M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
104 
2.  Avrovalyuta  bazarında  Avroistiqraz  və  Avroaksiya 
yerləşdirilməsinə vasitəçilik edir; 
3. korporativ şirkətlərə investisiya mövzusunda müşavir-
lik xidməti verir. 
nkişaf bankları - daha çox sərmayə bazarının inkişaf et-
mədiyi və ya sərmayənin зяиф olduğu ölkələrdə ortaya çıxmış-
dır. nkişaf banklarının vəzifələri isə aşağıdakılardır: 
1.  Иnvestisiya  layihələri  hazırlamaq  və  investisiyanı 
stimullaşdırmaq məqsədi ilə kredit vermədəкюмякляр; 
2.  Şirkətlərin  səhmlərini  alaraq  investisiya  просесиндя 
iştirak edirlər; 
3.  Xarici  sərmayənin  investisiya  sahələrinə  yönəlməsinə 
vasitəçilik edirlər. 
Finans şirkətləri öz varlıq və borclarına əsaslanıb qiymətli 
kağızlar  ixrac  etməklə  və  topladıqları  fondları  birbaşa  olaraq 
nağd kredit istəyən istehlakçılara və ya istehlak mallarının fi-
nansmanıüçün  şirkətlərə  qısa  və  uzunınüddətli  kredit  təklif 
edən  finans  qurumlarıdır.  Ümumiyyətlə,  finans  şirkətləri,  hər 
hansı  bir  yerdən  ucuz  kredit  əldə  edə  bilməyən  kommersiya 
şirkətləri və fərdlərin q
ısa-ortamüddətli kreditlərə olan ehtiya-
cınıödəməyə  yardımçı  olur.  Finans  şirkətləri  fond  təklifçiləri-
nə, banklara və ya digər finans vasitəçilərinə, qısa və ortamüd-
dətli dolaylı finans aləti satmaqla topladıqları fondların çoxu-
nu  ya  birbaşa  olaraq  nağd  kredit  istəyən  istehlakçılara  və  ya 
uzunömürlü istehlak mallarının finansmanı məqsədi iləşirkətlə-
rə, qısa və ya uzunmüddətli kredit formasında təklif edən vasi-
təçi qurumlardır. Finans şirkətləri kommersiya finans şirkətlə-
ri,  кредитля  satış  finans  şirkətləri  və  istehlak  finans  şirkətləri 
formasında üç qrupa bölünür. 
Sosial мцдафия qurumları - sərmayə bazarının ən önəmli qu-
rumlarından biridir. Bu qurumlar üzvlərindən topladıqları fond-
larla aksiya, istiqrazlar satın alaraq bu fondları verimli bir şəkildə 
istifadə etməkləüzvlərinə xidmət edirlər. 
nvestisiya fondları - fondlar investorlara mülkiyyət haqqı 
verən səhm ixrac edirlər.  nvestorlar üçün hər hansı bir təminat 

---

 
105
və  ya  sığorta  mövzusu  imkansızdır.  Əldə  edilən  fondlardarı 
qiymətli kağız portfelinin satın alınmasında istifadə edilir. Fi-
nans bazarlarındakı bəzi fondlar səhm və istiqraz kimi finans 
alətləri üzərində ixtisaslaşmışlar. 
nvestisiya fondları açıq və qapalıüçlü investisiya fondlarы 
olaraq ikiyə ayrılır: 
Açıq  investisiya  fondları  -  səhmdarların  istəyi  ilə  onların 
səhmlərini satın ala bilən finans qurumlarıdır. 
Qapalı  investisiya  fondları  fondun  təşkilində  müəyyən 
sayda səhmlər ixrac edilir və səhmdarlar özlərinə aid səhmləri 
sadəcə digər yatıрıмçılara sata bilirlər.  
nvestisiya fondları iqtisadi vahidlərdən fond qəbul etməklə, 
bu fondlarы şirkətin investisiya fəlsəfəsinə uyğun olaraq idarə edir. 
darə və digər xərclər çıxarılaraq, investisiyadan əldə edi-
lən  qazanclarışirkətin  səhmdarlarına  verilir.  Əsas  etibarilə  in-
vestisiya  fondları  investorların  sərbəst  pul  vəsaitlərin  pul  və 
kapital  bazarında və xüsusi finans aktivlərinin alqı-satqısında 
dəyərləndirir.  
Pensiya  fondları  -  üzvlərinin  əqidəsinə  və  gəlirinə  görə 
təsbit  edilən  ayırmaları  toplayaraq  üzvlərini  xəstəlik,  ölüm  və 
pensiyalılıq  kimi  risklərdən  qoruyurlar.  Toplanan  ayırmalar 
uzunmüddətli  və  sabit  olduğundan  likvid  fond  tutmaq 
ehtiyacına heç bir əsas qalmır. Bu səbəbdən də toplanan fond-
lar  kapital  bazarı  alətlərinə  yönəlir.  Pensiya  fondları 
iştirakçılara, 
yaşamlarının 
aktiv 
olaraq 
ишлямядикляри 
дюврдя,дюврц 
gəlir 
saxlamaq 
üzrə, 
aktiv 
olaraq 
çalışdıqlarıдюврdəödədikləri  payların  vasitəsi  ilə  topladıqları 
fondları finans bazarlarında dəyərləndirən qurumlardır.  
Qiymətli kağızларла ямялиййат апаранşirkətlər -əllərindəki 
uzunмüddətli fondları qanun çərçivəsində səhm və istiqraz sa-
tınalma yolu ilə dəyərləndirən qurumlardır. Finans bazarların-
da, bu şirkətlərin çox çeşidli funksiyaları vardır. Bəzi qiymətli 
kağız  şirkətləri  iştirakçılar  arasındakı  qiymətli  kağız  əmə-
liyyatlarının gerçəkləşdirilməsində  bilgi  qaynaqlarını "broker" 
(komisyonçu)  kimi  istifadə  edirlər.  Brokerlər  əməliyyatlarını 

