,5 m uzunlig 8 m o‘rmon polosalari tizimi JShQ 90 
0
yo‘nalishida joylashtirilgan bo‘lsa, balandligi 10 m, t=0,833, 
µ
=1,0 bo‘lganda, 
ularning agroiqlimiy ta’siri quyidagiga teng bo‘ladi; 
y
=4·10·8·(50·0,883-10
2-0,173·10
)1,0=13533 ming so‘m. 
O‘rmon polosalari va dala yo‘llari yo‘q joylarda mashinalarning aylanish 
polosalari tagidagi maydonlardan mahsulot olinmasligi yoki kamayishi natijasida 
olinmagani sof daromad oldin qilingan tavsiyalarga asosan hisoblanali.