M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
83
1.мцддят  узандыгъа  фаиз  дяряъяси  артмагдадыр.  Буна 
артым эялирлик яйриси дейилир.  
2.мцддят узандыгъа,  фаиз дяряъяси дцшмякдядир. 
3.мцддят ня олурса олсун фаиз дяряъяси дяйишмямякдядир; 
4.мцддят  узандыгъа  илк  яввялляр  фаиз  дяряъяси  артмагда, 
даща сонра ися азалмагдадыр. 
Fаиз нисбятиня тясир едян амилляр (ликвидлик, гиймятляр, эялир 
вя  эюзлянилян  инфлйасийа)  тящлил  едилмишдир.  Инфлйасийа  эюзлямя 
тясири  (Фишер  тясири)  проблемини  игтисад  елминдя  илк  дяфя  И.Фишер 
арашдырмыш  вя  буну  садя  бир  бярабярликля  ачыгламышдыр,  йяни, 
н=р+и;    н-номинал  фаиз  дяряъяси,  р-реал  фаиз  дяряжяси,  и- 
эюзлянилян инфлйасийа сявиййяси.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
84 
 
FƏS L 19.  NFLYAS YA VƏ FA Z  HƏDLƏR   
ARASINDAKI MÜNAS BƏTLƏR N NƏZƏR  
YÖNLƏR N N TƏHL L  
 
Faiz  hədləri  iləəlaqədar  nəzəri  çalışmalarının  hamısında 
real  faiz  dərəcələri  diqqətə  alınmaqdadır.  Bu  faiz  hədləri, 
gələcək  inflyasiya  səviyyəsini  də  nəzərə  alan  nominal  faiz 
hədlərindən fərqlidir.  stər iqtisadi artım, istər də «Konyuktu-
ra dalğalanmalar» və istərsə də «iqtisadi vahidlərin investisiya, 
yığım  və  ya  qiymətlər  mövzularındakı  davranışları»real  faiz 
hədlərini müəyyən etmədə təməl faktorlardır.  
Fişer  nəzəriyyəsində  inflyasiya  və  faiz  dərəcələrinin 
arасындакы münasibətляринин təhlili. Real faiz hədləri ilə nominal 
faiz  hədləri  arasındakı  münasibəti  aşağıdakışəkildə  göstərə 
bilərik (Real və nominal faiz hədləri mövzusunu ilk dəfə Fişer 
арашдырмышдыр). R=Н-И. Р-real faiz dərəcəsini, Н- nominal faiz 
dərəcəsini, И- gözlənilən inflyasiya səviyyəsini göstərməkdədir.  
lk  dəfə  faiz  və  inflyasiya  arasındakı  münasibəti  Fişer 
tədqiq  etmişdir.  Fişerя  эюря  real  faizə  iki  амил  тясир  едир.  lk 
amil  subyektiv  xarakterdə  olub,  insanların  bu  günkü  və 
gələcəkdəki istehlak imkanları mövzusundakı tərcihlərini daxil 
edir.  Buna  görə  insanlar  təməldə  daima  istehlak  ilə  yığım 
arasında bir tərcih yapmaqdadır.  nsanların əksəriyyəti içində 
bulunan dönəmdəki istehlakı gələcək dönəm istehlakına сечим 
edər.  Buna  pozitiv  zaman  сечими  deyilir.  Bu  günkü  istehlakın 
tərcih edilməsi, yığımı ertələmək və dolayısı ilə gələcək dönəm 
istehlakın  düşürülməsi  anlamına  gəlməkdədir.  Müəyyən  bir 
faiz qarşılığında bu günkü istehlakı ertələyən iqtisadi vahidlər 
daha  çox  istehlak  imkanınıəldə  edir.  Demək  ki,  iqtisadi  va-
hidlər  bu  günkü  və  gələcək  dönəmdəki  istehlak  səviyyələri 
arasında  bir  сечим  qarşısında  bulunmaqdadır.  Bu  durumda, 
iqtisadi vahidlərin bu günkü və gələcək щал istehlak miqdarları 
iləялагяли  сечимиni  bazardakı  faiz  hədlərini  билдиряcəkdir. 

