M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
90 FƏS L 20 . YIĞIM - NVЕST S YA ƏLAQƏS Yığım- investisiya əlaqəsi. Hər hansı bir ölkədə iqtisadi vahidlər (ev idarələri, şirkətlər və dövlət) gəlirlərinin hamısını istehlak xərclərinə yönəltmirlər. Onlar gəlirin bir hissəsini yığıma və ya investisiyaya ayırırlar. qtisadi vahidlərin ən vacib məqsədlərindən biri də gündəlik istehlak ehtiyaclarını artırmaq- dır. Ancaq iqtisadi vahidlərin bugünkü istehlaklarını artıra bil- mələri üçün gələcəkdəki istehlak imkanlarından daha çox fəda- karlıq etməyə hazır olmaları lazımdır və ya eyni ifadəni tərsinə söyləsək, şəxslərin bu gün müəyyən bir istehlak miqdarından əl çəkmələri onlara gələcəkdə, bu gün əl çəkdiklərindən daha çox həcmdə istehlak imkanı vəd edir. Bu çoxluğu isə faiz həddi müəy- yənləşdirir. Məsələn, bir şəxsin bugünkü 100 manatlıq istehlakın- dan əl çəkməsi ona bir il sonra 120 manatlıq istehlak imkanı tə- min edirsə, deməli, faiz nisbəti 20%-dir (inflyasiyanı nəzərə alma- dan). Ümumiyyətlə, hər hansı bir ölkənin iqtisadi artımı o ölkədə yaradılan xalis real aktiv investisiyaların cəminə bağlıdır. Bu aktiv investisiyanın малиййя мянбяйи isəölkə daxilində cəlb edilmiş yığımlar iləölkə xaricindən gətirilən sərmayə fondları təşkil edir. Yığım ilə investisiya arasında qarşılıqlıəlaqə vardır. Yığım olmadan investisiyanın gerçəkləşdirilməsi mümkün deyildir, eyni zamanda investisiya imkanları vəşəraiti olmadığı halda, iqtisadi anlamda yığımın da toplanınası qeyri- mümkündür. Modern iqtisadi sistemlərdə, yığım sahibləri ilə investisiya qoymaq istəyənlər, adətən, müxtəlif şəxs və ya qrup- lardır. Bu səbəblə də müəyyən kəsimlərin planladıqları və gerçəkləşdirdikləri yığımların toplamı ilə başqa kəsimlərin planladıqları investisiyaların toplamının bərabər olması, gerçəkləşməsi ideal sayıla biləcək bir haldır. 91 Ümumiyyətlə, ölkənin iqtisadi artımı yığım (investisiya) miqdarına bağlıdır. nkişaf etməkdə olan ölkələr yoxsul olduqla- rından, onların yığımları da azdır. Sadəcə bu yığımlara əsaslanıb investisiya qoymaq ölkənin iqtisadi артымыны təmin edə bilməz və ya yetərli olmaz. Bu səbəbdən də inkişaf etməkdə olan ölkələr ölkənin iqtisadi böyüməsini sürətləndirmək məqsədi ilə xarici sər- mayədən (xarici yığımlardan) yararlanmaq istərlər. Ümumiyyətlə, xarici sərmayə bir ölkəyə: özəl xarici sərmayə investisiyası və xarici kredit olmaqla iki formada gəlir. Yığımı və investisiyanı stimullaşdıran amillər. Yığımfərdin pul gəlirinin istehak üçün sərf edilməmiş hissəsidir. Şəxslərin məlum bir dönəmdəəldə etdiyi cari gəlir (C) iki bölümdən ibarətdir: yığım (T) və cari xərclər (H). Bunu riyazi şəkildə belə göstərmək olar: C = T + H. Cari gəliri sabit olaraq qəbul etsək, o zaman şəxslərin yığımı cari xərclərin böyüklüyünə bağlı olacaqdır. Cari xərclərin toplamının cari gəlirə bərabər olduğu və ya bu gəlirdən yüksək olduğu bir halda şəxsi yığım sıfır və ya mənfi olur. Hər hansı bir ölkədə toplanan