---

 
106 
gerçəkləşdirmək üçün bir komisyon alırlar. Bu komisyon təklif 
və  tələb  arasındakı  qiymət  fərqinə  təsir  edir.  Komisyon 
əməliyyat miqdar
ının faizi olaraq hesablanır.Bəzi qiymətli ka-
ğ
ız  şirkətləri,  yeni  çıxarılmışşirkətin  qiymətli  kağız  ixracını 
reallaşdırır.  Hüquqi  şəxsin  müəyyən  qiymətli  kağızlarının  alış 
və satış qiymətlərini elan edib, bu qiymətli kağızların elan edil-
miş  qiymətlərlə  alınması  və  ya  satılmasınıöhdəsinə 
götürməkləöz adından vəöz hesabından qiymətli kağızlarla al-
qı-satqıəqdlərinin  bağlanılması  prosesi  diler  fəaliyyəti  hesab 
edilir.    Bəzi  şirkətlər  diler  və  broker  olaraq  xidmət  gös-
tərməklə, gəlirlərini də bu iki fəaliyyət növündən əldə edirlər. 
Sığorta şirkətləri - sığorta şirkətlərinin əsil funksiyası, mey-
dana gəlməsi düşünülən təhlükələrdən йарана  biləcək iтki və zə-
rərləri  azaltmaq  məqsədi  iləüzvlərinə  sığortaçılıq  xidmətləri 
verirlər.Sığorta şirkətləri ölüm, xəstəlik, ya da qəza sığortası kimi 
sığorta  polislərinin  satılması  qarşılığında  prim  (müəyyən  edilən 
məbləğin yüzdə bir hissəsi) alırlar və topladıqları bu primləri çe-
şidli qiymətli kağ
ız satın alınmasında istifadə edirlər. Bu yolla sı-
ğorta şirkətləri fonda ehtiyac
ı olanlara finans yardımı göstərirlər. 
Ümumiyyətlə, sığorta şirkətləri kapital bazarının ən ваъиб iştirak-
çılarıdır.Sığorta şirkətləri sığorta strukturu içərisində, özəl sığorta 
və sosial sığorta olaraq iki yerə bölünür. Özəl sığorta isəöz növbə-
sində, həyat və mal sığortası olaraq ikiyə ayrılır, sosial sığorta isə 
sosial müdafiə qurumlarınıəhatə edir. 
Həyat sığorta şirkətləri. Həyat sığortası fondları uzunmüd-
dətli və sabit olmasından dolayı daha çox şirkətlərin səhmlərinə, 
ipotek kreditlərinə və dövlət istiqrazlarına yatırılır.  
Həyat  sığortasının  ясас  vəzifəsi  sığorta  alanıölüm  vəщяйат 
risklərindən qоrumaqdır.  
Lizinq.  Lizinqin  European  Leasinq  Association  tərəfindən 
verilən tərifi aşağıdakı kimidir: "Finans icarəçi", məlum bir müd-
dət üçün icarələyən (lessor) və icarəçi (lessec) arasında imzalanan, 
icarəçi  tərəfindən  seçilib,  icarələyən  tərəfindən  satın  alınan  bir 
mülkiyyətini  icarələyəndə,  malın  istifadəsini  müəyyən  bir  icarə 
haqqıödəməsi qarşılığında icarəçidə buraxan bir kontarktdır. 

---