---

 
85
Yüksək  faiz  hədləri,  irəlidə  daha  çox  istehlak  fürsəti  saxlaya-
cağıüçün,  cari    dönəm  istehlakı  formaлашдыраcaq  və    nəticədə  
yığımları  artıracaqdır.  Faizlərə  təsir  edən  digər  амил  isə, 
verimlilikdir. 
Təşəbbüskarlar, етдикляри xərcləmələrin üzərində bir gəlir 
saxladıqları  müddətcə  verimli  investisiyada  bulunmuş  olacaq-
lar  və  verimlilik  artdıqca  da  investisiya  layihələrini  və  fond 
tələblərini artıracaqlardır. Digər şərtlər dəyişmədiyi müddətcə 
düşük fond maliyəti verimlıliyini artıracaq və dolayısı ilə gəliri 
düşük olan investisiya layihələri dövrəyə girə biləcəkdir. Belə-
liklə, verimlilik və tutumluluq, fond təklif və tələbinə təsir edə-
cəkdir. 
Fişerə  görə  fərdlər  borc  almaq,  borc  vermək,  investisiya 
qoymaq və ya investisiyalarını təkrar likvid varlığa dönuşdur-
mək  kimi  davranışlara  gəlir  axımlarını  dəyişdirmək  imkanına 
malikdir. Fişerə görə fərdlər, müəyyən bir faiz həddi ilə pulları-
nı  borc  verməyə  qərar  verir  ikən,  o  anda  bir  miqdar  istehlak 
yapmaq yerinə, gələcəkdə nə qədər daha çox real istehlak qoya 
biləcəklərini  hesaba  alarlar.  Yəni,  fərdlərin  yığımları  iləялагя-
дар  qərarlarını  nəzərdə  tutulan  real  faiz  həddi  müəyyən  edər. 
Bunun kimi firmalar istehsalı maliyyələşdirmək üçün borc pul 
aldıqları zaman, önəmli olan nominal faiz dərəcəsi deyil, gözlə-
nilən  real  faiz  dərəcəsidir.  Fişer  nominal  faiz  dərəcəsi  ilə  qiy-
mət yüksəlişləri səviyyəsi arasında pozitiv bir korelласийа qur-
maqdadır.  Fişer,  inflyasiya  dönəmində  faiz  dərəcələrinin  qiy-
mətlərin artma səviyyəsini dайандыра biləcəyini ifadə etmişdir. 
Qiymətlərin artımı real faiz dərəcəsini düşürən bir olaydır. Faiz 
hədlərindəki artım, qiymət artımları ilə eyni səviyyədə olursa, 
bahalılıq  durur.  Faiz  dərəcəsinin  inflyasiya  sürətinə  ayarlan-
ması ilə spekulyasiyasıəməliyyatından qazanmaq imkanına və 
yüksək  borclanma  tendensiyasına  son  qoyular.  Ancaq  faiz 
hədləri yüksəlirkən pul təklifı də genişlənməyə davam edərsə, o 
zaman  qiymət  artımlarının  qarşısını  almaq  mümkün 
olmayacaqdır. 

---

 
86 
 Knut  Wiskselə  görə  faiz  hədləri  ilə  qiymət  səviyyəsi 
arasındakı  münasibət.  Wisksel,  pul  təklifindəki  artımın  bazar 
faiz  həddini  düşürə  biляcəyini,  bunun  da  investisiyaları 
stimullaşdıracağını  və  nəticədə  istehsal  tempinin  yüksələcəyini 
irəli  sürmüşdür.  Wisksel,  qiymət  və  faiz  hədlərindəki  dalğalan-
maları açıqlamaq məqsədi ilə pul haqqında nəzəri bilgilərə işıq 
saçmışdır. Wisksel, iki çeşid faiz həddi qavramını açıqlamışdır. 
Bunlardan  birini  тябии  faiz  həddi,  digərini  isə  bazar  faiz  həddi 
olaraq ifadə etmişdir. Тябии faiz həddi investisiya tələbi ilə yığım 
təklifini  bir-birinə  bərabərliyini,  bazar  faiz  həddi  isə  banklar 
tərəfindən  müəyyən  edilən  faiz  həddini  göstərməkdədir.  Wisk-
sel, тябии faiz bərabərliyi pozulduğunda iqtisadiyyatın inflyasiya-
nın  təsiri  altında  ola  biləcəyini  və  deflyasiya  şərtləri  ilə 
qarşılacağını təhlil etmişdir. 
Wisksel  təhlilində,  bazar  faiz  həddi,  тябии  həddin  üstündə 
tutulduğu  təqdirdə,  yığımlar  investisiyalarıüstələyəcəkdir. 
Wisksel,  tarazlıq  durumunda,  pul  təklifı  ilə  qiymətlər  arasında 
doğrusal  bir  münasibəti  qəbul  etməkdədir.  Wiskselə  görə,  borc 
verilə bilян fond təklifı ilə borc verilə bilян fond tələbinə görə təş-
kil  edilən  kredit  faiz  dərəcələrinin  (bazar  faiz  dərəcələri) 
sərmayənin  gəlirlərinə  bağlı  olub,  real  yığım  və  real  investisiya 
bərabərliyini  saxlayan  təbii  faiz  nisbətlərindən  düşük  (ya  da 
yüksək) olması məcmu tələbi artıraraq (ya da azaldaraq) qiymət 
səviyyəsinə  təsir etməkdədir. Beləliklə, Wisksel  bəsit miqdar nə-
zəriyyəsinin  pulun  iqtisadiyyatın  real  sektorunun  təsir  etmədiyi 
yolundakı  düşüncəsinə  qatılmamaqda,  bankların  izlədikləri 
kredit  siyasətləri  ilə  iqtisadiyyatın  real  sektorunun  da 
təsirlənəcəyini ortaya qoymaqdadır. 
 Keyns  nəzəriyyəsində  inflyasiya  və  faiz  ялагяляринин  təhlili. 
nflyasiya  məcmu  təklifin  tələbi  qarşılaya  bilməməsi  ilə  ortaya 
çıxmaqdadır.  Effektiv  tələb,  tarazlıq  məşğulluq  səviyyəsində  
məcmu   təklifdən  çox ola  bilməkdə və  ya  məcmu təklif  məcmu 
tələbi  qarşılayamamaqdadır.  Məcmu  tələbin,  məcmu  təklif  im-
kanlarının  üstündə  olması  durumunda  inflyasiya  olayı  ortaya 
çıxmaqdadır. Ancaq faiz hədlərindəki artım, məcmu xərcləmələ-

---