yığımın qaynağışəxs və qurumların gəlirləridir. Yığım qabiliyyəti şəxsin gəlir səviyyəsinə bağlıdır. Yığım etmə arzusu haqqında isə müxtəlif amillərdən söz açıla bilər: 1.gözlənilməyən bir hadisəyə qarşı xərclərə hazır olma (xəstəlik, ani fəlakət və s.); 2.irəlidə həyata keçiriləcək böyük xərclər üçün bu gündən pul yığmaq (səyahətəçıxma, ev və ya avtomobil alma, uşaqlarının məktəb xərclərini maliyyələşdirmək və s.); 3.bir işqurma məqsədini gerçəkləşdirmək üçün hazırlıq görmə; 4.finans varlığıəldə etmə arzusu; 5.yüksək bir gəlirə sahib olma arzusu. Klassik və neoklassik iqtisadçılara görə yığım faizin bir funksiyasıdır. Yüksələn faiz qiyməti, yığım meylini artıraraq məcmu yığım həcmini şişirdir. Faiz nisbətində azalma isə yığım həcmində azalmaya yol açır. 92 Инвестисийа definisiyası və investisiyanın stimullaşdırılmasına təsir edən amillər. Щяр щансы бир дюнямдя игтисадиййатда истещ- сал едилян мящсулун (оутпут) йени гурулушлар, йени дайаныглы тяъщизат вя инвентардакы дяйишмяляр шяклиндяки гисминин дяйя- риня инвестисийа дейилир vəya iнвестисийа, эяляъякдя истещлакы артыра билмяк мягсядиля буэцнкц истещлакы азалтмаьы ваъиб эюрцлмякдядир. Гейд едяк ки, дахили вя хариъи капитал инвес- тисийалары практикайа кечирилиш шяклиня эюря ики ъцр ола биляр. Беля ки, инвестисийанын йатырылдыьы дашыныр гиймят вя йа мадди дяйяр йа илк дяфя йарадылыр, йа да даща юнъядян мювъуддур. Дахили вя хариъи инвесторун бир юлкядя фабрик инша етдирмяси вя йа йени чыхардылан щисся сянядини (сящми) сатын алынмасы биринъи, даща юнъя инша едилмиш олан бир фабрикин сатын алынмасы вя йа капитал базарында алым-сатым предмети олмуш бир дашыныр гиймятин мцлкиййятинин ялдя едилмяси ися икинъи група мисалдыр. Даща юнъя гурулмуш олан бир фабрикин хариъи сярмайядар тяряфиндян алынмасы, йенилямя вя йа эенишлямя мягсядли ола биляр. Бунунла бярабяр, мювъуд бир фабрик, бина вя йа тясисин сатын алынмасы, фярди олараг инвестисийа олмагла бирликдя, макро-игтисади нюгтейи-нязярдян инвестисийа сайылмаз. Чцнки бу ямялиййат, яэяр йенилямя вя эенишлямя мягсядли инвестисийа дейился, йяни истещсал капаситясини артырмырса, садяъя олараг мювъуд тясисин ял дяйишдирмясини тямин етмякдядир. Ейни шякилдя, сящм, финанс- ман боnoсу, хязиня бонoсу, дювлят истигразы кими финансал вар- лыгларын сатын алымы да, игтисади мянада, инвестисийа сайылмаз; бу инвестисийалар finans инвестисийаларыдыр. Бурада ялавя бир дяйяр йарадылмадыьы кими, фярд садяъя олараг ялиндяки варлыьын шяклини дяйишдирмякдядир. Цмуми олараг инвестисийаларын ашаьыдакы шякилдя тясниф етмяк мцмкцндцр: етцд-пройект инвестисийалары; йени инвестиси- йалар;фяалиййяти давам етдирмя вя йенилямя инвестисийалары; екс- пансийа инвестисийалары; тамамлама вя чятин ситуасийалары ачмаг цчцн екстремал инвестисийалар; модернляшдирмя вя тякмилляшдирмя инвестисийалары; арашдырма-инкишаф етдирмяк (research and development R&D) инвестисийалары. Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|